سبزوار یکی از شهرهای بزرگ استان خراسان رضوی است. نام قدیم سبزوار، بیهق است. زبان اکثریت مردم سبزوار فارسی است. گویش مردم سبزوار از مجموعه گویشهای اصیل خراسانی و با منشأ فارسی دری است.
❇️جغرافیا
فاصله شهر سبزوار از طریق جاده ۴۴ با مشهد در شرق ۲۲۰ کیلومتر و با تهران در غرب ۶۷۰ کیلومتر است. شهرستان سبزوار واقع در غرب استان خراسان رضوی براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای سه بخش به نام‌های مرکزی و روداب و بخش ششتمد است.
کوه‌های جغتای عامل جدایی دشت جوین از جلگهٔ اصلی سبزوار بوده و در جنوب آن نیز کوه میش قرار دارد. به تعبیر دیگر سبزوار محصور در میان ارتفاعات شمالی و جنوبی است. چهره منطقی شرقی و شمالی این شهرستان کوهستانی و دارای اقلیم معتدل و در قسمت‌های جلگه‌ای با هوای گرم همراه است. تنها دو رشته رودخانهٔ فصلی به نام کال شور در این ناحیه وجود دارد که سیلاب‌های دشت سبزوار را به نمکزارهای کویر هدایت می‌کند.
❇️تاریخ
به استناد قرائن باستان شناسی، محوطه‌های کهن این ناحیه به صورت زیستگاه‌های وسیع حداقل هزاره سوم پیش از میلاد را دربرمی گیرد و از طرفی نشانگر ارتباط فرهنگی ساکنان آن با اقوام متمدن در ایران مرکزی، سیستان و آسیای میانه است. در دوره تاریخی جوین و سبزوار جزء قلمرو پارتیان بوده و وجود آتشکده آذر بر زین مهر اهمیت تاریخی و مذهبی این منطقه را در دوره ساسانی نشان می دهد. سبزوار که در گذشته بیهق نامیده می شد در دوران اسلامی شاهد حوادث و تهاجمات بی شماری بوده است. ابتدا خسرو گرد مرکز ولایت بیهق بود و از سده‌های میانی این دوره جای خود را به قصبه سبزوار داد.
مهمترین رویداد این ولایت حمله غزها در دوره غزنوی و سلجوقی و پس از آن به سال 617 ه.ق یورش سپاهیان مغول به این ناحیه بود تا اینکه بیداد ایلخانان و دست نشاندگان آنها در اواخر سال 736 ه.ق موجب قیام گروهی بنام (سربداران) گردید.
❇️صنایع دستی
رایج‌ترین و پر رونق‌ترین هنر سنتی شهرستان هنر قالیبافی است که در شهر و روستا رواج دارد اما این هنر هم مثل دیگر هنرهای سنتی رو به زوال است. در حال حاضر قالی بافان سبزواری از طرح‌های مشهدی، تبریزی و کاشانی استفاده می‌کنند که تعداد آن ۲۲ طرح است. در روستای جوین نیز طرح‌های بلوچی و کردی بیشتر توسط بانوان بافته می‌شود. طرح‌ها و نقشه‌های قالی سبزوار مثل دیگر شهرها و روستای خراسان شاد و اصیل و زیباست و در صورت توجه و عنایت بیشتر می‌توان علاوه بر پاسداری از فرهنگ اصیل و هنرهای سنتی، منبع اقتصادی مهمی نیز باشد.
❇️سوغات و بازار های سنتی
هنوز در گوشه و کنار سبزوار می‌توان با مراکز تولید صنایع دستی و مشاغل سنتی روبرو شد. بازارهایی که همانند سالیان گذشته در آن استاد کاران به کار مشغولند.
از جمله این مشاغل سنتی در شهرستان سبزوار می‌توان به آهنگری، خراطی، نمدمالی و نخ تابی اشاره نمود. مهمترین سوغات سبزوار کلوچه زنجفیلی سبزواری است که در میان مردم محلی و گردشگران طرفداران بسیاری دارد. ادویه‌های سبزوار (زیره، زردچوبه و…) هم مرغوبیت خوبی دارند.
❇️غذای محلی
غذاهای محلی رایج در سبزوار دارای تنوع و فراوانی بوده و هرکدام از آنها مربوط به یک مقطع زمانی خاص می‌باشد از مشهورترین این غذاها می‌توان به ساده‌ترین غذاها که براحتی طبخ می‌شود آوجیج -کَمَه جوش- اِشْکِنِه- کُماج- مِسوه- دِنی- کاچی- آش جوش بِرِه- آش ماست- آش قوریتی- قِلیَه بادمجان، عِلِف ماست (شبیه بورانی اسفناج) اشاره نمود؛ ولی این غذاها طوری نیست که مردم این دیار همیشه از آن استفاده نمایند و غذاهای رایج و معمول در کشورمان نیز در این شهر پهناور طبخ و مورد تناول قرار می‌گیرد.
از غذاهایی که می‌توان آن را منتسب به مردم روستاهای سبزوار و از جمله نوده ارباب دانست قورمه است، غذایی که از گوشت پخته شده گوسفند طبخ می‌شود به این صورت که گوشت گوسفند پرواری را در دنبه خودش سرخ می‌کنند و در پوست می‌ریزند و در ایام گوناگون برای طبخ غذاهای ترکیبی از آن استفاده می‌کنند.
❇️جاذبه های دیدنی
?مسجد جامع
مسجد جامع سبزوار با مساحتی حدود چهار هزار متر مربع مشتمل بر ایوان‌های قبله، شمالی، صحن، شبستان و رواق در حاشیه جنوبی خیابان بیهق این شهر واقع است. بنا بر شواهد معماری بخش هایی از این بنا در طول زمان مرمت و بازسازی شده است. در ضلع جنوبی ایوان قبله محراب قرار دارد بر بالای آن کتیبه ای به تاریخ 1292 ه.ق و بر راس این ایوان دو مناره آجری دیده می شود. در طرفین این قسمت شبستان‌های با طاق ضربی بلند همزمان با بنای ایوان جنوبی ایجاد شده است. در دالان سمت شرقی ایوان شمالی مسجد کتیبه هایی به صورت سنگ نوشته از دوران صفویه با تاریخ‌های 979 و 1136 ه.ق درباره مراعات سکنه سبزوار و دستوری از شاه طهماسب صفوی ثبت می باشد. از عمده تزیینات مسجد جامع سبزوار کاشی هفت رنگ و کاشیکاری خشتی است. این بنا ویژگی‌های معماری سده هشتم هجری را نشان می دهد.
?مسجد پامنار
این بنای مذهبی کهن‌ترین مسجد شهر سبزوار است که در ضلع جنوبی خیابان بیهق این شهر قرار دارد. بنای امروزی مسجد با وسعت تقریبی 350 متر مربع مشتمل بر شبستان ستوندار و صحن ضلع جنوبی است که بخش الحاقی به این مسجد محسوب می گردد.
شهرت این بنا به پامنار سبب وجود مناره ای مجاور ایوان با ارتفاع بیش از 20 متر است. ساقه این مناره آراسته به تزیینات و کتیبه ای معقلی است که در بخش پایین آن به صورت برجسته دیده می شود. بنا به نوشته متون این مسجد در سال 317 ه.ق به همت (امیر ابوالفضل زیاری) تجدید بنا گردید و در سال 420 ه.ق نیز توسط خواجه امیرک دبیر برای آن مناره ای ساخته شد. براساس مرمت‌ها و بازسازی‌ها در قرون مختلف قدمت این بنا از قرون اولیه اسلامی تا صفویه و معاصر تخمین زده می شود.
?بنای مصلی سبزوار
این بنای آجری واقع در حاشیه جنوبی خیابان مصلی سبزوار واقع شده است و مصلی شهر در قرون گذشته بوده است که جهت برگزاری نمازهای جمعه و اعیاد مورد استفاده قرار می گرفته و مشتمل بر چهار طاقی اصلی (فضای مرکزی)، با گنبدی بر فراز آن و ایوانی بزرگ است.
عناصر معماری طرفین ایوان بصورت برج‌های نیم استوانه ای نقش پشتیبان پایه‌های طرفین ایوان و جلوگیری از رانش دیوارهای این قسمت را داشته اند فضای معماری چهار طاقی انتهای ایوان دارای گنبدی بلند است که بوسیله آجرهای خفته- راسته پوشش یافته است. اگر چه برخی از صاحب نظران بنای مصلی را به دوره سربداریه نسبت می دهند اما شیوه ساختمانی آن قابل مقایسه با معماری دوره صفویه است.
?چهار طاقی ریوند
در میان ارتفاعات شمالی روستای ریوند واقع در 30 کیلومتری شمال سبزوار بنای بر جای مانده از یک مجموعه معماری متعلق به دوره ساسانی قرار دارد. براساس شواهد معماری و کاوش‌های باستان‌شناسی این بنا آتشکده ای از دوره ساسانیان است و به احتمال یقین آذر بر زین مهر مشهور می باشد. این پدیده معماری مشتمل بر یک چهارطاقی بوده که ورودی آن از جبهه شرقی ایجاد شده و از آن طریق با تالار پیرامون چهارطاقی مرتبط می شود. در چهار کنج بنا چهار گوشواره جهت استقرار گنبدی بر روی قاعده مربع ساخته شده است. این گوشواره‌ها با کاخ سروستان و قصر شیرین قابل مقایسه می باشند.
?خانه باغ اسکویی
باغ و عمارت موسوم به "اسکویی" در فاصله 4 کیلومتری غرب شهر سبزوار و در روستای "ابارش" واقع است. مجموع مساحت این مکان ده هکتار بوده و عمارت آن در میان باغ ساخته شده است. عمارت مزبور در دو طبقه ایجاد گردیده و مشتمل بر طبقه زیر زمین مشتمل بر هشتی، حوضخانه، آب انبار، مطبخ، بادگیرخانه و … می باشد.
طبقه اول از فضاهایی مانند تالار ستوندار شرقی و شمالی، تالار پذیرایی، حجره‌های نشیمن و … تشکیل شده است. از جمله عناصر تزیینی این بنا می توان به آجرکاری‌های نمای بنا، گچبری قسمت‌های سر ستون ها، حوض خانه و نقاشی بر روی گچبری‌های حوضخانه اشاره نمود. قدمت این باغ و عمارت میان آن متعلق به دوره قاجار و مالک آن نیز خاندان اسکویی است.
?پناهگاه حیات وحش شیر احمد
این منطقه با مساحت تقریبی 22629 هکتار در 5 کیلومتری جنوب سبزوار قرار دارد و بیش از این به عنوان منطقه شکار ممنوع اعلام گردیده بود که در تاریخ 21/3/81 به پناهگاهی برای حیات وحش رسمیت یافت.
از نظر سیمای طبیعی این پناهگاه دشتی- کویر و تپه ماهوری است و از جمله پوشش گیاهی آن تاخ، گز، درمنه ، خارشتر، اتریپلکس، اسکنبیل و حیات وحش شاخص آن آهو می باشد. این منطقه اخیراٌ به تفرج گاهی جهت بازدید عموم تبدیل شده است.
?منطقه شکار ممنوع پروند
این محدوده با وسعت 16900 هکتار در جنب غربی روستای پروند شهرستان سبزوار واقع است. چهره طبیعی این منطقه بصورت کوهستانی، تپه ماهوری و دارای آب و هوای خشک می باشد. گونه‌های گیاهی منطقه شامل تاخ، بنه، گون، گز، بادام کوهی، اسکنبیل، اتریپلکس، قیچ و … و حیات وحش آن Text Box: شامل قوچ، میش، کل، بز، آهو و انواع پرندگان است.
