دهگلان

شهرستان دهگلان در دشتِ وسیع لیلاخ و در کنار رودخانه فصلی واقع شده‌است. شهر دهگلان در ۴۵ کیلومتری سنندج (در مسیر سنندج به همدان) قرار گرفته و ۲۵،۹۹۲ نفر جمعیت دارد دشت‌های دهگلان حاصل‌خیز بوده و گندم و سیب زمینی از مهم‌ترین محصولات این شهرستان می‌باشند. دهگلان دارای مردمانی کرد زبان است به طوری که اهالی آن کرد می‌باشند و با زبان کردی گویش لیلاخی تکلم می‌کنند. مردم دهگلان مسلمان اند .دهگلان از شمال با دیواندره وبیجار، از شرق با قروه، از غرب با سنندج و از جنوب با کامیاران و استان کرمانشاه همجوار است.

در دهگلان، زبان کردی به عنوان زبان مادری و زبان فارسی به عنوان زبان آموزش و مکاتبات رسمی، توسط اهالی شهرستان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وجه تسمیه

اسم این شهر از اول (دێولان) بوده و در حال شهروندانش با همین نام شهرشان را به دیگران می‌شناسانند، اسم دهگلان مستعار و جدید می‌باشد. گفتنی است دیولان از دو کلمه (دیو) به معنی خدا (واژهٔ دیو در اوستا به صورت دَئوَ و در پهلوی دِو و در فارسی دیو گفته می‌شود. در زبان هند باستان دِوَ یا دَئوه به معنی فروغ و روشنائی و نام خداست. اشتقاق این واژه در میان اقوام آریائی نیز معنی خدا دارد چنان‌که در یونانی زئوس و در لاتینی دَئوس در فرانسه دی‌اُ و در انگلیسی دِئیتی و در ایرلندی دیابکار می‌رود.)،و واژه ( لان)جا و مکان (در لغت نامه دهخدا به معنی جا و مکان است) که معنی کلی (دیولان) جایگاه خدا می‌باشد.

در کتاب فرهنگ ویاناصفحه ۱۰۸ آمده است که (دی و لان، (پ)خانه دیو ، خانه خدا . در آئین کهن کردی قبل از زرتشت دیو به معنی خدا بوده است.این اسم هم از آن دوران مانده است و نزدیک به ۵۰۰۰ سال سابقه تاریخی دارد. حالانام شهری در منطقه لیلاخ سه می باشد .ماموران بیسواد رضاخان آنرا به دهگلان تغیر دادند که اشتباه بوده و از سابقه فرهنگی ، آئینی و تاریخی آن بی خبر بودند.

اقتصاد دهگلان

اقتصاد دهگلان بیشتر بر پایه کشاورزی می‌باشد. محصولات عمده تولیدی آن شامل این موارد است:گندم، سیب زمینی، نخود، جو، ذرت، آفتاب‌گردان و دانه‌های روغنی

علاوه بر کشاورزی، منابع درآمدی و اقتصادی همرده دیگری از جمله دامداری، مرغداری، زنبورداری و پرورش شترمرغ نیز وجود دارد. در زمینه صنایع هم می‌توان دو شهرک صنعتی، لوله پلی اتیلن، کاشی و سرامیک، سنگبری، معادن سنگ و غیره را نام برد.

با توجه به اینکه دهگلان بر مسیر اصلی جاده تهران-همدان-سنندج-سلیمانیه قرار دارد، موقعیت بسیار خوبی برای پیشرفت در برخی زمینه‌ها فراهم است.

جاذبه های گردشگری

کوه شیدا

اهالی دهگلان کوه شیدا را به کوه شیطه و یا شیبا، که به معنی کوه نور است، می‌شناسند.

بالای کوه بنایی گنبدی‌شکل وجود دارد که می‌گویند قبر امان‌الله خان والی کردستان است و عده‌ای دیگر این مقبره را به امامزاده شیدای نازار می‌شناسند. این بنا در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

درختان بادام،‌ گون درمنه، گندمیان و مرزه کوهی قسمتی از پوشش گیاهی کوه شیدا را تشکیل داده‌اند.

شیطان بازار

منطقه شیطان بازار در دو کیلومتری کوه شیدا در شهر دهگلان قرار دارد. ویژگی این منطقه وجود سنگ‌های آهکی است که در اثر عوامل طبیعی مانند باد و باران به شکل‌های عجیبی مانند انسان و حیوان درآمده‌اند و گردشگران بسیاری برای دیدن سنگ‌های عجیب این منطقه راهی دهگلان می‌شوند.

زیارتگاه ماموستا ملاعبدالله باشماق

در حوزه فرهنگی و معنوی می­ توان به زیارتگاه ماموستا ملا عبدالله باشماق اشاره کرد.روستاي باشماق يكي از روستاهاي خوش آب و هوا و قديمي منطقه (له يلاخ)يا ئيلاق می‌باشد كه از صدها سال قبل يكي از مراكز علم و دانش بوده و عارفان بزرگي از اين روستا برخاسته‌اند.

از قبيل بابا حسنجان ،ماموستا ملا عبدالله، ملا محمد علي ، ملا عزيز، شيخ لطف الله آهنگر وبسياري ديگر كه در اين ميان مرحوم ماموستا ملا عبدالله از محبوبيت بيشتري برخوردار بوده واز ايشان كرامات وخوارق عادت زيادي نقل مي‌شود.

کوه مقدس هفت سواران

از دیگر جاذبه­ های گردشگری شهرستان میی توان به کوه مقدس هفت­ سواران اشاره کرد که کوهی تفریحی و زیارتی است.

در تمام ادیان و مکاتب آسمانی جایگاه کوه برای عبادت و راز و نیاز الهی وجود دارد. یکی از مکانهای مقدس له یلاخ و دشت وسیع و شهرستان دهگلان کوه هفت­ سواران می باشد که در مابین روستاهای باشماق و مبارک­ آباد (کله ­رش) و جوان­ میرآباد قرار دارد. کوه هفت­ سواران در جنوب مبارک آباد(کله رش) قرار دارد ارتفاع آن 1750متر از سطح دریا می باشد. از زمانهای دور و تاریخی این کوه جایگاه مقدسی برای زوار بوده است.

بنا به روایت مردم و سالمندان روستاهای له یلاخ، مردم به رسم زیارت و طواف در فصل پاییز و سیزده بدر به منظور طواف و زیارت، تمام اهل خانواده غذای روزانه را به بالای کوه برده و بعد از طواف صرف می نموده و به جز مکان زیارتی یکی از مکان­ های تفریحی شهرستان دهگلان می­‌باشد