استان خراسان رضوی پنجمین استان بزرگ کشور بوده و به خاطر وجود حرم مطهر امام رضا (ع) از ارزش ویژه‌ای برخوردار است.شهرستان‌های مشهد، نیشابور، سبزوار، تربت حیدریه، قوچان و کاشمر از شهرستان‌های مهم استان هستند.
اقتصاد استان وابسته به نفت است، اما در سال‌های اخیر، استان در بخش صنعت پیشرفت چشمگیری داشته است. ذخیره‌های زغال‌سنگ، مس، روی، آهن، منگنز، خاک نسوز، منیزیت، گل سفید، سنگ‌های ساختمان، مانند مرمریت، تراورتن، سنگ آهن و گچ، در استان وجود دارد. ذخایر بزرگ اورانیوم، رادیوم و توریم در این استان موجود است که از نظر تامین انرژی، ارزش اقتصادی بالایی دارند. همچنین درآمد این استان از راه کشاورزی، دامپروری و صنایع دستی نیز تامین می‌شود.
?تاریخ
سلسله‌ها و دولت‌های بسیاری در طول تاریخ در قلمرو این استان به وجود آمده و از بین رفته‌اند. از نظر جغرافی‌دانان باستان ایران به ۸ بخش قسمت می‌شود که در میان این تقسیم‌بندی خراسان بزرگ شکوفاترین و بزرگترین قلمرو محسوب می‌شده است.
خراسان در دوران فتوحات مسلمانان در ایران چهار بخش بوده و هر بخش به اسم شهر بزرگ خود یعنی نیشابور، مرو، هرات و بلخ نامیده شدند. تعدادی ادوات و دست‌افزارهای سنگی با قدمت تخمینی ۸۰۰ هزار سال قبل، متعلق به دوران پارینه سنگی قدیم، از قدیمی‌ترین آثار حیات انسانی در ایران بوده که در بستر رودخانه کشف رود مشهد به چشم می‌خورد ورود اقوام آریایی در آغاز هزاره اول قبل از میلاد به فلات ایران، زمینه‌ساز مهم‌ترین مقطع تاریخ خراسان در سرآغاز دوران تاریخی ایران است. آریایی‌های تازه وارد به‌وسیله خراسان به طرف مرکز ایران رهسپار شده و بسیاری آز آنان در خراسان و سیستان ساکن شدند. شاید به همین علت در دو کتاب اوستا و شاهنامه فردوسی به رخ دادن عمده حوادث آغاز تاریخ ایرانیان در مشرق ایران و در واقع در خراسان بزرگ اشاره شده است.
استان خراسان رضوی زیرمجموعه کوچکی از خراسان تاریخی است. منطقه‌ای است که در گذشته دارای نواحی بسیار گسترده و قلمرویی یک‌پارچه بوده است. اما امروزه سه استان خراسان رضوی، شمالی و جنوبی و قسمت‌هایی از استان‌های دیگر در ایران، بخشی از این خراسان بزرگ بوده و بخش‌های بزرگ‌تری از آن در کشور افغانستان و جمهوری‌های شمال و شمال شرق ایران واقع شده است. قسمتی از تمدن بشری در خراسان بزرگ به وجود آمده و در دوران‌های کهن و پیش از اسلام و در دوران تمدن اسلامی دارای مردمان باهوش و تلاش‌گر بوده که مهم‌ترین نقش را در پیدایش و گسترش دانش و فرهنگ و پدیدآوردن عناصر تمدنی داشتند.
?جغرافیا
همسایگان این استان از شمال کشور ترکمنستان، از شرق افغانستان، از غرب و شمال غربی استان‌های خراسان شمالی، سمنان و یزد و از جنوب و جنوب غربی استان‌های خراسان جنوبی و یزد هستند.
این استان با مساحت ۱۱۸٬۸۵۴ کیلومتر مربع ۷٪ کل مساحت ایران را شامل می‌شود. مناطق کوهستانی ۴۹٫۲٪ سطح استان و دشت‌ها ۵۰٫۸٪ آن را در بر می‌گیرد.. این استان از چهار حوزه آبریز اترک، قره‌قوم، کویر مرکزی و شرق ایران تشکیل یافته است.
قله بینالود با ارتفاع ۳۶۱۵ متر به‌عنوان بلندترین نقطه استان و دشت سرخس با ارتفاع ۲۹۹ متر پست‌ترین نقطه استان است.
خراسان رضوی در ناحیه معتدل شمالی قرار گرفته و از آب و هوای متغیری برخوردار است. به‌طور کلی این استان از شمال به طرف جنوب با افزایش دما و کاهش میزان بارش سالانه مواجه است.
?مردم‌شناسی
در این استان مردمانی با تابعیت افغانستان، تابعیت عراق و از توابع دیگر کشورها زندگی می‌کنند. براین اساس ۳٫۶ درصد ساکنان استان را اقوام غیر ایرانی تشکیل می‌دهد. مردم این استان به زبان‌های فارسی، عربی، ترکی، ترکمنی، کردی و کرمانجی صحبت می‌کنند.
در شهرهای قوچان، درگز، نیشابور و کلات علاوه بر فارسی زبانان، کردهای خراسان و ترک‌های خراسان با مذهب شیعه و سنی ساکن بوده و به زبان‌های ترکی خراسانی و کردی کرمانجی سخن می‌گویند.
در شهرهای سرخس، تربت جام و مشهد سیستانی‌ها و بلوچ‌های مسلمان زندگی می‌کنند. عرب‌ها در جنوب خراسان رضوی و در شمالی‌ترین قسمت استان نیز ترکمن‌ها سکونت دارند.
به‌طور کلی عواملی مثل جنسیت، شرایط جغرافیایی، سن، موقعیت اجتماعی، شرایط تاریخی و اعتقادات و آداب و رسوم، در فرم پوشاک تأثیر می‌گذارد. درخراسان طوایف مختلفی وجود دارد که به همین خاطر پوشاک خراسانی‌ها از تنوع برخوردار است، به‌طور کلی پوشاک این منطقه را میتوان به بخش‌های زیر تقسیم کرد:
پوشاک کردهای ساکن خراسان پوشاک نواحی مرزی مثل تربت جام، تایباد، باخرز و خواف پوشاک مهاجرین ساکن در استان، مانند ترکمن‌ها، بلوچ‌ها و عرب‌ها پوشاک ساکنین مناطق کویری و جنوبی استان، مثل شهرهای نیشابور، تربت حیدریه، سبزوار، کاشمر، گناباد و قاین
عمامه یا دستار کمترین پوشش برای یک مرد خراسانی است. در بین مردان خراسانی عمامه یک سربند رایج است که به‌شکل محدود و در رنگ‌های مختلف بر سر گذاشته می‌شود. نیمه مسن‌ها از عمامه سیاه دم‌دار، افراد حج رفته از عمامه زرد رنگ، افراد کربلا رفته از دستار شیر و شکری یا قهوه‌ای استفاده می‌کنند. بقیه مردم هم از دستار سپید و کرکی استفاده می‌کنند.
زنان کرد شمال خراسان روی لباس‌ها و سر و گردن و دست‌های خود از تزیینات زیادی استفاده می‌کنند که میتوان به خرمهره‌ها روی سربند یا لبه‌های جیب، آویزهای نقره و طلا بر بناگوش، پیشانی بندهای مختلف، دستبندهای متنوع از انواع عقیق و کهربا و نقره سیــنه ریزهای گوناگون و قاب‌های دعا و سکه‌های فراوان روی جلیقه‌های رنگی اشاره کرد. پوشاک بانوان این ناحیه از هشت قسمت کومخ، جوراب، شلیته، پیراهن، جلیقه، روسری، چادر و سربند تشکیل می‌شود.
مردان شمال خراسان نیز دارای پوشاک کمی متفاوت از سه ناحیه کردنشین کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی دارند.
?غذاهای محلی
رشته پلو با گوشت یا خوشتلی پلو از غذاهای محلی استان خراسان رضوی است. اشکنه‌های محلی مختلفی نیز در شهرهای استان خراسان رضوی تهیه می‌شود که از میان آنها میتوان به اشکنه‌های بلغور شیر، کشف سفید یا قروت و تخم مرغ اشاره کرد.
شله مشهدی از معروف‌ترین غذاهای محلی استان خراسان رضوی است که در مناسبت‌های مختلف به عنوان نذری تهیه می‌شود.
?سوغات
زعفران و زرشک جزء سوغاتی‌های مهم استان خراسان رضوی است.
انگشتر و زینت‌آلات فیروزه و عقیق نیز در استان خراسان رضوی تولید می‌شوند. نقل، نبات، عطر و انواع خشکبار جزء دیگر سوغاتی‌های استان خراسان رضوی هستند.
?صنایع دستی
گلیم، تولیدات نمدی و قالی از صنایع دستی استان خراسان رضوی هستند. پوستین دوزی نیز در استان خراسان رضوی انجام می‌شود و جزء صنایع دستی مهم عشایر استان است.
فیروزه‌تراشی و به طور کلی تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی هم از حرفه‌های قدیمی در استان خراسان رضوی است.
?جاذبه های دیدنی
?حرم امام رضا مشهد
همه‌ی شیعیان در هر نقطه‌ای از زمین که زندگی کنند، آرزوی زیارت این حرم امن را دارند به طوری که سالانه میلیون‌ها زائر از سراسر ایران و جهان برای زیارت هشتمین امام شیعیان به این مقصد سفر می‌کنند. حرم امام رضا (ع) بزرگترین مکان مذهبی جهان را شکل می‌دهد که در مساحتی یک میلیون متر مربعی قرار دارد. هم اکنون وسعت حرم به 12000 متر مربع با ظرفیت 700000 رسیده است. آرامگاه‌ها، مساجد، گنبد، گلدسته‌ها، صحن‌ها، رواق‌ها، کتابخانه و موزه‌ها از بخش‌های مختلف مجموعه حرم امام رضا (ع) به شمار می‌آیند. شهادت امام رضا (ع) در یکی از روستاهای طوس به دست مامون اتفاق افتاد. بدن مطهر حضرت امام رضا (ع) در بالای سر هارون‌الرشید دفن شد و بعدها در زمان سلجوقیان اولین گنبد بر سر سنگ مزار مرمری حضرت نصب شد. بر روی سنگ مزار امام رضا (ع) در دوره‌های مختلف ضریح‌های متفاوتی قرار داده شد، اما آخرین ضریح حرم امام رضا (ع) توسط استاد مینیاتور ایران محمود فرشچیان بر اساس معماری اصیل ایرانی از فولاد و با چوب گردو ساخته شد. در چهار جهت ضریح 14 محراب به نیت چهارده معصوم قرار گرفته که همگی به یک محراب بزرگتر به نام الله ختم می‌شوند. از دیگر بناهای معروف حرم امام رضا (ع) سقاخانه و پنجره فولادیست که در وسط صحن انقلاب واقع شده است.
?آرامگاه فردوسی
آرامگاه فردوسی در فاصله ۲۰ کیلومتری از شهر مشهد در شهر توس قرار گرفته است. این بنا با الهام از معماری دوره هخامنشی، توسط هوشنگ سیحون بر پایه طرحی از کریم طاهرزاده طراحی و بازسازی شد. بازسازی و ساخت این بنا در سال ۱۳۴۳ به دستور انجمن آثار ملی آغاز شد و در سال ۱۳۴۷ به پایان رسید.
این بنای ۹۰۰ متری از ستون، سنگ و کاشی ساخته شده است و در آن از عناصر تزیینی هخامنشی در ستون ها و سر ستون ها استفاده شده است. بر روی ۴ ضلع این آرامگاه نیز اشعاری از حکیم فردوسی نگاشته شده است.
?مجموعه تفریحی کوهسنگی
یکی از اماکن گردشگری که از گذشته مورد توجه مردم مشهد بوده و همچنین گردشگرانی که به این شهر سفر می کنند، حتما به این مکان برای گردش می روند، مجموعه تفریحی کوهسنگی است. کوهسنگی یا کوه سنگی دو کوه کله قندی شکل است که جدا از رشته کوه بینالود در محدوده ی شهری مشهد قرار دارد.
بین کوهسنگی و رشته کوه بینالود بزرگراه آسیایی فاصله ایجاد کرده و این کوه معروف امروزه در داخل شهر مشهد قرار دارد و پس از پارک جنگلی ملت، دومین پارک بزرگ این شهر و همچنین یک مجموعه ی تفریحی و علمی است که از زیباترین پارک های ساخته شده در کشورمان است.
اگرچه که در سال های اخیر هر روز آسمانخراشها و ساختمان های بلند و نازیبا باعث شده زیبایی های بافت قدیمی و سنتی این پارک رفته رفته محو شود و جذابیت طبیعی آن را تحت تاثیر قرار دهد اما با این همه، هنوز مجموعه تفریحی کوهسنگی یکی از اصلی ترین مقاصد گردشگری این شهر است.
?بازار رضا مشهد
شهر مقدس مشهد، اگر چه امروزه تبدیل به شهری بسیار بزرگ و کلان شهری با سیستم های حمل و نقل عمومی همانند مترو شده است اما در گذشته (حدود ۲۰ سال پیش) چنین وسعتی را نداشت. اگر امروزه بسیاری از افراد و گردشگران، مشهد را شهری مناسب خرید می دانند و پاساژ ها و مراکز خرید متعددی را در آن می یابند. منتها در گذشته این گونه نبود. بازار رضا مشهد تنها بازار بزرگ سرپوشیده مشهد بود که در نزدیکی و جوار حرم امام رضا (ع) قرار داشت و هر زائری را به سمت خود جذب می نمود.
?آرامگاه خیام
گیراترین جای گردشگری نیشابور و نمونهٔ برجستهٔ معماری نوین ایرانی است که طراحِّ آن هوشنگ سیحون بود و آن را در ۶ شهریور ۱۳۴۱ پایان داد.طرحش برگرفته از زندگی، زمانه و اندیشه‌های عمر خیام است که بر هر سه «ریاضی‌دان»، «اخترشناس» و «شاعر» بودنِ خیام استوار است و سازه‌های پیرامون آرامگاه، به پیشهٔ پدری خیام (خیمه‌دوزی) رویکرد دارد؛ ۲۲ متر بلندا دارد؛ پیکربندی‌اش بتنی با هستهٔ فلزی است؛
در باغی در حومهٔ شهر نیشابور جای دارد که آرامگاه و مسجد محمد محروق نیز در آن برپاست که به‌عنوان یک امام‌زاده نزد مسلمانان شیعه گرامی داشته می‌شود.
?آرامگاه عطار نیشابوری
آرامگاه عطار نیشابوری بنایی است تاریخی که در دوره تیموری توسط امیر علیشیر نوایی بر روی قبر عطار نیشابوری ساخته شد.
در دوره‌های پهلوی دوم مرمت کامل و دهه ۷۰ نیز مرمت مختصر شد.
?طرقبه مشهد
شهر طرقبه، یکی از شهرستان های طرقبه و شاندیز بوده که تاریخی بسیار قدیمی دارد. آن را یکی از روستاهای طوس قدیم می دانند. همچنین به دلیل اینکه جاده قدیم مشهد-نیشابور از کنار این روستا می گذشته، رشد خوبی داشته است. این شهر در مسیر جاده جاغرق و در جنوب غربی مشهد قرار گرفته است. این منطقه کوهستانی، از سمت غرب و شمال توسط بینالود و کوه تخت رستم احاطه شده، بنابراین قابلیت تبدیل شدن به منطقه ای توریستی را دارد. این دره سر سبز و ییلاقی، تابستان های بسیار خوش آب و هوایی دارد و زمستان ها به منطقه ای پر برف و زیبا برای تفریحات زمستانی تبدیل می شود.
?قنات قصبه گناباد
قنات قصبه گناباد یا کاریز گناباد، شاهکار آبی جهان، طولانی‌ترین، بزرگترین و قدیمی‌ترین قنات ساخته شده در دنیا است که با طول تقریبی ۳۰ کیلومتر در حدود ۲۷۰۰ سال پیش توسط انسان‌هایی هوشمند و توانا ساخته شد. با توجه به داستان بیست‌ویک رخ در شاهنامه فردوسی، قدمت این قنات به دوره کیخسرو بازمی‌گردد.
مردمی که کنار رودخانه کالشور سکونت داشند، به‌دلیل شور شدن آب رودخانه در پی خشکسالی، احداث این قنات را آغاز و در زمان هخامنشیان اولین کانال اصلی گناباد را حفر کردند. نظریه‌های متفاوتی درباره قدمت این قنات وجود دارد. به‌اعتقاد بعضی افراد از زمان ورود آریایی‌ها این قنات ساخته شد و بعضی هم نیز معتقد هستند قدمت آن به ۷۰۰۰ سال می‌رسد.
اطلاعات سایر استان های کشور را در سامانه زمات مطالعه نمایید.
