یکی از شهرستان های تاریخی و دیدنی استان خراسان رضوی شهرستان خواف است. این شهرستان در مرزهای شرقی کشورمان است و با همسایه ی شرقی ما افغانستان مرز مشترک دارد.
❇️جغرافیا
شهرستان خواف در فاصله ۲۶۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر زیارتی مشهد قرار گرفته است و مرکز آن شهر خواف است.
شهرهای دیگر آن سنگان، سلامی، قاسم‌آباد و نشتیفان هستند و شامل چهار بخش، مرکزی، جلگه زوزن، سنگان و سلامی است، جمعیت این شهرستان در حدود ۱۱۰ هزار تن است.
❇️تاریخ
'خواف' همچون خواف نوشته مي شود و 'خاف' خوانده مي شود؛ تمامي جغرافيدانان عصر اسلام همچون ياقوت در 'معجم البلدان'، مقدسي در 'احسن التقاسيم' و حمدالله مستوفي در 'نزهه القلوب' و سرانجام حافظ ابرو در 'جغرافيا ي تاريخي' خواف را به همين شكل ضبط كرده اند.
امروزه خواف وسعتي در حدود يك دهم خواف قديم را دارد و در گذشته تربت حيدريه و بخشي از منطقه اي كه اكنون در خاك افغانستان است جزء خواف بوده است.
خواف از نظر پيشينه تاريخي پيش از اسلام جزيي از قلمرو پارتيان بوده و سابقه تاريخي اش به چندين هزار سال مي رسد.
به گزارش دكتر مشكور صاحب رساله ايران در عهد باستان خواف در عهد اشكانيان و ساسانيان نيز جزء شهرهاي آباد ايران بوده است كه از توابع مهم ابر شهر نيشابور محسوب مي شد.
حاكم اين ولايت را 'كنا رنگ' مي گفته اند؛ حافظ ابرو دانشمند و مورخ نامي قرن هشتم و نهم خواف را چنين توصيف كرده است: خواف ناحيه اي است مشهور كه مردم بزرگ از آنجا برخاسته اند.
از علما و ملوك و وزراء جد اعلاي محمد مظفر شاه شجاع از خواف بوده و ملك زوزن كه مدتي حكومت كرد در اواخر دولت خوارزمشاهيان از زوزن خواف بوده اند.
در خواف مزارع و قراء بسيار است و كاني آهن دارد؛ مردم در آنجا سني مذهبند و آب ايشان بيشتر از كاريز است؛ رودهاي آب اندكند و درخت بسيار و ابريشم حاصل شود و از ميوه همه نوع باشد به خصوص پنبه و انار نيز بسيار باشد.
خواف محل عبور شاخه اي از جاده ابريشم به طول 10 هزار كيلومتر است كه در قرن اول قبل از ميلاد از شهر 'سيان' پايتخت چين و از طريق هرات به ايران وارد مي شده است.
ولايت خواف از سال 1249 هجري قمري كه هرات از ايران جدا شد به تابعيت مشهد يعني خراسان كنوني درآمد.
❇️آب و هوا
خواف داراي آب و هواي خشك و بياباني با زمستان هاي نسبتاً سرد و كم بارش و تابستان هاي گرم و خشك مي باشد. بارندگي در اين شهر به صورت باران و تا حدودي برف است و ميزان آن از غرب به جنوب كاهش مي‌يابد.
ميانگين بارندگي سالانه بر اساس اطلاعات به دست آمده از نقشه هاي خطوط هم باران بيانگر دامنه‌ي تغييرات سالانه‌ي 130 تا 150 ميلي متر و در ارتفاعات تا 165 ميلي متر مي باشد. ميانگين حرارت سالانه حدود 18 درجه‌ي سانتي گراد است كه حـــداكثر مطلق درجه‌ي حرارت در تير ماه به 45 درجه‌ي سانتي گراد و حداقل مطلق درجه حرارت در بهمن ماه به 7 درجه زير صفر مي رسد.
❇️صنایع دستی و محصولات
در خواف هنرهای دستی و سنتی رواج زیادی دارد، این مشاغل و هنرها شامل: ساخت و تولید سازهای سنتی، فرت بافی یا تون بافی، نمد مالی، نخ تابی، قالی بافی، آهنگری، خراطی، مسگری و نجاری است. این شهرستان که یکی از مناطق آباد گذشته بوده و احتمالا ابن ندیم اولین کسی است که در کتاب الفهرست خود این منطقه را به اسم روی معرفی کرده است و از آبادی ها و محصولات آن در کتابش گفته است، البته هنوز هم به مرکز شهر خواف روی یا رود می گویند.
دامپروری و کشاورزی فعالیت‌های اقتصادی اصلی این ناحیه است و محصولات کشاورزی مهم خواف شامل: گندم، پنبه، جو، چغندرقند و محصولات جالیزی است و محصولات دامی مثل پنیر، کره، کشک، دوغ، ماست و…از تولیدات این شهرستان است.
❇️غذای محلی
ارزن پلو،قلور تروش،قلور بشیر،قورمه،فله،توگی بشیر از جمله غذاهای محلی شهرستان خواف می باشند.
❇️جاذبه های دیدنی
?مجموعه تاريخي خواجه يار
اين مكان در ارتفاعات موسوم به 'خواجه يار' مشرف به شهر خواف واقع است؛مجموعه تاريخي- فرهنگي خواجه يار مشتمل بر گورستاني منسوب به شهداي صدر اسلام، بناي كوچك دو طبقه و آب انباري از دوره قاجار است.
به رغم جاذبه هاي تاريخي ارتفاعات خواجه يار با چشم انداز وسيعي به مركز شهر، تفريحگاه كوهستاني خوافيان و مناطق مجاور به شمار مي آيد.
?مسجد جامع سنگان
بناي جامع سنگان واقع در سنگان پايين خواف از يادگاري هاي معماري اوايل سده هفتم است؛ اين اثر مذهبي در ابتدا به صورت دو ايواني ساخته شده و در حال حاضر داراي يك ايوان در ضلع غربي و رواق هاي طرفين است.
در مقابل ايوان قبله، ايوان ديگري در ضلع شرقي قرار داشته كه تخريب و شبستاني جايگزين آن شده است؛ نكته حائز اهميت در اين بنا تغيير وضعيت پايه هاي ايوان قبله به علت زلزله هاي متعدد است، به طوري كه فاصله پايه هاي ايوان در مبنا از فاصله آن در پاكار طاق كمتر است.
اين بنا از جمله مساجد سبك خراساني و همانند و همزمان با مساجد زوزن و گناباد است و آجرهاي تراش تلفيق شده با هماهنگي، پايه ها و لچكي هاي ايوان و رواقها را زينت داده اند.
بر لچكي هاي ايوان قطعات كتيبه و آجري هاي قالب زده اي نصب شده كه متعلق به بنايي كهن تر از مسجد بوده است.
?كوشك سلامه
تا پيش از سال 1326 ش اين بنا در زير تلي از خاك پنهان بوده تا اينكه خاكبرداري و تجديد بناي آن آغاز مي شود؛ كوشك مزبور مشتمل بر سه طبقه بوده كه فوقاني ترين اشكو به آن بازسازي گرديده است.
پس از آن محوطه سازي كوشك انجام شد. بنا بر شواهد طبقه دوم عمارت با وجود اتاق ها و فضاهاي متعدد مكاني براي زندگي ساكنين در آن بوده و طرحي چليپايي دارد.
باز پيرايي بناي مزبور با نماي آجري سبب گرديده اين بنا ظاهر ابنيه دوره صفويه را پيدا كند اما به استناد متون دوران اسلامي اين بنا از سده ششم در اين مكان وجود داشته است.
?آرامگاه حافظ ابرو
شهاب الدين عبدالله بن زين الدين لطف الله بن عبدالرشيد ملقب به (حافظ ابرو) در زمره مشاهير مورخان ايران در عصر تيموري است. وي در جواني به خدمت امير تيمور راه يافت اما شهرت او در عصر سلطنت شاهرخ به اوج خود رسيد.
از وي تاليفات ارزشمندي چون زبده التواريخ، جغرافياي تاريخ خراسان، تاريخ ملكوت كرت و ... برجاي مانده است.
مزار وي داخل شهر خواف و در محوطه اي به وسعت 5/1 هكتار قرار دارد. اطراف تربتش با نيم ديواري كوتاه محصور شده است.
در كنار اين قسمت مسجدي شامل يك ايوان كوچك، محراب و تزئينات آن ديده مي شود؛ بناي مزبور منتسب به دوران قاجار است.
?مجموعه گردشگري كبوداني
مجموعه گردشگري كبوداني در هشت كيلومتري شهرستان خواف و در منطقه اي جلگه اي واقع شده است؛ اين مجموعه مشتمل بر آرامگاه سلطان محمد كبوداني، عارف قرن هشتم و مسجدي تاريخي مي باشد.
منطقه كبوداني از آب و هوايي مفرح و زميني سرسبز و خرم برخوردار است و در تابستان ها مامني براي تفريح اهالي شهرستان خواف به شمار مي آيد.
?مزار پيراحمد خوافي
اين بنا مدفن پير احمد خوافي وزير دانشمند شاهرخ تيموري است كه به دستور وي ابنيه خيريه و عام المنفعه بسياري بنيان گرديد، از جمله مدرسه غياثيه خرگرد، مزار زين الدين ابوبكر تايبادي، مسجد جامع هرات و ده ها اثر معماري ديگر.
مكان مزبور درون شهر خواف واقع مي باشد و داراي ورودي ايوان شكل است كه ديوارهاي پيرامون آن با ارتفاع 5/1 متر اين قسمت را محصور نموده اند. مزار پير احمد خوافي نيز در ميان 2 قبر ديگر در اين محدوده ديده مي شود.
اطلاعات سایر شهرستان های استان خراسان رضوی را در سامانه زمات می توانید مطالعه نمایید.
