گرمه

شهرستان گرمه در جنوب غربی استان خراسان شمالی قرار گرفته و از شمال به شهرستان مانه و سملقان، از شمال غرب به استان گلستان، از غرب به استان سمنان، از جنوب و شرق به شهرستان جاجرم،می رسد. اقتصاد این منطقه عمدتاً بر مبنای کشاورزی، دامپروری و در دهه ­های اخیر حمل و نقل و صنایع وابسته است. با توجه به وضعیت اقلیمی کشاورزی در بیشتر مناطق شهرستان به صورت آبی است و محصولات عمده زراعی عبارتند از گندم، جو، چغندر قند، پنبه، آفتابگردان، زیره و انواع صیفی­جات و محصولات باغی.

?آب و هوا

  شهرستان گرمه دارای اقلیم سرد و خشک و نیمه بیابانی و در قسمت‌های شمال و شمال غرب، معتدل کوهستانی و در قسمتهای جنوبی دارای آب و هوای گرم و خشک نیمه بیابانی می‌باشد متوسط ریزش سالیانه باران و برف در سطح شهرستان ۲۲۰ میلی‌متر بوده که این بارش دارای دامنه تغییرات زیادی می‌باشد بطوریکه بالاترین میزان در منطقه دشت و کمترین میزان در منطقه درقمی‌باشد.

 در این منطقه رودخانه دائمی وجود ندارد و کشاورزی منطقه مبتنی بر آبیاری با قنات و چاه­های عمیق و نیمه عمیق است.

?تاریخ

شهرستان گرمه به لطف موقعیت راهبردی خود بر سر راه­های کاروانرو هماره مورد توجه قرار داشته و از دوران پیش از تاریخ تا ادوار متاخر اسلامی به طور پیوسته نقش بارزی را در تکامل فرهنگی خطۀ خراسان ایفا کرده است. وجود محوطه­های بزرگ از دوره­های مس- سنگی و عصر مفرغ از قبیل منجاق تپه و تپه­های پیش از تاریخی در سراسر دهستان گلستان از جمله استقرارهای پیش از تاریخی در اطراف روستای دشت در پهنۀ شهرستان گرمه آن را به یکی از مهم ترین استقرارگاه ­های بشری در خراسان شمالی بدل کرده است.

پراکندگی زیاد محوطه ­های باستانی مربوط به دوران اشکانی و ساسانی در این شهرستان، از شکوفایی این خطه در دوره تاریخی با بهره ­گیری از موقعیت مناسب آن بر سر راه ابریشم و معادلات سیاسی و تجاری آن دوران حکایت دارد. وجود محوطه ­های وسیع و فراوان از دوره­ اسلامی از جمله ویرانه­های مربوط به چندین قلعه در اطراف شهر درق از قبیل محوطه­ خواجه سنگاور، نارنج قلعه و بسیاری آثار دیگر، در کنار گزارش­های مورخان و جغرافیدانان دوره اسلامی مبنی بر آبادانی این دوره نشان از رونق و شکوفایی این منطقه در سراسر دورۀ اسلامی دارد. نزدیکی این منطقه به مراکز قدرت­های محلی همچون جاجرم و اسفراین شکوفایی این خطه را دامن زده و باعث رشد فرهنگی آن شده بود. وجود چندین کاروانسرا و رباط همچون رباط عشق، رباط قره بیل و رباط دشت و نیز حوض ­انبار و آب انبارهای ساخته شده در مسیر راه ­های اصلی و فرعی برای استفاده مسافرین و کاروانیان، به بهترین وجهی شکوفایی منطقه در سده ­های میانی اسلامی را بازگو می ­کند.

این منطقه تا اواخر دوره قاجار اهمیت خود را حفظ نمود تا اینکه با ورود تجهیزات حمل و نقل مدرن، احداث راه ­های ترانزیتی و در پی آن حذف شبکۀ راه ­های قدیم و متروک ماندن راه­های کاروانرو و کاروانسراها به تدریج از اهمیت آن کاسته شد و به سرعت افول کرد.

?صنایع دستی

کلاه کرکی را شاید بتوان یکی از گرمترین کلاه های دست بافت نامید که از مدتها قبل در رنگهای مختلف بافته می شد. این هنر از هنرهای دستی خاص و کهن شهرستانهای گرمه و جاجرم در استان خراسان شمالی است که ماده اولیه آن کرک بز بوده و به صورت کاملا خام و خود رنگ استفاده می شد و بیشتر مورد استقبال روسها قرار گرفته است. پوست خریداری شده با آب و پودر صابون شسته می شود. پوست شسته شده را برای خشک شدن یک شبانه روز زیر خاکستر مدفون می کنند. کرک پشم را برای تولید نخ با دست جدا کرده و با کمک چرخ ریسندگی نخ مورد نیاز برای بافت کلاه کرکی را مهیا می کنند.

مراحل بافت آن بسیار ساده، بدون دخالت ماشین یا ابزار خاص و تنها توسط پنج عدد میل چوبی انجام می شود. اما مهمترین خاصیت این کلاه، غیرقابل نفوذ بودن در برابر سرما، نم و رطوبت است که باعث شده تاکنون کاربرد خود را حفظ کند. کلاه کرکی در فهرست ملی ثبت میراث ناملموس شده است، این کلاه به دلیل داشتن حفاظ روی گوش در اصطلاح محلی به کلاه گوشی نیز معروف است.

?جاذبه های دیدنی

?روستای گردشگری دشت

اين روستا در ۸۰ كيلومتري شمال غرب گرمه، در مسیر جاده بجنورد- گرگان واقع شده است. آب و هواي اين منطقه از نوع معتدل كوهستانی است و به دلیل نفوذ هوای مرطوب دریای مازندران مراتع سرسبز و در بخشهایی پوشش تنک جنگلی دارد. محیط مناسب دشت در دوره باستان نیز جمعیت­های بومی را به خود جذب کرده و امروزه آثار آن به شکل قلعه، سردابه، تپه و محوطه­های باستانی نمود یافته است. روستای دشت یکی از روستای هدف گردشگری خراسان شمالی قلمداد می­شود.

?دشت لاله های واژگون

  دشت لاله های واژگون خمبی يكی ديگر از جاذبه های گرمه است. عمر اين گياه بسيار كوتاه است. گل‌دهي آن از اوايل ارديبهشت آغاز مي‌شود و در فصل بارش پايان می يابد. لاله واژگون از گياهان علفی پيازدار و چندساله است كه تا كنون 15 گونه آن در ايران شناسايی شده است. گونه زرد كم‌رنگ متمايل به ليمويی اين گل‌ها موسوم به لاله زاگرسی بين 50 تا 80 سانتی متر ارتفاع دارد.

وسعت دشت، سه هزار و 400 هكتار بوده و پوشش گياهی زيبا و ارزشمند لاله های واژگون، اشك مريم زرد و نيز نزديكی به ديگر جاذبه های قطب سياحتی گرمه از اين منطقه، تفرجگاه بسيار مناسبی ساخته است.

?غارهای كفترك

غارهای كفترك، در منطقه ای به همين نام در 20 كيلومتری غرب شهر درق قرار دارند. بزرگترين اين غارها در دامنه كوهی به نام قره ميغ واقع شده است. دهانه اين غار تنگ و باريك است بطوری كه تنها يك نفر می تواند وارد آن شود. رسوبات آهكی در ميليون ها سال ستونها و قنديل های اعجاب انگيز ايجاد كرده است كه انتهای آن دست نيافتنی به نظر می رسد. غارهای منطقه كفترك از جاذبه های ديدنی جهت حضور غارنوردان و گردشگران طبيعت در شهرستان گرمه است.

?مسجد جامع ایور

مسجد جامع ایور یکی دیگر از آثار مذهبی – تاریخی شهرستان ایور است که بر اساس کتیبۀ داخل بنا در سال 1171 هجری ساخته شده است. مسجد با مصالح خشت و گل ساخته شده و سقف آن با گنبدهای کوچک ضربی پوشش یافته که پایۀ آنها بر روی هفت ستون و شش نیم ستون مدور بزرگ قرار گرفته است.

در کتیبه سنگی بنا بانی مسجد رحیم­بک و معمار آن قنبر علی آقا خراسانی ذکر شده است.

?کاروانسرا یا رباط قره ­بیل

کاروانسرا یا رباط قره ­بیل یکی دیگر از کاروانسراهای تاریخی شهرستان گرمه است که به احتمال فراوان قدمت بنای اولیه آن به قرون 5-4 هجری می­رسد و در متون تاریخی از آن به نام رباط املوتلو یاد شده است. بعدها در دورۀ تیموری و زمانی که شاهراه کهن گرگان – نیشابور برای دسترسی به مشهد احیا می ­شود، به دستور وزیر با تدبیر دربار تیموری، میر علیشیر نوایی، رباط ­هایی در طول این مسیر ساخته شده و یا رباط ­های قدیمی مرمت می ­شود. در این فرایند رباط قره بیل نیز توسعه یافته و با الحاق بخش هایی جدید احیا و مورد استفاده مسافران قرار می­گیرد.

این کاروانسرا با مصالح سنگ، ساروج، گچ و آجر بنا شده و پلان چهارگوش با دو حیاط بزرگ و كوچك دارد. در گرداگرد حیاط بزرگ غرفه ­های متعددی احداث شده كه پوشش سقف آنها گنبدی است و زیر سقف با كاربندی های زیبای گچی تزئین شده است.

?موزه قلعه جلال الدین

قلعه جلال الدین یکی از برجسته ­ترین قلعه ­های نظامی خراسان شمالی قلمداد می ­شود که در سده­های 7-6 هجری ساخته شده است. این قلعه با مصالح سنگ و ساروج به صورت یک شش ضلعی منظم روی سطح ناهموار و صخره ای تپه ای بلنداحداث شده است. موقعیت جغرافیایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهرها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران همچون نیشابور، جرجان، مرو و خوارزم اهمیت راهبردی قلعه را دو چندان می ­کرد. قلعه جلال الدین از نظر ابعاد معماری در نوع خود کم نظیر است و باروی آن در تراز پایین و تا ارتفاع 5 متری نزدیک به 3 متر ضخامت دارد. روی هم رفته بلندای بارو در ضلع شرقی حدود 15 است.

به علاوه چاهی به قطر حدود 3 متر در گوشه ی غربی حیاط قلعه حفر شده است که شاید دسترسی قلعه نشینان به منبع آب دایمی را فراهم می کرده است. با توجه به بستر صخره ای قلعه، بی تردید حفر این چاه در دل سنگ از شاهکارهای مهندسی در زمان خود بوده است.

با توجه به بستر صخره ای قلعه، بی ترديد حفر اين چاه در دل سنگ از شاهكارهای مهندسی در زمان خود بوده است. قلعه دارای ۶ برج است كه چهار برج آن دو طبقه كه طبقه پايين برای استراحت نگهبان ها و طبقه بالا برای ديده بانی استفاده می شده و دو برج ديگر سه طبقه هستند كه طبقه اول برای استطبل طبقه دوم استراحت نگهبانان و طبقه سوم برای ديده بانی بوده است. طبقه دوم اين دو برج از طريق راهرويي به هم متصل مي شود كه با تيركش هايی نور آن تامين مي شود. قلعه جلال الدين در بين عوام مردم منتسب به جلال الدين خوارزمشاه است كه احتمال آن بسيار كم است و همان گونه كه اشاره شد بيشتر اين قلعه ها در زمان اسماعيليان ساخته شده و تاريخ دانان آن را به جلال الدين حسن نو مسلمان منتسب می كنند. چشمه ای آب شيرين هم موسوم به چشمه جلال الدين در پايين قلعه در قسمت جنوب غربی آن وجود دارد كه آب آن به طرف جنوب شرق و به سمت دشت های تشنه جاجرم جريان دارد. وجود اين چشمه پر آب در دل كوير و در پای تپه اين قلعه می تواند يكی از مهم ترين دلايل بنای قلعه در اين مكان باشد، از ديگر دلايل بنای اين قلعه در اين مكان می توان به موقعيت راهبردی و مشرف بودن آن بر سراسر منطقه اشاره كرد.

با توجه به معروف بودن قلعه به «قلعه جلال الدین» و اینكه نمی توان آن را به یقین به هیچ کدام از شخصیتهای معروف جلال الدین در تاریخ ایران منسوب کرد در ضلع شرقی موزه در طبقه اول شرح احوال و آثار شخصیتهای معروف جلال الدین در قالب تابلوهایی به بازدیدكننده معرفی شده است.

اطلاعات سایر شهرستان های استان خراسان شمالی را در سامانه زمات می توانید مطالعه نمایید.