شهر اراک، مرکز استان مرکزی است. این شهر در ارتفاع ۱۷۰۸ متری از سطح دریا واقع شده و مساحت آن چیزی در حدود ۷۱۷۸/۹۸ کیلومترمربع است که ۴۲٫۴ درصد کل مساحت استان را شامل می‌شود. شهرستان اراک در جنوب غربی استان تهران و روی مدار ۳۴ درجه و ۵ دقیقه و ۳۰ ثانیه در نیمکره شمالی از خط استوا قرار گرفته و روی نصف‌النهار ۴۹ درجه و ۴۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته است.
در این شهرستان، شهرهای شهر سنجان، کمیجان، خنداب قرار دارند. همسایگان این شهر از جنوب شهرستان خمین و شازند، از شمال شهرستان ساوه، از شمال غربی شهر همدان، از غرب شهرستان ملایر، خمین و الیگودرز، از شرق محلات و از شمال شرقی تفرش و آشتیان هستند.
شهرستان اراک دارای ۷ شهرستان تابعه است که در کل ۵۶٫۳ درصد از جمعیت شهری استان را به خود اختصاص داده که از این نظر، پرجمعیت‌ترین شهرستان استان نیز محسوب می‌شود.
کوهستان‌های این ناحیه نیز از دو رشته تشکیل شده است. رشته اصلی از شمال غربی به جنوب کشیده شده و سپس به شمال شرقی متوجه می‌شود و رشته دوم به صورت دو رشته موازی از جنوب به سوی شمال امتداد یافته و در بعضی نقاط به حدی گسترده می‌شود که تعدادی از ارتفاعات آن از شمال غربی شهر می‌گذرد.
اقلیم و آب و هوای اراک
اقلیم شهر اراک بر اساس طبقه بندی «دومارتن» نیمه‌خشک و بر اساس طبقه‌بندی «آمبرژه» خشک و سرد است. آب و هوای اراک متغیر است، زمستان‌های آن اکثرا طولانی و تا حدود ۶ ماه طول می‌کشد، در اراک بهار و پاییز نیز فصل کوتاهی هستند. متوسط دمای سالانه شهر اراک ۱۴ درجه سانتی‌گراد است که ماه تیر با میانگین ۲۷ درجه سانتی‌گراد گرم‌ترین ماه و ماه بهمن با میانگین ۰ درجه سانتی‌گراد، سردترین ماه سال است. خصوصیات آب و هوای اراک، خصوصیات اقلیمی فلات مرکزی ایران است، با زمستان‌های سرد که مدت روزهای یخبندان از ۶۵ تا ۱۲۰ روز است و تابستان‌ها گرم و خشک است. ابرها و جریانات غربی در پاییز و زمستان بیشتر رطوبت خود را در ارتفاعات مغرب منطقه، به‌خصوص رشته‌کوه زاگرس از دست می‌دهد یک جبهه هوای سرد که در زمستان هوای اراک را اشغال می‌کند و بر اثر ارتفاعات اطراف و شاید فشار زیادی که دریاچه میقان ایجاد می‌کند، مدت زیادی در این منطقه ثابت خواهد بود. میانگین رطوبت سالیانه اراک ۴۶% است که ماه دی با میانگین ۶۸% مرطوب‌ترین و ماه مرداد با ۲۷% خشک‌ترین ماه سال است. متوسط بارندگی در سال‌های مختلف متفاوت است و بین ۲۳۰ تا ۶۳۸ میلی‌متر در سال است.
وضعیت جمعیت، دین و زبان مردم اراک
مهاجرت مردمان و اقوام مختلف از مناطق مختلف ایران به این ناحیه، باعث به وجود آمدن ترکیب گویش‌های مختلفی شده است؛ اما بعد از مدت‌ها مانند بخش‌های دیگر ایران، این مردم نیز گویش خود را از دست دادند و امروزه تا حد زیادی بدون لهجه و به زبان فارسی صحبت می‌کنند. البته هنوز هم در روستاهای اطراف و خود شهر؛ زبان پیرمردان و پیرزنان همان لهجه قدیمی اراکی است.
جمعیت شهرستان اراک در حدود ۶۰۰,۰۰۰ نفر است که مانند بیشتر شهرهای ایران، بیشتر آن‌ها پیرو مذهب شیعه هستند. در سال ۱۳۸۹ جمعیت ارمنیان در شهر به ۲۴۰ نفر می‌رسید که این تعداد در قالب ۶۰ خانواده در اراک زندگی می‌کردند. ارامنه شهر اراک بنیان‌گذار دومین مدرسه اراک به نام مدرسه شرف ارامنه و کلیسای مسروق مقدس هستند. البته تعداد کمی از هموطنان مسیحی و کلیمی و تعدادی از پیروان یهودی نیز در شهر وجود دارند. هرچند که تعداد یهودیان در سال‌های اخیر به شدت کاهش یافته است و بیشتر آن‌ها به خارج از کشور، یا در ایران به تهران و اصفهان مهاجرت کرده‌اند.
اقتصاد اراک
اراک یکی از شهرهای صنعتی ایران است، این شهر از لحاظ وجود صنایع مادر، دومین و به‌طور کلی چهارمین قطب صنعتی کشور محسوب می‌شود. همچنین این شهر به دلیل پایان طرح‌های گازرسانی به عنوان نخستین مرکز استان سبز کشور شناخته شده است.
نخستین کارخانه تولید آلومینیوم کشور (ایرالکو)، نخستین و بزرگ‌ترین کارخانه واگن سازی و لوکوموتیوسازی کشور (واگن پارس)، نخستین کارخانه کمباین‌سازی کشور (کمباین‌سازی ایران)، بزرگ‌ترین کارخانه سازنده دکل انتقال نیرو در خاورمیانه (آونگان)، نخستین ایستگاه آزمایش تست دکل‌های انتقال نیرو در خاورمیانه، آسیا و نخستین مدرسه خورشیدی کشور در این شهر قرار دارند. این شهر به واسطه وجود صنایع مادر، تولید ۸۰ درصد تجهیزات انرژی کشور، وجود بزرگ‌ترین کارخانه تولیدکننده آلومینیوم کشور و وجود بزرگ‌ترین معدن سدیم سولفات کشور لقب پایتخت صنعتی ایران را به خود اختصاص داده است و به همین دلیل متاسفانه یکی از آلوده‌ترین شهرهای ایران است.
دیدنی‌های اراک
بنای تاریخی کاروانسرا مرقد شاهزاده محمد عابد آتشکده برزوی راهگرد بنای تاریخی مدرسه سپهداری امامزاده ابراهیم امامزاده حوا خاتون امامزاده هفتاد و دوتن ساروق امامزاده شاهزاده حسین شهر زیرزمینی ذلف آباد مجموعه تاریخی بازار اراک بنای تاریخی حمام چهارفصل بنای تاریخی پیر مراد آباد روستای ساروق انجدان
طبیعت اراک
وضعیت جغرافیایی شهرستان اراک به گونه‌ای است که باعث گسترش سازنده‌های آهکی و دولومیتی می‌شود که همین امر سبب شده تا این شهر، محل تشکیل غارهای فراوان شود. از جمله مهم‌ترین غارهای شهر اراک می‌توان به غار سفید خانی، غار «قلعه جوق» و مقبره اسرارآمیز آن، غار «انجدان» و غار آسیلی اشاره کرد.
جریان سرچشمه‌های قره چای (رودخانه شراء و مهاجران) در غرب شهرستان اراک به علاوه وجود مناطق سرسبز در حواشی این رودخانه و همچنین اقلیم کوهستان و نقاط مرتفع، باعث شده تا این بخش به بهشتی برای کوهنوردان و طبیعت گردان تبدیل شود. چشمه چپقلی که آب معدنی عقیق از آن تهیه می‌شود و چشمه کیخسرو (سراب حک) اراک، نیز از دیگر چشمه‌های معروف این شهر هستند.
صنایع‌دستی
از صنایع‌دستی شهر اراک می‌توان به دستباف‌های سنتی (قالی‌بافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی)، رودوزی‌های سنتی، آثار چوبی (منبت و کنده‌کاری روی چوب، معرق‌کاری، پیکرتراشی، خراطی، ساخت سازهای سنتی، مشبک و گره‌چینی چوب)، سفالگری، کتابت و نگارگری (طراحی سنتی، نقاشی ایرانی، گل و مرغ، تذهیب و تشعیر، خوش‌نویسی، کتیبه‌نویسی)، آثار فلزی (مسگری، قلم‌زنی، سفیدگری، چلنگری، مشبک فلز، ملیله طلا و نقره)، ساخت پاپوش سنتی (گیوه‌دوزی و گیوه‌بافی)، آرایه‌های معماری (گچ‌بری سنتی، آینه‌کاری...) و تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی اشاره کرد.
غذاهای محلی
از جمله غذاهای محلی شهر می‌توان به ته‌تالی، آبگوشت کشک، آبگوشت دوغ‌دار (دوگوله دودار)، آش جودوغ، آش خیار،پتله پلو، آش بیبی سه‌شنبه، آش مصطفی، شفته و اِشکِنه اشاره کرد.
