صنایع دستی عنوانی است که به برخی از دست‌ساخته‌های انسانی، با داشتن معیارهایی خاص، اطلاق میشود. بشر پس از یکجانشینی شروع به ساخت ابزار و وسایلی برای استفاده روزمره خود کرد که آن آثار را می‌توان اولین نمونه‌های صنایع دستی دانست. با گذشت زمان و شکل‌گیری شهرها و گسترش فعالیت‌های اجتماعی، دست‌ساخته‌های انسان تنوع و کاربردهای بیشتری پیدا کرد. در این میان اختراع چرخ سفالگری هم تحولی شگرف ایجاد کرد. خاک از نخستین موادی بود که انسان‌ها برای ساخت لوازم مورد نیاز خود از آن بهره بردند.
تا سال‌ها این دست‌ساخته تنها جنبه کاربردی برای امور روزمره را داشت. در میانه انقلاب صنعتی اوضاع تغییر کرد. سرعت سرسام‌آور رشد صنایع و نابودی سنت‌ها بسیاری را نگران کرد و باعث افزایش توجه به این صنعت یا هنر شد.
امروزه صنایع دستی به آثاری گفته میشود که با دست یا دست و ابزار برای استفاده روزمره یا صرفا به عنوان وسایلی تزيینی استفاده میشود. مواد اولیه تولید صنایع دستی معمولا به صورت خام و از طبیعت گرفته میشود. به همین دلیل آثار تولید هر شهر و کشور، نشان از طبیعت پیرامونی آن دارد. از طرفی این آثار بار فرهنگی و تاریخی دارند.
معمولا تصاویر و نقوشی که بر روی آنها نقش می‌بنند از فرهنگ و تاریخ هر منطقه نشات می‌گیرد.
از دیگر ویژگی‌های صنایع دستی این است که تعداد آثار تولیدی توسط استادکاران و شاگران آنها محدود است. معمولا هر اثر منحصر به فرد است و شباهتی کامل به دیگری ندارد.
از طرفی آموزش در این حوزه، هرچند در مواردی مدرن شده و به دانشگاه‌ها راه پیدا کرده اما همچنان فعالیتی سنتی تلقی میشود. به همين دليل آموزش آن سینه به سینه، از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.
۱۰ ژوئن از سوی سازمان جهانی یونسکو به عنوان روز صنایع دستی نامگذاری شده است.
🔴صنایع دستی ایرانی
ایران به واسطه تاریخ کهن، سابقه‌ای بسیار در تولید صنایع دستی دارد. از طرفی داشتن اقلیم‌هاي متفاوت باعث شده تا صنایع دستی این کشور از تنوع بالایی برخوردار باشد. فرش دستباف ایران یکی از مشهورترین آثار این حوزه است. اين اثر در شهرهای مختلف و بر اساس نقش و طرح‌هایی متفاوت بافته میشود. این تفاوت در دیگر تولیدات مانند گلیم، پارچه، صنایع چوبی و فلزی دیده میشود. گلیم، جاجیم، تولید ظروف مسی و نقره، سفالگری، معرق و میناکاری، خراطی، ملیله و سوزن‌دوزی، قلمکاری، خاتم‌کاری، تولید محصولات مختلفی از چرم و ساخت زیورآلات با طلا و نقره از مهم‌ترین و مطرح‌ترین صنایع دستی ایرانی است.
در یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) بیش از ۶۰۰ نوع از صنایع دستی کشورهای مختلف ثبت شده است. در این میان ۴۵۰ صنعت دستی متعلق به ایران است. از اين تعداد ۲۸۷ نوع از صنایع دستی ایرانی از تولیدات استان اصفهان است. به همین دلیل در آذر سال ۱۳۹۴، شهر اصفهان به عنوان شهر بین‌المللی خلاق در حوزه صنایع دستی و هنرهای سنتی از سوی یونسکو انتخاب شد. این اتفاق تلاشی است برای حفظ هنرهایی که سال‌هاست تولید میشوند و راهی برای حفظ و بقای آنها.
تعداد هنرها و صنایع دستی منسوخ و فراموش شده ایرانی در سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده است. بسیاری از مسؤلان و کارشناسان تلاش‌هايي را آغاز كرده‌اند. تا با آموزش نیروهای جوان و بازاریابی برای محصولات تولید شده، مانع از بین رفتن این دست صنایع بومی شوند.
🔴انواع صنایع دستی ایرانی
تولیدات ایرانی در عرصه صنایع دستی را می‌توان بر اساس جنس تولیدات و ابزارهایی که برای تولید استفاده میشود، طبقه‌بندی کرد.
🔷بافت‌هایی با استفاده از داردار ساختاری مستطيل یا مربع شکل، از جنس چوب یا فلز است. اين وسيله برای تولید محصولاتی برای قرار دادن بر روی زمین یا به شکل تزئینی مانند فرش، گلیم، قالی، قالیچه و جاجیم مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گروه مشهورترین صنایع دستی ایرانی است.
از این دسته با عنوان نساجی سنتی هم یاد میشود که از قدیمی‌ترین صنایع دستی ایرانی است. این کار با دستگاه‌هایی انجام میشود که معمولا برای استفاده از آن باید دست و پا همزمان به کار گرفته شوند.
زری‌دوزی قدیمی‌ترین بافت با دست در ایران است که نمونه‌های آن از دوران ساسانی کشف شده است. تولید پارچه‌های مخمل، ترمه، شمد، لنگ، روتختی و روفرشی از رایج‌ترین نمونه‌های این نوع از صنایع دستی ایرانی است.
🔷رودوزی 
این نوع از دوخت‌ها را روکاری هم می‌نامند. در این روش بدون نقشه و طرحی قبلی، با انواع نخ، نقش‌هایی روی پارچه‌ها ایجاد میشود. سوزن‌دوزی، پته دوزی، ملیله دوزی و گلابتون‌دوزی از نمونه‌های این نوع دوخت است.
🔷سفالگری
استفاده از خاک برای تولید وسایل و ابزار روزمره از نخستین فعالیت‌هاي بشر است. این کار سال‌هاست طرفداران زیادی در کل جهان دارد. آثار سفالی هم امکان استفاده و هم جنبه تزئینی دارند. البته سرامیک‌سازی و طراحی بر روی سرامیک هم در همین دسته قرار می‌گیرد.
شیشه با هر بار حرارت، امکان تغییر شکل پیدا می‌کند. به همين دليل می‌توان اثری جدید از آن خلق کرد. شیشه و خرده‌‌شیشه های داغ با قیجی و انبر، شکل می‌گیرند و اثری زیبا خلق میشود. ظروف شیشه‌ای رنگی ایرانی از محبوب‌ترین صنایع دستی شناخته شده است.
🔷چرم
دباغی، شغلی قدیمی است. محصولات بسیاری از چرم حیوانات در ایران تولید میشود؛ از انواع لباس و کیف و کفش گرفته تا بسته‌هایی براي نگهداری وسایل گرانقیمت. پوستین و کلاه، از قدیمی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نمونه‌های صنایع دستی تولید شده از چرم است.
🔷حکاکیقلمزنی و حکاکی بر روی اشیا برای زیباتر شدن، از قدیمی‌ترین هنرهای ایرانی است. این کار بر روی انواع فلز، سنگ و چوب انجام میشود و هرکدام اسمی جداگانه دارند. به عنوان مثال حکاکی بر روی چوب، خراطی نامیده میشود.
🔷میناکاری
نقاشی با مینا بر روی ظروف فلزی از جمله هنرهاي قديمي ایرانی است. نمونه‌هایی از آن از در باستان‌شناسي‌هاي سايت‌هاي دوره باستان هم مشاهده شده است. در حقیقت نوعی نگارگری بر روی ابزار فلزی است.
از ظروف نگهداری جواهرات گرفته تا سلاحهای جنگی. قدمتی ۵ هزار ساله را برای این هنر برشمرده‌اند.
🔷ساخت زیورآلات گرانقیمت 
طلا در دربار شاهان ایرانی همچون دیگر کشورها، ارزش و اهمیت بالایی داشته است. از دوران حکومت‌های کهن، ساخت زیورآلات با طلا و نقره یکی از هنرها و مشاغل مردم این سرزمین بوده.
نمونه‌های کاربردی و کوچک آن مانند انگشتر، امروزه جز صنایع دستی برشمرده میشود.
برای آشنایی با سایر مشاغل آمورشی در سامانه زمات با ما همراه باشید.
