قائنات

شهرستان قائنات دومین شهرستان پر جمعیت استان خراسان جنوبی به مرکزیت شهر قاين در شرق ايران قرار داشته و از شرق به شهرستان زيرکوه و از شمال به استان خراسان رضوي، از غرب به شهرستان سرايان و از جنوب به شهرستان‌هاي درميان و بيرجند محدود شده است.

شهرستان قائنات دارای ۳ بخش به نام‌های مرکزی، سده و نیمبلوک، ۵ شهر به نام‌هاي قاين، اسفدن، آرين شهر، خضري دشت بياض و نيمبلوک و تعداد هشت دهستان و ۱۶۹ روستا مي‌باشد.

❇️تاریخ

شهرستان قائنات که در شمال استان خراسان جنوبی واقع شده است از سابقه تاریخی بسیار طولاني برخوردار است .

در کتاب باستان شناسان آمریکایی آمده،قاینات در دوران پارینه سنگي مياني زندگي غار نشيني داشته ودر غارهاي فارسان،تجرگ،غارجوجه و غار خونيک آثار و بقاياي زندگي غار نشيني مشهود است.

در بسیاری دیگر از کتب تاریخی همچون سفرنامه ناصر خسرو قبادياني ،سفر نامه مارکوپولو،کتاب شهرستان هاي ايران،تاريخ قاين،سفر نامه سايکس،کتاب احياء الملوك،تاريخ سياسي خراسان،بهارستان آيني و كتاب اصطخري از تاريخ گذشته قاينات همچون آداب و رسوم و آيين و مذهب مردم قائنات مطالب زيادي آمده است.

مردم قائناتبه زبان فارسی دری سخن می گویند و از نژاد آريايي و پيرو آيين اسلام و اکثرا مذهب شيعه مي باشند.

در قائنات آثار تاریخی بسیار ارزشمندی وجود دارد که گوياي سابقه تاريخي اين منطقه است.

مسجد جامع شهر قائن،مسجد جامع خضری ،قلعه کوه(آرتاگوانا) و غارهای متعدد و ده ها اثر تاریخی ديگر گوياي اين مطلب است.

❇️جغرافیا

شهرستان قائنات در شمال شرق استان خراسان جنوبی قرار گرفته‌است. این شهرستان از شمال به شهرستان‌های خواف و گناباد از استان خراسان رضوی، از غرب به شهرستان سرایان، از جنوب به شهرستان بیرجند و از شرق به شهرستان زیرکوه محدود شده‌است.

مساحت این شهرستان بالغ بر ۷٬۵۰۲ کیلومتر مربع می‌باشد. شهرستان قائنات، براساس آخرین تقسیمات کشوری مشتمل بر ۳ بخش و ۸ دهستان بوده و ۳۷۳ روستا و ۱۲۹۳ آبادی خالی از سکنه دارد.

مرکز این شهرستان شهر قائن که بر روی دشتی به همین نام می‌باشد. شهر قاین در مسیر بزرگراه آسیایی؛ مشهد به زاهدان و چابهار (کریدور شمال _ جنوب شرق کشور) قرار گرفته و تا مرز افغانستان ۱۸۰ کیلومتر فاصله داشته و از سطح دریا ۱۴۴۰ متر بلندی دارد و از دو شهر بیرجند و گناباد فاصله‌ای مساوی ۱۰۰ کیلومتر در ۳۷۲ کیلومتری جنوب مشهد و از تهران ۱۳۰۰ کیلومتر فاصله دارد.

رشته کوه قهستان در غرب و شاسکوه و آهنگران در شرق آن سر به آسمان سوده و بلندترین قله منطقه کمر سرخ با ۲۸۴۲ متر در نیم بلوک و پست‌ترین نقطه با ۶۱۰ متر در پترگان قرار دارد.

❇️سوغات

از محصولات کشاورزی قائن می توان به زعفران، گندم، جو و پسته اشاره کرد اما آنچه این شهرستان را به سرزمین طلاي سرخ و ياقوت سرخ معروف کرده وجود "زعفران "و " زرشک " با دارا بودن بهترين کيفيت در كشور و دنيا مي باشد .

بنابراین زعفران و زرشک این دیار سوغاتی ارزشمند برای ميهمانان نوروزي و گردشگران است.

❇️غذای محلی

قروتی یکی از غذاهای محلی قائنات است که برای تهیه آن ابتدا قروت را در آب خیس می کنند و سپس مقداری مغز گردو می کوبند و در تغارچه قروت مالی مي ريزند. آن گاه قروت ها را از آب گرفته و گردوهاي کوبيده را به آن افزوده و با دست مي سايند و بتدريج که غليظ شد مقداري آب به آن مي افزايند.

سپس نعناع را در روغن داغ نموده، قروت بدان مي افزايند و کماچ درآن ريز كرده و ميل مي كنند.

❇️صنایع دستی

صنایع دستی شهرستان قائنات همانند پیشینه تاريخي اين منطقه داراي قدمت و اصالت بوده و از تنوع و ويژگيهاي منحصر به فردي برخوردار است . در کتب معتبر تاريخي به صناعان زيرک و استاد اين منطقه و بافته هاي داري و نساجي سنتي (کرباس و پلاس) اشاره شده است. پارچه و فرش نيز از صادرات قاينات به ديگر نقاط بوده و ابريشم قاين و پارچه هايي که از آن اعيان و اشراف قبا مي ساختند نيز در زمره اين اقلام صادراتي قرار مي گرفتند. در خصوص قالي و قاليچه قاينات در منابع تاريخي اشاره شده است که اگر به لطافت و ظرافت قالي و قاليچه كرمان و كاشان نباشد يقيناً در استحكام و دوام و ثبات رنگ بر قالي هاي ساير نقاط مزيت دارد. قاليچه هاي سده (آرين شهر) از نظر ظرافت با فرش هاي درخش رقابت مي كند مك گِرگر جهانگرد انگليسي در دوره قاجار، در كتاب ( شرح سفري بر ايالت خراسان ) مي گويد در قاينات از گلدوزي روي ابريشم كه به وسيله زنان انجام مي شود بايد ياد كرد.

بطور کلی از صنایع دستی بومی (رشته و حرف) شهرستان قائنات می توان به توليد انواع قالي و قاليچه ، جاجيم بافي، حوله بافي، پلاس بافي، سفره آردي ، گليم بافي، ريسندگي، دباغي سنتي، سفالگري، رودوزيهاي سنتي،سبد بافي (پَخَل بافي) و چلنگري (آهنگري سنتي) اشاره کرد.

مناطق مهم این تولیدات شهرهای قاین، آرین شهر، نيمبلوک ،خضري و روستاهاي مهنج ، روم، تجن، بيهود، اسفدن، زهان، زول، محمد آباد، شير مرغ، ابراهيم آباد، اخجول، کرغند، پردان، شيرخنج ،خونيک سفلي، گزيدري عليا، اندريک، خوگ ، خسروي شاسکوه و خشك مي باشند.

❇️جاذبه های دیدنی

?آرامگاه بوذر جمهر

بزرگمهر قائنی (بوذر جمهر قاینی) سیاستمدار، ادیب و عارف و شاعر اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری قمری است که در دربار سلطان مسعود غزنوی خدمت می‌کرد. وی به زبان فارسی و عربی سخن می‌گفت و از وی اشعار و قصیده‌هایی به جای مانده که قصیده بهاریه او شهرت خاصی دارد. بوذر جمهر بعد از مرگ سلطان محمود تا زمان فروپاشی حکومت غزنویان در دربار سلطان مسعود غزنوی به سر برد و در اواخر حکومت غزنویان به قاین آمد و پس از مدتی در گذشت. مقبره حکیم بوذر جمهر در فاصله چهار کیلومتری جنوب غربی شهر قائنات و در دامنه کوهی موسوم به کوه ابوذر (بزرگمهر) قرار دارد. بنای مقبره از بناهای قرن ششم و هفتم هجری و به فرم چلیپایی و با معماریی بسیار زیبا ساخته شده است. مصالح اصلی در ساخت بنا سنگ گچ و آجر است. درخت بنه ۷۰۰ ساله‌ای نیز در کنار این مقبره وجود دارد که به زیبایی اثر افزوده است.

?مسجد جامع قائنات

این مسجد بنایی است بسیار قدیمی و در نهایت شکوه و جلال که علاوه بر روحانیت معنوی دارای ظاهری دلچسب و فرح‌انگیز است. امروز با گذشت ۱۱۰۰ سال همچنان این بنا بلندترین عمارت قاین است. در مورد بنای اولیه آن اختلاف نظر وجود دارد. استقرار یکی از پایه‌های مسجد بر روی آتشکده ساسانیان گویای تاریخ کهن آن است. از کتیبه‌های متعدد مسجد جامع می‌توان نتیجه گرفت که این بنا بارها بر اثر زلزله صدمه کلی دیده و مرمت شده است.

در یکی از کتیبه‌های ایوان بسال ۷۹۶ هجری قمری نوشته شده: این بنا به فرمان جمشید قارن از خاندان معروف قارن که در دوره امیر تیمور جهانگشا حاکم قاین و مدتی حاکم ساری و دامغان بود تعمیر و مرمت شد.

?موزه مردم‌شناسی

  موزه مردم‌شناسی قاین در طبقه همکف خانه تاریخی سلطانی که از بناهای تاریخی شهر قاین است، طراحی شده و در اردیبهشت ماه ۱۳۸۴ افتتاح شد.

این منزل قدیمی، متعلق به خانواده سلطانی از ملاکین و بزرگان قاین بوده است. اصل بنا متعلق به دوره زندیه بوده و در دوره قاجار دوره پهلوی نیز تغییراتی در آن به‌وجود آمده و فضاهایی به آن اضافه شده است.

این موزه در بخش‌های مختلفی چون مراسم شب یلدا (کف‌زنی)، دستاسی، جاجیم‌بافی، کاشت، داشت و برداشت زعفران، ریسندگی، حلاجی و جلک‌ریسی، مراسم سنتی کشاورزی، تلم‌زنی (تهیه مواد لبنی) و مراسم سنتی عروسی همراه ساز و دهل و رقص محلی (اجرای موسیقی مقامی قاینات و خراسان جنوبی) با استفاده از مانکن با پوشش محلی که بیانگر آداب‌ورسوم کهن منطقه می‌باشد طراحی شده است.

?موزه آب

موزه آب شهرستان قاین در آبان ماه سال ۱۳۸۶ افتتاح شد. این آب‌انبار در انتهای کوچه سنگی که بازار قدیم در آن واقع بوده است قرار دارد و به همین دلیل به آب‌انبار بازار معروف است، که از قنات (کهناب) آبگیری می‌شد. بنای آب‌انبار دارای کلیه قسمت‌ها و مشخصات اصلی آب‌انبارها است و راه‌پله‌ای است که به پاشیر منتهی می‌شود. با توجه به پوشش آب‌انبار و شواهد تاریخی موجود بنای آب‌انبار مربوط به دوره تیموری بوده است.

این موزه که تنها موزه آب استان است شامل نمایش شاهراه‌های آبی مرتبط به دوره‌های تاریخی و مجموعه‌ای از تصاویر مرتبط به تاسیسات آبی (سدها، آب‌انبارها، قنوات)، وقف‌نامه‌ها و... است.

?غار جوجه

  این غار در ۲۵ کیلومتری شرق قائن و ۵ کیلومتری جنوب غرب روستای خونیک علیا قرار دارد. غار جوجه یکی از شگفت‌انگیزترین غارهای طبیعی قائن است که از لحاظ باستان‌شناسی اهمیت دارد. این غار بر خلاف اسم آن از بزرگ‌ترین غارهای شناسایی شده در استان خراسان جنوبی است که انتهای آن بر اثر زلزله یا فرسایش سنگ‌ها به مرور بسته شده است. دهانه این غار در ارتفاع تقریبی ۸۰ متر از کف دره رو به شرق قرار دارد. ابعاد دهانه غار ۲×۴ متر است و ارتفاع داخل غار به ۴۰ متر نیز می‌رسد. داخل غار متشکل از یک تالار اصلی است و تشکیلات زیبای بلوری و گل کلمی بر سطح دیواره‌ها و سطح کف مشاهده می‌شود.

همچنین در قسمت‌هایی از غار تشکیلات زیبای استالاکتیت و استالاگمیتی دیده می‌شود. در داخل غار می‌توان آثار پراکنده سفال را مشاهده کرد. در ابتدای غار حوضی ساخته شده از مصالح سنگ و ساروج وجود دارد. نرسیده به غار جوجه از مسیر رودخانه، در سمت چپ یک کوه سنگی دهانه‌ای به نام کال زاغو دیده می‌شود که دارای ۳/۵ متر عرض و ۳ متر ارتفاع است. برای پیمایش این غار نیاز به تجهیزات سنگ‌نوردی می‌باشد. این غار نیز به وسیله زلزله مسدود شده و تنها ۶۰۰ متر از مسیر قابل پیمایش است.

اطلاعات سایر شهرستان های استان خراسان جنوبی ا در سامانه زمات می توانید مطالعه نمایید.