شهر نیشابور در گذر زمان ، نشیب و فرازهایی چند را پشت سر نهاده و سوانح بی شماری را تجربه کرده ، دیگر بار، ققنوس وار از دل خاکستر ایام بال گشوده ، زندگی نوینی را آغازیده است. نیشابور شهری است خفته در اعماق تاریخ و قرار گرفته بر چهارراه حوادث ، شهری پر خاطره و عبرت انگیز و به گفته دکتر اسلامی ندوشن : « کمتر شهری در سراسر ايران مي توان يافت که به اندازه نيشابور عبرت انگيزو پر خاطره باشد.
?تاریخ
شهر پر شکوه و نازنيني که روزگار مانند پهلوانان تراژدي ، بزرگترين عزت ها و بزرگ ترين خواري ها را بر او آزموده است » و به گفته دکتر محمدرضا شفيعي کدکني : « نيشابور ، فشرده اي است از ايران بزرگ...» که تاريخ آن را بايد از گوشه و کنار کتاب هاي کهنه و سفال هاي عتيق موزه اي بيگانه و سنگ قبر هاي شکسته فراهم آورد . نيشابور در طي دوران گذشته خود ، به دليل حضور اسطوره اي و پر حادثه در تاريخ کهن ايران زمين ، داشتن سابقه طولاني و درخشان در فرهنگ وتمدن زبان پارسي ، قرار گرفتن در مسير جاده ابريشم و شاهراه ارتباطي خراسان بزرگ و نيز به واسطه ي بر خورداري از موقعيت ممتاز طبيعي باعث شده تا رنگين کماني از گنجينه هاي با ارزش تاريخي و گردشگري با شهرت ملي و حتي جهاني را در دل خود جاي دهد.
شهری پر آوازه که در ادوار تاریخی گذشته به صور و نام های گوناگونی نظیر : " رئونت ، تمام آپارخشتر ، ابر شهر ، اپر شهر یا اپرنگ شهر ، ابه شهر ، ایرانشهر ، نوشاپور ، نیوشاپور ، نیوه شاپور ، نیسابور ، نیسافور ، نیسه فور ، نیکه فور ، نشاور ، نشابور ، شادکاخ ، شادیاخ ، ...و نیشابور" از آن یاد می شده، اکنون به نام "نیشابور" معروف است. نام نيشابور در کهن ترين دفتر ايراني يعني "اوستا " به گونه ي "رئونت" آمده است که به معناي دارنده ي جلال و شکوه مي باشد . اين واژه .بعد ها در زبان پهلوي به گونه ي "رايومند" که احتمالا بعد ها نيز به کلمه ي "ريوند" تبديل شده که اکنون نام دهستاني در بخش مرکزي نيشابور است.
?جغرافیا
شهرستان نیشابور، از شمال با شهرستان قوچان از شرق با چناران و مشهد از جنوب با تربت حیدریه و کاشمر از غرب با سبزوار و از شمال غرب با فاروج از استان خراسان شمالی مرتبط است و در مسیر جاده ابریشم و مسیر ترانزیتی تهران-مشهد-افغانستان واقع می‌باشد.
سالانه میلیون‌ها زائر حرم علی بن موسی‌الرضا از آن عبور می‌کنند و همچنین از طریق دو جاده فرعی به قوچان و کاشمر نیز متصل است. در نتیجه این شهرستان، از موقعیت ژئوپلیتیک بسیار خوبی برخوردار می‌باشد.
?آب و هوا
هوای بخشهای بارو سرولایت، قدمگاه، فدیشه و حومه معتدل و هوای قراء و قصباتی که در کوه و دره‌های بینالود واقع شده‌اند سرد است، لیکن دهستان عشقآباد و طاغنکوه که در جنوب این شهرستان قرار دارند
شوره زار و گرمسیر است به خصوص در فصل بهار و پائیز بادهای شدیدی در این محل می‌وزد، در بعض سالها بر اثر شدت وزش باد قسمتی از زراعت اهالی زیر شن مستور می‌شود.
?سوغات
ریواس و محصولات مانند شربت ریواس، کمپوت ریواس (فروشگاه های سطح شهر)، سنگ فیروزه و زیور آلات (محل عرضه، مجموعه های گردشگری)
محصولات صنایع دستی شامل سفال، گیوه، قلمدان، علم (محل عرضه مناطق گردشگری، مجموعه های خیام و عطار)، دیوان رباعیات خیام و منطق الطیر عطار
?غذای محلی
آش اماج،آش حلبه و زیره نیشابور،آش بلغور گندم،خورشت ریواس،حلیم عدس از جماع غذاهای محلی شهرستان نیشابور می باشند.
?جاذبه های دیدنی
?مسجد جامع نیشابور
مسجد نیشابور با آجرکاری های زیبای دوره تیموریان، یکی دیگر از جاذبه های نیشابور است که علاقه مندان به معماری را به خود جلب می کند. اگر در سفر به مشهد قبل از ظهر به نیشابور رسیدید، پیشنهاد می دهیم که به دیدن مسجد جامع نیشابور در خیابان امام نیشابور بروید. مسجد جامع نیشابور، جزو مساجد چهار ایوانی ایران است که سه ورودی دارد.
از نکات جالب این مسجد، نبود مناره و گنبد در آن است. مسجد جامع نیشابور هم، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. دو سنگ نوشته زیبا در این بنا دیده می شود. کتیبه سردر ورودی آن، مربوط به دوره تیموریان است.
?آرامگاه عطار
آرامگاه عطار در کنار آرامگاه کمال الملک قرار گرفته و پارکی زیبا محوطه آن را تشکیل می دهد. عطار نیشابوری یکی از عرفا و شاعران نیشابوری است که در قرن هفتم هجری قمری می زیسته و کتاب هایی مانند منطق الطیر و تذکره الاولیای از شاهکارهای ادبیات فارسی متعلق به او هستند.
بنای این آرامگاه متعلق به دوره تیموریان بوده که در منطقه قدیمی شادیاخ نیشابور قرار گرفته است. آرامگاه عطار به همراه باغ زیبایش یکی از جاذبه های نیشابور است که حس و حالی آرام و عرفانی را به گردشگران می دهد. آرامگاه پرویز مشکاتیان هم در نزدیکی باغ عطار قرار دارد.
?آرامگاه کمال الملک
مقبره یکی از بزرگترین نقاشان ایران نیز یکی از جاذبه های نیشابور است که عاشقان به خود را به سمت خود می کشاند. خوشبختانه این آرامگاه در نزدیکی دیگر جاذبه های مشهور نیشابور واقع شده و دسترسی گردشگران به آن بسیار آسان است.
پس از دیدن آرامگاه عطار و خیام می توانید با کمی پیاده روی خود را به آرامگاه کمال الملک برسانید. ساره این آرامگاه نیز، توسط هنرمند معمار ایران، هوشنگ سیحون طراحی شده و در نگاه اول، بسیار به بنای آرامگاه عطار شباهت دارد. بنای آرامگاه در نهایت در سال ۱۳۴۲ رونمایی شد و در باغی زیبا برای بازدید علاقه مندان و گردشگران نیشابور قرار گرفت. سال این آرامگاه حدود ۲ سال طول کشیده است.
?آرامگاه خیام
هر مسافری که به نیشابور وارد می شود، در همان ابتدا می تواند تابلوهای راهنما به سمت آرامگاه عطار و آرامگاه خیام نیشابوری را ببیند. این تابلوها شما را به سمت یکی از زیباترین باغ ها در نیشابور هدایت می کند. جدای از رباعیات خیام که جای تعمل دارد، این شخصیت تاریخی ریاضی دانی معروف بوده که در سراسر جهان با تقویم جلالی و مثلث خیام-پاسکال شناخته شده است. این منجم نه تنها به ستاره شناسی مشهور بوده بلکه در عرصه ریاضی نیز بسیار قهار بوده است. هوشنگ سیحون در ساخت آرامگاه این شاعر قرن پنجم، سعی نموده تا تمام خصوصیات و ویژگی های خیام را در آرامگاه به نمایش بگذارد. این آرامگاه در باغی در جنوب شرقی نیشابور واقع شده و امامزاده و مسجد محمد محروق هم در نزدیکی آن قرار گرفته است. در محوطه موزه تخصصی خیام و کتابخانه ای به همین نام نیز وجود دارد که می توانید از آن ها دیدن کنید.
?قلعه لک لک آشیان
قلعه لک لک آشیان از آن دست قلعه هایی است که تنها ویرانه ای از آن باقی مانده و به دوران قاجاریه بر می گردد.
این قلعه در فهرست ملی ایران به عنوان اثری تاریخی به ثبت رسیده و اگر به قلعه و بناهای تاریخی علاقه دارید، می توانید در روستای لک لک آشیان در جنوب شرقی نیشابور به دیدن آن بروید. از شهر نیشابور تا این روستا تنها ۲۰ دقیقه رانندگی دارد.
?روستای ییلاقی آبشار بار
روستای ییلاقی آبشار بار به همراه آبشار های کم ارتفاع و کوچ اما پهنی که دارد، یکی از جاذبه های نیشابور است. این منطقه تفریحی در میان رشته کوه های بینالود قرار گرفته است. گفته می شود که تمام اهالی این روستا، سید و از اهالی اهل بیت هستند.
آبشار های فوق العاده و باغ های گردو و … جزو جاذبه های روستای آبشار بار است. تورهای طبیعت گردی بسیاری برای دیدن این آبشارها در برگزار می شود.
?باغ و عمارت امین الاسلامی
با دیدن نمای ورودی این باغ و عمارت، به راحتی می توانید حدس بزنید که با بنایی معاصر، مربوط به دوره پهلوی روبرو هستید. این بنا در خیابان امام و روبروی باغ ملی قرار دارد که می توانید در ایام نوروزی به دیدن آن بروید. در دروه پهلوی دوم، این خانه برای یکی از خان های نیشابور به نام ابوالحسن امین الاسلامی ساخته شد. باغ بسیار زیبایی در کنار این عمارت قرار دارد. نما این بنا را حتی از بیرون باغ هم می توانید ببینید.
داستان جالبی نیز پیرامون ایت بنا وجود دارد. گفته می شود که جنازه صاحب این بنا، پس از مرگ به مدت ۳ روز در این عمارت باقی مانده بود و هیچ کس از این موضوع اطلاع نداشت. تا اینکه مردم پس از گذشت ۳ روز متوجه مرگ صاحب عمارت شدند.
?کاروانسرای نیشابور یا رباط شاه عباسی
کاروانسرای نیشابور یا رباط شاه عباسی یکی از بناهای تاریخی و مرمت شده در دنیای امروز است که تاریخ ساختش به دوره “شاه عباس صفوی” باز می گردد.
این کاروانسرا، هم اکنون به موزه مردم شناسی نیشابور تبدیل شده و حیاطی چمن کاری شده و نیمکت هایی برای نشستن دارد. این بنا، در دوره قاجاریه کاربرد دیگری پیدا نمود و از آن به عنوان نوانخانه و محل نگهداری ایتام و مستمندان استفاده شد. دوره پهلوی باز هم کاربری بنا عوض شد و پادگان نظامی ژاندارمری نیشابور شد.
اطلاعات سایر شهرستان های استان خراسان رضوی را در سامانه زمات می توانید مطالعه نمایید.
