تئاتر
تاریخچه استان گيلان
رای تحقیق در مورد نمایش یک منطقه نیاز به شناخت موقعیت جغرافیایی و اکولوژی، پیشینه تاریخی به جا مانده از دوران باستان، ادبیات و زبان بومی و…است.
در گیلان نیز همانند سرزمین هایی که تمدن و کارکرد فرهنگی در آنها دیده شده افسانه ها، بازی ها، آیین ها و جشن هایی عامیانه و مخصوص و فولکلور وجود دارد که از رسوم و نیایش های گذشتگان تبدیل به شیوه های امروزی شده. از نمایش های بومی در گذشته می توان ((عروس گوله))را نام برد که در هر قسمت از مناطق گیلان با حفظ نشانه های نمایشی خود به گونه ای خاص اجرا می شد. که توسط اهالی هر منطقه از چهارشنبه سوری تا بیست و پنج فروردین انجام می گرفت. از دیگر رسوم و آیین های نمایشی ای که از گذشته به جا مانده و دارای عناصر نمایشی است((راه بچره))نام دارد.شخصی پوست گوسفند را به خود بسته و در نقش آهو بازی می کرد، فرد دیگر چوپان او بود و شعر می خواند بر سر در خانه ها با ساز و دهل می رفت و تخم مرغ و برنج به عنوان پیشکش یا به اصطلاح امروز دستمزد دریافت می کرد . از آیین های دیگر که ظرفیت نمایشی و تا چند دهه گذشته نیز در سیاهکل یکی از توابع لاهیجان اجرا می شد، ((کلاغ، سگ، لاشه))بود که در آن شخصیت ها در قالب حیوانات بر سر لاشه دعوا می کردند و باعث تفریح و خنده اهالی می شدند.علاوه بر این جشن های آیینی، از میان اسناد به جای مانده از پیشینه گیلان درقلمرو هنرهای نمایشی می توان از تذکره نصرآبادی یاد کرد که در آن ذکر گردیده که در دوره صفویه، گیلان شاهنامه خوانی داشته و می نویسد ((مقیمای زرکش: آن هم رشتی، در فن عروض آگاه ست.شعر قدما را خوب می فهمد.در ابتدا به کسب پدر خود که شاهنامه خوانی است، مشغول بوده، آخر الامر بنابر همت از آن کار دست کشید، به زر کشی مشغول است.))
بهرام بیضائی نیز در کتاب نمایش در ایران، اشاره به قصه گویان و خنیا گران تالش دارد ودر توصیف آنان می نویسد ((گورانی بژها و عاشق ها و عشق چی ها که دسته اول در کردستان، دسته دوم در آذربایجان و تالش واطراف ساوه و گاه دشت گرگان دسته سوم در دهات خراسان به کار قصه گویی و خنیا گری مشغول بودند…))
تعزیه و تعزیه خوانی، به دلیل حضور علویان در گیلان، باید سابقه نسبتاً طولانی داشته باشد ولی اسناد کافی درباره آن ها وجود ندارد. اما با توجه به تکایای زیادی که در گیلان وشهرهای اطراف آن وجود دارد و نیز مدفن علویان در مناطق مختلف نمایش تعزیه داری قدمت طولانی در این خطه است.
تاریخ تئاتر گیلان به بیش از یک صد سال میرسد و باید اقرار کرد که جمعیت ارامنه ساکن گیلان تاثیر به سزایی در شکوفایی هنر نمایش امروزی در گیلان داشته اند. ورود گروه های متعدد از ارامنه به گیلان و اجرای آثار نمایشی فراوان در این استان منشا پیدایش تئاتر در استان شد.با اینکه تئاتر گیلان قبل از 1300ه.ش شروع به فعالیت کرده است بر اساس مستندات شروع آن به طور جدی بین سال های 1300تا 1304 ه.ش بوده است.با توجه به اینکه گیلان محل گذر سیاحان برای رفتن به اروپا بود، نمایش هایی از سایر کشورها به ایران و اندیشه های سیاسی و اجتماعی خود را وارد می کردند. در این بین رشت و انزلی به علت موقعیت جغرافیایی و تردد افراد ایرانی و خارجی موقعیت بهتری را اجرای تئاتر داشتند.
اولین تالار نمایش در گیلان را «اودیس هوردانیان»ساخت.او برای یاد بود فرزندانش مدرس های بنا کرد که دارای سن تئاتر بود و تمامی هنرمندان گیلانی نمایش های خود رادر آنجا اجرا می کردند و تا سال 1317این تالار تنها تالار رشت بود. در زمان حکومت سپهدار تنکابنی مدرسه ای به نام مدرسه«مظفریه شریف»در سبزه میدان ساخته شد که آن هم دارای سالن نمایشی بود.
تئاتر رشت در بیش از یک قرن فعالیت هنری خود شاهد شکل گیری بیش از سی گروه نمایشی، جمعیت وکانون بوده است. مهم ترین آنها عبارتند از مجمع امید ترقی، آدمیت، جمعیت اخوت، مجمع سعادت نسوان، کانون ایران، جمعیت درخشان کانون آینه، تماشا خانه گیلان، تئاتر آزاد ایران، گروه نمایش گیلان، خورشید گیلان، آتوسا و…
اولین بازیگران زن در گیلان بانوان ارمنی بودند که تاثیر بسیار زیادی در پویایی تئاتر گیلان و حضور زنان گیلانی در تئاتر داشتند.هنرمندان این دوره از تاریخ تئاتر رشت؛ منیره آخوندی نیا(تسلیمی)، پری ابراهیمیان(برومند)، پروین تمجیدی مهستی زاده، ملکه رنجبر، فرح پور رسول(هوشمند)، دریا مج و …آقایان رییس زاده خسرو تسلیمی، جفرودی، مساوات، بردبار زرشکی، حبیب زاده، برومند، نوری…. بودند.
تئاتر در شهر هایی همچون رشت، انزلی، لاهیجان، لنگرود، فومن و ….از قبل پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی فعال بوده است.تئاتر در رشت به عنوان مرکز استان گیلان از آغاز شکل گیری تئاتر در گیلان تا سال 1357 بیشترین نمایش های اجرا شده در این استان را داشته است.
بندرانزلی نیز یکی دیگر از شهرهایی است که سهم به سزایی در اجرای آثار نمایشی داشته است .انجمن فرهیخته از قدیمی ترین گروه های انزلی بوده و نیز دسته محمدیه، هیات امید ترقی، مجمع ادبی پرورش از دیگر گروه ها در این شهر بوده اند.در دهه چهل گروه های تئاترانزلی نمایش های «افعی طلایی، خانم بازرس، زارع شیکاگو»را بر روی صحنه بردند.غلام پور اوغلی، محمد رضایی، انصاری، رنجبر، حبیب محمدی و اصغر کهن قنبریان از بازیگران این نمایش ها بودند.در دهه پنجاه انجمن ادبی و هنری آذرخش، نمایش شاه ماهی را که نوشته و کار محمد تقی بود اجرا کرد.
از دیگر شهرهای فعال در تئاتر گیلان شهر لاهیجان است.بیشتر آثاری که در رشت توسط ارامنه اجرا می شد در لاهیجان نیز به اجرا گذشته می شد .اولین سالن تئاتر در سال 1332توسط آقای حسن اسلام نظر افتتاح شد که بعدها مولن روژ نامیده شد و در آن آقایان سامی و حامی تحصنی به همراه خانم نینا نمایشنامه هایی را بیشتر جنبه کمدی واجتماعی داشت اجرا می کردند.همزمان با آن، سالن دیگر با نام تماشاخانه شهر در گوشه پارک ملی لاهیجان ساخته شد و در آن نمایشنامه هایی که بیشتر جنبه ملی و میهنی داشت به روی صحنه می رفت. از جمله این نمایش ها، سرباز وطن و پرچم بود که توسط چند تن از فرهنگیان با سابقه شهر لاهیجان از جمله آقایان جلال انصاری، حریالچی، محمد صدر ممتاز، کمال پیرو سجاد محمد حسن دیلمی، مهدی فخر، نادر اقبالی، زرشکی، نادر شهریزاد، معصومی، پویا بر روی صحنه رفت. البته در همین سالها نمایشنامه عاقبت جهالت، خروج مختار، اضمحلال خانواده با بازی آقایان نیک گوهر کمال پیرو سجاد و با همکاری آقای مخمر که کار گریم را بر عهده داشت بر روی صحنه رفت.
از سال 1340اکثر نمایش های کمدی در لاهیجان توسط دانش آموزان در دبیرستان های عبدالرزاق لاهیجی و ایرانشهر(عفاف فعلی)بر روی صحنه مدارس اجرا می شد که از آنها می توان ((تابلو))، ((گناه سبز))، ((باغستان زیتون))و …. را نام برد.
اولین گروه تئاتری در شهر لاهیجان با نام انجمن ادبی و تئاتری همت فعالیت می کرد که بعدها گروه وارش و گیل در این شهر شکل گرفت.
تئاتر فومن از سال 1320 در تالاری که اکنون محل شهربانی جدید است توسط آقایان اقدام دوست و نیک دل شکل گرفت. گروه تئاتر ریما در سال 1349 و گروه آرش 1351 از گروه های فعال در فومن بودند .در سال 1344 آموزش و پرورش تالار نمایشی را در این شهر بنا نمود و باعث فعالیت بسیاری از هنرمندان شد.
تئاتر صومعه سرا در دهه 30 حرکت خود را آغاز کرد.اولین نمایش با عنوان «پشتیبان»در دبیرستان شمسی اجرا شد.
مهدی تجلی پور، احمد سیگارچی، ابراهیم رهبر، رئوفی نیا، رحیم زاده و…. نمایش هایی را به روی صحنه بردند. از دیگر فعالیت های مهم اجرای چند میان پرده توسط بانوی هنر ایران «مهین دیهیم » در این شهر و نیز اجرای نمایش انیس مار به زبان محلی توسط زنان این شهر را می توان ذکر کرد.
از دیگر شهرهای فعال در عرصه تئاتر باید از لنگرود نام برد. از بانیان هنر نمایش این شهر داود اسماعیلی جوادی بود که در سال 1343ژاندارک را اجرا کرد و تا سال 1350 تعداد زیادی نمایش توسط ایشان کارشد. آقایان کحالی مقدم و سید حسینی نیز از کارگردان های پیش از انقلاب هستند .اکنون دو گروه نمایشی در این شهر فعالیت می کنند.گیلان از استان های فعال در عرصه نمایش کشور است . وجود نیروهای متخصص و با تجربه و جوانان علاقه مند این استان را از مراکز فعال تئاتر کشور معرفی کرده است.
منبع:سایت استقرار
