شهرستان شیروان از شهرستان‌های استان خراسان شمالی است.با وسعت ۳۷۸۹ کیلومتر که از شمال به کشور ترکمنستان و از جنوب به شهرستان اسفراین از شرق قوچان و از غرب به بجنورد محدود می‌شود. مرکز آن شهر شیروان است و لوجلی شهری است در شمال این شهرستان. شیروان از شهرهای مرتفع استان خراسان شمالی است که در درهٔ رود مرزی اترک ما بین کوه‌های کپه‌داغ و آلاداغ جای گرفته‌است. شیروان دارای آب و هوای نسبتا سرد در زمستان و گرم و معتدل در تابستان می‌باشد.
?تاریخ
در ایران معمولا شهرها و آبادی‌های قدیم را به به پهلوانان و شهریاران نسبت میدهند مثلا بجنورد را به بیژن وشیروان را به انوشیروان نسبت میدهند.نام شیروان منسوب به نقش شیری که شکل و شمایل آن در دامن شمالی شیر کوه مشاهده می‌شود.
همچنین نام شیروان منسوب به شیربانانی بوده که در قرون گذشته در جنگل‌های منطقه شیروان به شکار و نگهداری شیر اشتغال داشته‌اند.
شیروان روزگاری پایتخت قوم پارت بوده‌است. دیاکونوف محقق و نویسنده روسی معتقد است اولین امپراتوری مقتدر پارتها(یوئه چرمی)به نام کوشانیان در شیروان به وجود آمده‌است. ایزدوخاراکسی واسترابون از مورخین و جغرافیدانان یونان محل زندگی و حکومت پارت را در دره رود اترک شیروان ذکر کرده‌اند.شیروان در زمان اشکانیان در زمره قلمرو آنان قرار داشته و وجود گورهای زرتشتی و آثار تاریخی در نقاط گوناگون ناحیه شیروان، نه تنها بر شناخت رویدادهای تاریخی شیروان در پیش از تاریخ کمک می‌نماید، بلکه آبادی و اهمیت این شهر را در آن زمان نشان می‌دهد. شهرهای خراسان، از جمله شیروان، بین سال‌های ۳۱ و ۳۲ هـ. ق، در روزگار خلافت عثمان، به دست مسلمانان افتاد. در زمان حکومت طاهریان، صفاریان و سامانیان، شیروان یکی‌از آبادی‌های پرجمعیت و آباد بوده‌است. سلطان محمود غزنوی در بازگشت از هندوستان از مسیر راه مشهد - طرقی - شیروان، یک شبانه روز در روستاهای دهستان گلیان شیروان، اردو زده است؛ به طوری که این محل را تخت سلطان محمود نیز می‌نامند. مغولان در ۶۱۸ هـ. ق، شهرهای خراسان، از جمله شیروان را گشودند و به کشتار و چپاول پرداختند. شیروان در ۸۷۴ هـ. ق، به دست تیمورلنگ افتاد. شیروان در زمان صفویه از اعتبار و اهمیت ویژه‌ای برخوردار شد و در زمان شاه عباس بزرگ، کردان جنگجو به این ناحیه کوچ کردند. شاه عباس صفوی چند بار، از جمله در ۱۰۰۷ هـ. ق، به خراسان که مورد تاخت و تاز مردمان گوناگون بود و هم چنین به شیروان، مرکز حکومت ایلخانی سفر کرده‌است. نادرشاه افشار در ۲۴ شوال ۱۱۴۸ هـ. ق، به پادشاهی رسید و رضاقلی میرزا، پسرش را فرمانروای خراسان، از جمله شیروان کرد.
شیروان یکی از شهرهای مهم نادر شاه افشار به حساب آمده‌است. در ۱۲۱۰ هـ. ق، آقا محمد خان قاجار هنگام رفتن به مشهد، از شیروان گذشت و امیر گونه خان، حاکم شیروان نسبت به وی اعلام وفاداری کرد. در روزگار محمد شاه قاجار، شیروان یکی از نواحی مهم درگیری‌های حاکمان محلی، از جمله حاکمان شیروان و بجنورد بود. ناصرالدین شاه قاجار، دوبار در سال‌های ۱۲۸۴ و ۱۳۰۰ هـ. ق، به خراسان سفر و از شیروان نیز دیدن کرد.
?جفرافیا
شهرستان شیروان با 3978 کیلومتر مربع وسعت از شمال به ترکمنستان، جنوب به اسفراین، شرق به قوچان و غرب به بجنورد ارتباط دارد.
شیروان از شهرهای مرتفع استان خراسان شمالی در دره رود اترک و در بین کوه های کپه داغ و آلاداغ جای گرفته است.
?غذای محلی
قتلمه، چلپه، اگنجه، شیرمال، ساج نونه، فطیر، قاق، چریش لی فطیر، جزلق لی فطیر، کلوچه برنجی، چزمه، قوتاب(قطاب)، یخنه پلو، آبگوشت، سمسمه، دیمه دنی، قیش، کچه(کاچی)، نون قاتق، پی او، درشوگرم، آش رشته، یارمه، مسدوه، فرنی، شیره داغ، تلخان، آش قلیه از جمله غذاهای محلی شیروان می باشند.
?جاذبه های محلی
?تپه باستانی ارگ شیروان
تپه باستانی ارگ شیروان به عنوان عظیم ترین و مهم ترین محوطه باستانی شمال شرق كشور و از كهن ترین مراكز فرهنگ و تمدن در خطه خراسان شمالی است.این اثر باستانی مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد و از اولین محوطه های مسكونی حاشیه رودخانه اترك محسوب می شود كه همانند كوهی در داخل شهر باستانی شیروان قرار گرفته و بر دشت شیروان اشراف داشته و رود اترك از مجاورت آن می گذرد.
تپه باستانی ارگ شیروان بزرگترین تپه دست ریز خاكی ایران است كه 25 متر ارتفاع و 90 متر قطر دارد كه به علت فرسایش بتدریج از ارتفاع تپه كاسته شده كه سابقا مركز حكومت و فرماندهی خطه شمال خراسان بوده است.این محدوده تاریخی دارای حصار و چهار برج مرتفع بوده كه عمارت حاكم بر بلندایش مستقر بوده و دور تا دور آن دیوار شهر بند قرار داشته است.
سفال های به دست آمده از تپه باستانی ارگ شیروان نظیر تپه باستانی(یاریم تپه درگز) است و نوع سفال ها قرمز با نقش سیاه مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد( هفت هزار سال قبل) می باشد و به عنوان كهن ترین زیستگاه خراسان شمالی مورد تحقیق و برسی و پژوهش باستانشناسان ایرانی و خارجی قرار گرفته است.
با توجه به قبور زرتشتی در اطراف تپه مذكور و روستاهای قدیمی گلیان و تپه خانلق( محل فعلی منبع آب شیروان) و بعضی از آداب و رسوم مردم شیروان زندگی زرتشیان در شیروان را تایید می نماید.
تپه باستانی ارگ شیروان در روزگاران گذشته محل برگزاری كشتی پهلوانی باچوخه خراسان نیز بود، این تپه بزرگ دست ریز دارای دو كانال سفالین در قسمت شمال و جنوب تپه بود كه آثار آن هنوز هم دیده می شود.
?چهار تاقی
یکی از اماکن تاریخی در شمال غربی شیروان بنایی موسوم به چهار تاقی بازمانده از عصر تیموری است. بر اساس سنگ قبر داخل بنا تاریخ ساخت آن به سال 785 هجری قمری باز میگردد.
این مقبره متعلق به یکی از سرداران امیر تیمور گورکانی است.
آجر کاری، گچبری، کاشیکاری و همچنین کتیبه ای به خط ثلث از تزئینات بنا می باشد.
?قزلر قلعه
قزلر قلعه (قلعه دختر) بر قله بلندترین كوه منطقه زیدر بخش قوشخانه شیروان قرار دارد كه آثار چهار برج در چهار گوشه قلعه و همچنین اتاق های اندرونی و بیرونی، تنور پخت نان، حمام و گلخن و محل نگهداری اشیای گران قیمت و اسلحه و انبار و ... در آن دیده می شود.
بنای تاریخی مزبور در مجاورت روستای تاریخی 'زیدر'، زادگاه دانشمند بزرگ 'محمد نسوی زیدری' قرار دارد كه در زمان هخامنشیان احداث و با حمله مغولان تخریب شده است.
?حمام خزینه پیر شهید
از دیگر آثار تاریخی شیروان كه مورد نظر بسیاری از گردشگران است حمام خزینه پیر شهید در فاصله چهار كیلومتری جنوب شرقی شهر شیروان و یك كیلومتری حاشیه جنوبی شیروان به گلیان قرار دارد.
این حمام در حاشیه شمالی غربی روستا و در ابتدا ورود به روستا ایجاد شده است كه فاقد كتیبه و بنا به قول اهالی بیش از یكصد سال قبل با مشاركت اهالی و همت مرحوم حاج كریم شیروانی احداث گردیده است.
بنا كه از ابتدا با استفاده از مصالح لاشه سنگ، آجر و ملات ساروج برای استفاده به عنوان گرمابه ساخته شده ولی با توجه به ساخت حمام بهداشتی جدید حمام مذكور متروك مانده كه فاقد تزیینات است و اقدامی برای حفظ و نگهداری آن نشده است.
این بنای ارزشمند بر اثر ریزش های جوی و گاه عوامل انسانی صدمات فراوانی دیده و قسمت هایی از آن به لحاظ ایستایی و شدت عوامل جوی و گذشت زمان دچار ریزش و ویرانی شده كه كار مرمت آن با آواربرداری به مساحت 150 متر مكعب آغاز گردیده است.
اطلاعات سایر شهرستان های استان خراسان شمالی را در سامانه زمات می توانید مطالعه نمایید.
