براساس دانش طب سنتی ایران، هر فصلی از سال مزاج ویژه‌ی خود را دارد و به همین دلیل می‌تواند در مزاج‌های مختلف، تاثیر متفاوتی بگذارد.
توصیه‌های طب سنتی برای پاییزی دلپذیر
در این فصل به علت سردی هوا، بلغم کمی مانده، صفرا از جوشش و طغیان افتاده و در عوض، سودا در بدن غالب می‌شود. از آن جایی که تغییر فصل‌ها با تغییراتی در تمام حلقه‌ی حیات همراه است، تدابیر خاص مناسب هر فصل ضروری است.
مزاج فصل پاييز
فصل پاییز به دلیل داشتن مزاج سرد و خشک، طبع سوداوی دارد و برای همین، افراد سودایی که مزاج سرد و خشک دارند ممکن است در این فصل بیش از دیگران دچار مشکل شوند. در این فصل به دلیل سردی هوا و کند شدن سوخت و ساز بدن، املاح وارد شده به بدن، در آن رسوب کرده و به شکل افزایش صفرا وارد خون می‌شوند.
بيماري‌هاي فصل پاييز
بسیاری از بیماری‌ها در پاییز فرصت بروز پیدا می‌کنند که دلیل آن می‌تواند متغیر بودن هوا در طول روز، وجود مواد زاید باقی‌مانده در بدن از فصل تابستان (به دلیل خوردن میوه‌های زیاد)، ضعف قوت، کاهش تحلیل، دفع مواد زاید به دلیل سردی هوا و… باشد. در طب سنتی آمده است حتی بیماری‌ها هم دارای طبع خاص خود هستند.
به عنوان مثال در بهار که طبع گرم و تر دارد، افزایش جوش‌های پوستی و دمل شیوع بیشتری دارد، اما در پاییز به دلیل طبع خشک و سرد آن بیماری‌های سرد مثل سرماخوردگی، بیماری‌های مفصل، بیماری‌های عصبی، استرس و افسردگی بیشتر می‌شود.
هر چه به فصل زمستان نزدیک‌تر شویم، بیماری‌های عفونی، سینوزیت، عفونت گوش و… به دلیل افزایش رطوبت بدن بیشتر می‌شود که می‌توان با ورزش متعادل و رژیم غذایی مناسب این رطوبت اضافه را دفع و از بروز بیماری‌ها پیشگیری کرد.
سرماخوردگی:
یکی از بیماری‌های شایع پاییزی، سرماخوردگی است. در طب سنتی ترشحاتی که از بینی خارج می‌شود «زکام» و ترشحات پشت حلق را «نزله» می‌نامند. این ترشحات باید از سر و بینی پاک شوند و به هیچ وجه نباید مانع خروج این مواد شد.
سرماخوردگی یا زکام، اگر طولانی نباشد و منجر به عوارض نشود، یکی از راه‌های دفع مواد ناسالم از بدن است و نباید جلوی آن گرفته شود. مگر آن که علایم بیش از چهار یا پنج روز ادامه پیدا کند یا علایمی از عفونت‌های باکتریال وجود داشته باشد.
* در مراحل اولیه‌ی احساس بروز سرماخوردگی، غرغره کردن آب ولرم همراه نمک یا جوش شیرین، نوشیدن فراوان مایعات گرم و شیرین، استفاده از هوای آزاد در محیط بیرون، تنفس عمیق و استفاده از بخورهای گیاهی مثل بخور اکالیپتوس توصیه می‌شود.
* در روزهای اول زکام، حمام رفتن و تعریق مضر ولی در روزهای آخر مفید است. پس از استحمام هم حتما باید سر را پوشاند.
* مصرف حریره‌ای که با نشاسته، شکر و روغن بادام شیرین تهیه شده باشد، آش حاوی اسفناج و ماش پوست کنده و آش جو با عناب یا حریره حاوی سبوس گندم، مغز بادام و عسل همگی مناسب هستند.
* بخور با ترکیبی از شوید، بومادران، بابونه و آویشن بسیار مفید است و باعث خروج سریع‌تر مواد دفعی از بدن و سبکی سر می‌شود.
* تا بهبود علائم و درمان نیز باید از مصرف خوردنی‌هایی که موجب افزایش سردی و تری بدن می‌شوند، پرهیز کرده و از سوپ‌ها و آش‌های ساده و گرم استفاده کرد.
افسردگی فصلی:
روان‌پزشکان سال‌هاست به تاثیر نور در تشدید برخی بیماری‌ها پی برده‌اند و معتقدند برخی از انواع افسردگی مثل افسردگی فصلی در فصل‌های پاییز و زمستان به دلیل کاهش نور دریافتی بدن و در پی آن، کاهش هورمون «ملاتونین» مغز رخ می‌دهد.
امروزه با گسترش شهرنشینی و کمبود نور آفتاب در آپارتمان‌ها، تنش‌ها در فصول سرد افزایش می‌یابد، به همین دلیل رعایت نکاتی به بهبود این وضعیت کمک می‌کند.
مثلا پیاده‌روی سبک حدود ۱۰ دقیقه و استفاده از همان نور کم، استفاده از مواد غذایی با طبع گرم (گوشت بوقلمون گرم بوده و ماده‌ی آرام‌بخش تولید می‌کند) و استفاده از غذای سبک هنگام شب به شما کمک می‌کند از افسردگی روزهای پاییزی دور بمانید.
مهر، آبان، آذر
* انجام حجامت در ابتدای اولین ماه پاییز توصیه شده است. در ماه مهر باید استحمام کمتر شود. مصرف خربزه و خیار محدود و گوشت‌های معتدل مثل بره و بزغاله میل شود. گوشت گاو مناسب نیست.
* در ماه آبان که سردی هوا محسوس‌تر است، حتما باید از قرار گرفتن در مکان‌های سرد به خصوص در اوایل و اواخر روز (به مدت طولانی) پرهیز کرد. نباید دیگر مواد مسهل مصرف شود و بهتر است انار و میوه‌های فصل را در برنامه‌ی غذایی‌تان بگنجانید تا مزاج به خشکی نرود.
بهتر است آب کمتر میل شود. مصرف مواد غذایی با طبع گرم، مفید و همچنین ورزش‌ها و حرکت‌های سنگین بدون اشکال است.
* در ماه آذر که سردی هوا غالب شده، استحمام کمتر شود. نوشیدن آب در شب مفید نیست و در اول صبح باید آب گرم نوشید. در پوشاندن بدن از باد و سرما باید دقت کامل شود.
تغذیه‌ی پاییزی
همان‌طورکه انسان‌ها و فصل‌ها هر کدام مزاج خاصی دارند، غذاها هم دارای مزاج‌اند، بنابراین باید براساس مزاج هر فصلی غذای مناسب آن استفاده شود و غذاهای نامناسب را کنار گذاشت.
با توجه به این که طبع پاییز سرد و خشک است، مصرف موادی که باعث سردی یا خشکی بدن می‌شوند باید محدود شود و تری بدن را افزایش داد. نباید در فصل بهار و پاییز غذاهای خیلی گرم و خیلی سرد مصرف کرد. در زمستان نیز می‌توان مصرف گرمی‌ها را افزایش داد.
رعایت این نکات برای افراد مسن اهمیت بیشتری دارد، زیرا با افزایش سن، مزاج سردتر می‌شود و پرهیز از مصرف سردی‌ها در فصل‌های پاییز و زمستان ضروری‌تر است. هر چند در سنین جوانی رعایت این نکات مهم است، اما گاهی حرارت مزاجی جوانان این سردی را جبران می‌کند.
* طب سنتی برای جلوگیری از غلبه‌ی سودا در بدن توصیه‌هایی دارد: استفاده از مسهل‌ها‌ی گیاهی به منظور دفع ماده‌ی اضافه‌ی سودا (دفع مواد قلیایی خون) در ماه اول پاییز بسیار مفید است. از جمله این مسهل‌ها می‌توان به دم‌کرده‌ی افتیمون، استوخودوس و… اشاره کرد. خاکشیر جزو مسهل‌ها نیست، اما به رفع تدریجی سودا کمک می‌کند.
افرادی که دچار یبوست هستند نباید از مسهل استفاده کنند. این افراد ابتدا باید از خوراکی‌های ملین استفاده کنند تا یبوست شان برطرف شود، سپس از مسهل استفاده کنند.
* توصیه‌ی بعدی استفاده از شیرینی‌های طبیعی است. بعضی از شیرینی‌ها گرم و تر و برخی گرم و خشک است که می‌توانند به دفع سودا و تامین گرمای لازم بدن کمک کنند تا از بیماری‌های ناشی از سردی مزاج جلوگیری شود.
* مصرف گوشت‌های معتدل مانند گوشت بره و بزغاله توصیه می‌شود، اما باید از خوردن گوشت گاو که سودازاست، پرهیز شود.
* خوراکی‌های خشک مانند غذاهای سرخ شده و کبابی مناسب این فصل نیست و مصرف آن باعث تشدید خشکی بدن می‌شود و علایمی مانند اگزما، بی‌خوابی، افزایش شک و وسواس به همراه دارد. با پرهیز از مصرف غذاهای خشک می‌توان از عوارض خشکی بدن کم کرد.
* باید توجه داشت در فصول سرد سال (بر خلاف فصول گرم) دستگاه گوارش انسان قوی‌تر می‌شود و بهتر است از غذاهای سنگین‌تر استفاده شود. مصرف سنتی حلیم، آش‌ها، آبگوشت‌ها، کله‌پاچه و… در فصل پاییز و زمستان مشکل‌زا نیست.
* هر میوه یا غذایی را با توجه به مزاج آن باید در فصل مناسب مصرف کرد. سردی‌ها را در فصل گرم و گرمی‌ها را در فصل سرد میل کنید. بر این اساس مصرف میوه‌هایی که در سردخانه نگهداری می‌شود، به شکل خاصی پرورش می‌یابد یا از نقاط دیگر آورده می‌شود، برای سلامت مضر است. در پاییز نباید میوه‌های تابستانی مصرف کرد.
* در فصل‌های سرد سال، نوشیدن آب به ویژه آب سرد به شکل ناشتا مضر است و بهتر است از نوشیدنی‌هایی که طبع گرم تری دارد مانند شربت عسل استفاده کرد. افرادی که سوداوی هستند، می‌توانند در فصل پاییز از دم‌کرده‌ی گل‌گاوزبان استفاده کنند.
* اگر فعالیت بدنی و ورزشی در فصل سرد سال بیشتر شود، می‌تواند به بدن ما انرژی بیشتری برساند و سردی مزاج را کاهش دهد.
خوراکی‌های مفید
مصرف گوشت بره، شتر، بلدرچین، گندم (نان و جوانه در آش و سوپ)، نخود و لوبیا (با خیساندن، نفخ آن گرفته شود)، سیب، مواد غذایی آب‌پز یا کبابی (سرخ کردنی بسیار کم)، میوه‌های شیرین و آبدار (انار و انگور شیرین)، کشمش، مویز، بادام، زرده‌ی تخم مرغ (آب پز یا عسلی)، شیره‌ی خرما و انگور، مربای بالنگ، به، سبزیجات، چغندر، ترب، هل و دارچین، انجیر، شیر با عسل، شیر برنج، فرنی و کنجد در پاییز مناسب است.
خوردنی‌های ممنوعه!
غذاهای آماده و حاضری، غذاهای فریز شده و مانده، سرخ کردنی‌های مانده، انواع سس و کنسرو، پنیر پیتزا، انواع تنقلات بسته‌بندی شده، کاکائو، قهوه، نسکافه، چای پر رنگ، مواد حاوی افزودنی و نگه‌دارنده، بادمجان، گوشت گاو و گوساله،
ماهی شور و دودی، آبلیمو، آبغوره، سرکه، پنیر شور، ماست و دوغ و کشک، نان باگت یا خمیر، قارچ، گوجه‌فرنگی، میوه‌های ترش (لیموترش، گریپ فروت، انار ترش و پرتقال)، عدس، لوبیا سبز، گوجه فرنگی و ترشیجات.
پرهیزات
توصیه شده برای حفظ تندرستی در فصل پاییز، از برخی کارها پرهیز شود مانند مواجهه با گرمای سر ظهر و سرمای بامداد و شبانگاه، خوابیدن در جای سرد، استحمام با آب سرد، نزدیکی زیاد، خوابیدن با معده‌ی پر، فصد، حجامت و هر کاری که خون را کم کند،قی کردن، زیاد خوابیدن و زیاد بیداری کشیدن، حرکات بدنی زیاد، غم و غصه زیاد، کم‌خوری و پرهیز بی‌دلیل، تعریق بسیار و… . همچنین باید تا حد امکان از خواب میانه‌ی روز و مصرف زیاد مواد غذایی و نوشیدنی‌ها خودداری کرد و برای پیشگیری از ابتلا به سرماخوردگی و زکام، سر را در طول شب پوشاند.
همین‌طور توصیه می‌شود در این ماه افراد از حمام رفتن زیاد اجتناب کنند، البته منظور گذشتگان از حمام چیزی شبیه سونای امروزی است که باعث تعریق بدن می‌شود
منبع:salamati
