در جنوب پایتخت و مرکز کشور واقع شده و جزء کوچک‌ترین استان‌های ایران است. شهر قم، مرکز این استان، یکی از مهم‌ترین شهرهای مذهبی ایران است. قم میزبان حرم حضرت معصومه و مسجد جمکران، از مهم‌ترین بناهای مذهبی کشورمان، است.
تاریخچه
بر اساس شواهد تاریخی پیشینه‌ی شهر قم به دوران ساسانی بازمی‌گردد. اما بخش زیادی از تاریخ استان پس از ورود اسلام به ایران شکل گرفته است. یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخی شهر قم ورود حضرت معصومه، خواهر امام رضا، به این شهر است. حضرت معصومه در این سفر به بیماری سختی مبتلا شدند و در نهایت در شهر قم از دنیا رفتند.
به دلیل قداست حرم حضرت معصومه در طول تاریخ، فضای اطراف حرم به آرامگاه بسیاری از چهره‌های معروف و مهم تبدیل شده است.
قم در دوران پهلوی از مهم‌ترین مراکز اعتراض‌ها علیه حکومت بود و این شهر نقش مهمی در مبارزات آن زمان داشت.
جغرافیا
استان قم از شمال با استان تهران، از شرق با استان سمنان، از جنوب با استان اصفهان و از غرب با استان مرکزی همسایه است.
به جز جنوب و غرب این استان، دیگر نقاط قم بیابانی است
بیشتر بخش‌های استان قم آب و هوایی گرم و نیمه خشک دارند. بنابراین فصل تابستان فرصت مناسبی برای سفر به این استان نیست. البته با توجه به اختلاف ارتفاع زیاد نقاط مختلف استان در بخش‌های دیگری از استان قم می‌توان آب‌وهوای کوهستانی و نیمه بیابانی را نیز تجربه کرد.
غذاهای محلی
آبگوشت قُنَبید از غذاهای سنتی و محبوب استان قم است. نخود، لوبیا سفید، سیب زمینی، قنبید(کلم قُمری)، لیمو عمانی، گوجه فرنگی، گوشت، پیاز و ادویه جزء مواد تشکیل‌دهنده‌ی این غذا هستند. آش قُنَبید دیگر غذای محلی استان قم است که با نخود، لوبیا، عدس، پیاز، کلم قمری، سبزی آش و ادویه تهیه می‌شود. ماشاب، ماش ماشک، آش پتله و آبگوشت هویج برگه از دیگر غذاهای محلی استان قم هستند.
سوغات
سوهان معروف‌ترین سوغاتی استان قم است. کارگاه‌های سوهان‌پزی بسیاری در شهر قم مشغول فعالیت هستند که انواع مختلف این شیرینی را تولید می‌کنند. سوهان لقمه‌ای، سوهان گزی و سوهان عسلی تعدادی از انواع مختلف سوهان هستند.
حلوا ارده یکی دیگر از خوراکی‌های استان قم است که مردم این استان بیشتر از آن در وعده‌ی صبحانه استفاده می‌کنند.
صنایع دستی
قالی دستباف از مهم‌ترین صنایع دستی استان قم است. تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی و ساخت انگشتر نیز در استان قم رواج دارد. خَرمُهره‌سازی، منبت‌کاری، معرق‌کاری و خراطی چوب از دیگر صنایع دستی رایج در استان قم است.
جاذبه های گردشگری استان قم
حرم حضرت معصومه (ع)
حرم حضرت معصومه در مرکز شهر قم واقع شده است که از طرف شمال به میدان آستانه، از شرق به خیابان آیت الله مرعشى نجفى و از جنوب به مسجد اعظم و خیابان موزه و از طرف غرب به مدرسه فیضیه منتهى مى‌شود
حرم فاطمه معصومه در میان بقعه با بلندی ۲۰/۱ و طول و عرض ۹۵/۲ در ۲۰/۱ متر قرار گرفته و با کاشی‌های نفیس و زرفام آغاز قرن هفتم پوشیده شده‌است. گرداگرد مرقد، دیواری به بلندی دو متر و طول و عرض تقریبی (۸۰/۴ در ۴۰/۴) قرار دارد که در سال ۹۵۰ بنا گردید و با کاشی معرق آراسته شد که اکنون این دیوار با ضریح مشبک از جنس نقره پوشیده شده‌است.
مرقد مطّهر حضرت معصومه (س) داراى هشت دَر است. چهار تاى آن در صحن نو و دوتاى آن در سمت غربى مرقد واقع شده‌اند و یک در آن به خیابان موزه و در دیگر به ورودى مدرسه فیضیه باز مى‌شود .
مسجد جمکران
مسجد جمکران در بخش شرقی شهرستان قم در مساحت 250 هکتار و در 6 کیلومتری شهر قم به طرف جاده کاشان در نزدیکی روستای جمکران است.
این مسجد که امروزه به نام مسجد جمکران شهرت یافته در گذشته به نام‌های مسجد صاحب الزمان و مسجد حسن بن مثله جمکرانی نامیده می‌شده‌است.
در رابطه با تاریخچه‌ی مسجد جمکران در روایات و اسناد معتبر تاریخی و مذهبی آمده‌است که این مسجد به دستور مستقیم حضرت امام زمان (عج) در هفدهم ماه مبارک رمضان سال 373 هجری قمری توسط شیخ عفیف و صالح حسن بن مثله جمکرانی احداث شده‌است و امام زمان (عج) به حسن بن مثله سفارش کرد که به مردم بگو چهار رکعت نماز در این مسجد بخوانند، دو رکعت نماز تحیت و دو رکعت نماز صاحب الزمان که این نماز با دو رکعت نماز خواندن در خانه‌ی کعبه برابری می‌کند.
قلعه قمرود
قلعه قمرود بنایی قدیمی و متعلق به دوره سلطنت اشکانیان است که در اطراف قمرود و در بخش شمالی کوه سفید، از توابع استان قم قرار دارد. به نظر می‌رسد این عمارت کهن، توسط میرزا نظام غفاری، در نزدیکی بخش شرقی قلعه‌ی قدیمی قمرود که از بناهای دوران صفوی است، احداث شد.
قلعه قمرود را میرزا نظام غفاری برای اسکان خانواده خود و اطرافیانش در جوار شرقی قلعه کهن قمرود که مربوط به دوره صفوی بود برپا داشت.
قلعه دارای بازارچه و نیز یک حیاط مرکزی بوده که گرداگرد آن اتاق هایی داشته است. بنا دارای دو طبقه و دارای حوضخانه و بادگیر نیز می باشد. این قلعه به دلیل گسترش روستای قمرود رو به ویرانی نهاده است
کوه خضر نبی
کوه خضر نبی از جمله مکان‌های زیارتی و سیاحتی استان قم است که طبق اسناد تاریخی و اظهارات باستان‌شناسان قدمتی بالغ بر سه هزار سال دارد. مسجدی که بر قله کوه جای گرفته، طبق گفته‌ها محل زیارت خضر نبی بوده است. برخی نیز این منطقه تاریخی را با نام کوه سفید می‌شناسند.
سالها پیش قبل از اینکه هنوز شهر قم انقدر بزرګ نشده بوده کوه خضر نبی محل نیایش عارفان بوده است.
مسجد جامع قم
مسجد جامع قم در محله مسجد جامع، در خیابان آذر و نزدیک دروازه ری واقع شده است و از جمله مکان‌های تاریخی مهم و ارزشمندی است که با به کارگیری اصول معماری ایران ، از جلال و شکوه قابل توجهی برخوردار است.
در مورد قدمت و سال ساخت دقیق مسجد جامع قم، اظهارات و بیانات مختلفی وجود دارد. برخی از مورخین و باستان‌شناسان، تاریخ ساخت آن را به قرن ششم هجری قمری و مقارن با حکومت پادشاهان سلجوقی می‌دانند. تعداد دیگری از تاریخ‌نویسان و کارشناسان مسائل تاریخی، بر این باورند که این مسجد در سال ۲۶۵ هجری قمری به همت و پیگیری ابوالصدیم حسن بن علی بن آم اشعری، احداث شده است.
وبه روایتی مسجد امام حسن عسگری بنا به دستور امام حسن عسگری(علیه السلام) و به دست وکیل و نماینده آن حضرت در قرن سوم هجری ساخته شده است. این مسجد همواره مورد توجه و عنایت علما و بزرگان بوده و در نوع خود از مساجد منحصر به فرد در دنیای اسلام است.
این درحالی است که عبدالجلیل رازی، زمان تاسیس این اثر تاریخی را به دوران حکومت طغرل سلجوقی نسبت داده و معتقد است که فردی به نام بهاالدین کمال ثابت قمی، این عمارت ارزشمند و باشکوه ایرانی را احداث کرده است.
مدرسه فیضیه
مدرسه فیضیه در قم میدان آستانه مقدسه و در جوار حرم مطهر حضرت معصومه (س) قرار گرفته است که مکانی است مهم و ارزشمند در ایران که زمان احداث آن متعلق به دوران حکومت صفویان است.
علما و مجتهدین بسیاری در این مکان سکونت داشتند و به تحصیل، تدریس و تحقیق پرداختند.
نامگذاری این مدرسه به نام فیضیه به جهت این بوده که فیض کاشانی که مدتی در این مدرسه تدریس می‌کرده و این مدرسه، محل تدریس و محل اقامت وی در مدت اقامتش در شهر قم بوده است. به همین جهت، این مدرسه در بین مردم به نام مدرسه فیض معروف شد.
این اثر در تاریخ ۹ بهمن ۱۳۸۶ با شماره ی ثبت ۲۰۷۱۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
دریاچه حوض سلطان
دریاچه نمک حوض سلطان در ۴۰ کیلومتری شمال شهرستان قم و ۸۵ کیلومتری جنوب تهران و در حاشیه بزرگراه خلیج فارس قرار دارد.
این دریاچه که به دریاچه شاهی و دریاچه ساوه و دریاچه نمک قم هم معروف است به مساحت تقریبی ۲۴۰ کیلومتر مربع در شمال شرق شهرستان قم واقع شده‌است و رشته کوه‌های البرز در شمال آن قرار دارد.
دریاچه نمک حوض سلطان شامل دو چاله جدا از هم یکی به نام “حوضسلطان” و دیگری به نام “حوضمره” است که با آبراهه باریکی به هم وصل می‌شوند
حمام عشقعلی
حمام عشقعلی مربوط به دوران قاجار است و به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده. این حمام تاریخی یک حمام بزرگ و مجرای زنانه و مردانه داشته که مدتی به خاطر بی‌توجهی رو به تخریب می‌رفته، اما در سال‌های اخیر مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است
قبرستان شیخان قم
قبرستان شیخان، قبرستانی تاریخی در نزدیکی حرم حضرت معصومه در قم. در این قبرستان ۶ مقبره هست که در هرکدام، عالمانی در دوره‌های مختلف تاریخی دفن شده‌اند.
قدمت این مکان به دوران امامان شیعه بازمی‌گردد و همین امر سبب ارزشمندی این مکان است.
در اثر عملیات شهرسازی، قبرستان بزرگ بابلان از بین رفت و قسمت باقی‌مانده، در دوره متأخر، قبرستان شیخان نامیده شد. در حال حاضر بیش از ۶۰۰ نفر از علما و بزرگان ازجمله میرزای قمی، زکریا ابن‌آدم، زکریا ابن‌ادریس، میرزا جواد ملکی تبریزی، محمدحسین فاضل تونی در این قبرستان مدفون‌اند. همچنین هفت نفر از شهدای حادثه هفت تیر سال ۱۳۶۰ش و ده‌ها تن از شهدای جنگ ایران و عراق در شیخان دفن شده‌اند.
خانه ملاصدرا
خانه حکیم باشی ملاصدرا در شهرستان قم، روستای کهک واقع شده و این اثر در تاریخ ۵ دی ۱۳۷۵ با شمارهٔ ثبت ۱۸۲۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
متأسفانه قسمت اعظم بنا تخریب شده واز هشت اتاق پیرامون شبستان تنها یک اتاق باقی مانده است. دو اتاق دیگر طی تعمیرات سال 1377 شمسی بازسازی شد.
بازار قم
بازار قم یکی از بناهای تاریخی و زیبای قم به شمار می‌آید که در نزدیکی مجموعه آرامگاهی حضرت معصومه(س) واقع شده است، معماری این بنا در دوره قاجاریه و توسط استاد حسن قمی(هنرمند و معمار مشهورآن دوره) صورت گرفته است.
این تیمچه بزرگترین سقف ضربی ایران به شمار می‌آید و سقف تیمچه آن سه چشمه است که قسمت وسطی دارای دهانه و ارتفاع ۱۵ متر است. گنبد از نوع عرق چینی و پوشش زیر آن شمسه کاری با اسلوب رسمی بندی و یزدی بندی است.
این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۰۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاروانسرای دیر گچین
کاروانسرای دیر گچین ، یکی از بزرگترین کاروانسراهای ایران، بر سر راه جاده تاریخی ری به قم در مرکز پارک ملی کویر قرار دارد.
این کاروانسرا در متون تاریخی به نام های دژ کردشیر، دیرالجص، قصرالجص، قصرگچ ، قلعه دیرو قلعه دیر کاج خوانده شده است.
وسعت محوطه کاروانسراى دیر گچین به 12 هزار متر مربع مى‌رسد که بناى کاروانسرا با وسعتى حدود 8 هزار متر مربع در میان آن احداث شده است و داراى 43 حجره، ایوان شاه نشین، حیاط خلوت و 8 شترخانه، داراى منظر شاهى و 2 مغازه براى نگهدارى کالا، حمام و مسجد است.
غار وشنوه
غار وشنوه مکانی در روستای وشنوه است که در ۶۰ کیلومتری قم قرار دارد. این غار در کوهستان اردهال و بخش جنوبی روستای وشنوه واقع شده و لازم به ذکر است که کوهستان اردهال دارای ۴ غار یا چاله است که یکی از این غار‌ها (غار وشنوه) دارای منابع غنی آب است. آب این غار نیز از طریق شیار‌های کوهستان جمع می‌شود و به صورت چشمه خارج می‌شوند و به این منبع آبی میریزند.
در اطراف غار وشنوه ۲۱ معدن تاریخی وجود دارد که تا کنون سفالینه‌هایی در آن‌ها یافت شده که بر اساس تحقیقات، این سفالینه‌ها مربوط به ۳۰۰۰ تا ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح هستند.
گنبد نمکی قم
کوه نمک قم در ۱۵ کیلومتری جاده قم به سمت جعفریه قرار گرفته و از جاذبه های طبیعی استان قم به شمار می رود. تاریخ زمین شناسی گنبد نمکی قم به شصت میلیون سال قبل برمیگردد.
گنبد نمکی طغرود که تنها گنبد نمکی متقارن جهان است، با دارا بودن دریاچه ای کوچک در دل خود پدیده ای طبیعی و منحصر به فرد به شمار می رود که در این منطقبه قرار گرفته است.
در این گنبد، بلورهای نمک به صورت تیغه های مشخص و کنگره دار درآمده اند و مناظر زیبایی را خلق کرده اند. این گنبد خیلی بزرگ بوده و گسترش شمالی آن تا طول سه کیلومتر ادامه دارد.
جهت آشنایی بیشتر با استان های کشور می توانید به سامانه سراسری زمات مراجعه کنید
