رشتخوار شهری کهن در استان خراسان رضوی که با گستردگی 4297 کیلومتر مربع وسعت و مرکزیت شهری به همین نام با دو بخش مرکزی و جنگل و چهار دهستان آستانه، رشتخوار، جنگل، شعبه و 60 روستاست.
?تاریخ
منابع موثق از جمله کشفیات و بررسی‌های باستان‌شناسی موید وجود زیستگاه‌های انسانی در این ناحیه از دورانهای ما قبل تاریخ و تاریخی است. بدون تردید سرزمین رشتخوار در دوران حیات خود همواره مسکن و مأوای ساکنین این منطقه بوده است. از جمله آثار برجای مانده در مناطق مختلف آن از دوره خوارزمشاهیان، تیموریان و صفویه بر رونق و آبادی این ناحیه در آن روزگار صحه می‌گذارد. علاوه بر آن رشتخوار در سده‌های دوازدهم و سیزدهم هجری نیز به دلیل توجه حاکم وقت سلطان علی خان قرائی در زمره مناطق آباد خراسان به شمار می‌رفت.
در ۲۵ کیلومتری جاده آسفالته تربت حیدریه به خواف نزدیک به روستای سنگان رشتخوار، بقایای مسجد و مزار رکن الدین محمود سنجانی (۵۹۳–۴۷۸ هـ.. ق) جلب نظر می‌کند. وی از اولیاء و رهبران مسلک عرفان در سده ششم هجری است. مجموعه معماری بر جای مانده مشتمل بر دو بنا است که در ضلع شرقی مسجد و در ضلع غربی مزار شاه سنجان قرار دارد. از بنای مسجد تنها یک ایوان وسیع بر جای مانده است. بنای مزار نیز با پوششی گنبدی بر ساقه‌ای هشت ضلعی استوار بوده است. بر اساس ابنیه به سده نهم هجری می‌رسد.
?جغرافیا
شهرستان رشتخوار با گستردگی ۴۳۶۰ کیلومتر مربع وسعت و مرکزیت شهری به همین نام با دو بخش مرکزی و جنگل از شمال و شمال شرقی و غربی به تربت حیدریه و از جنوب غربی و جنوب به گناباد و از شرق و جنوب شرقی به خواف محدود می‌شود. ارتفاع این شهرستان از سطح دریاهای آزاد ۱۱۴۰ متر است.
شهرستان رشتخوار دارای ۲۱۷۲ هکتار زمین‌های عرصه جنگلی و ۵ هکتار فضای سبز می‌باشد. در شهرستان رشتخوار پرورش دام، زنبور عسل و کرم ابریشم رواج دارد و با حفر بالغ بر ۱۰۰ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق توانسته‌اند انواع محصولات مختلف زراعی را نیز در منطقه کشت نمایند. این شهرستان دارای آب و هوای خشک و کویری بوده و فاصله آن با مرکز استان خراسان رضوی حدوداً ۲۰۰ کیلومتر است.
?سوغات
زعفران و پسته از جمله سوغات مهم شهرستان رشتخوار می باشند.
?صنایع دستی
کاربافی (پارچه بافی سنتی) ، گلیم بافی، قلم زنی و سنگ تراشی،معرق چوب، تابلوفرش ازجمله صنایع دستی رشتخوار می باشند.
?غذای محلی
اشکنه گوجه، چینگیلی، اشنکه رب انار، اشکنه سیب زمینی، توگی و بلغور شیر از جمله غذاهای محلی شهرستان رشتخوار می باشند.
?جاذبه های دیدنی
?قلعه اکبرآباد
روستای اکبر آباد در فاصله 13کیلومتری جنوب شرقی شهر رشتخوار واقع شده است و قلعه اکبر آباد در جوار روستای اکبر آباد و چسبیده به بافت مسکونی روستا و منتهی‌الیه جنوب شرقی روستا و در200متری شمال شهر تاریخی و باستانی جیزد قرار دارد.
تاریخ ساخت قلعه بزرگ اکبر آباد به حدود 120 سال یعنی دوران قاجاریه باز می‌شود. این قلعه توسط عیسی خان قرائی و پسرش ذوالفقار خان قرائی که ملاک بزرگ و خان کل منطقه بوده اند ساخته شده است و ابعاداین قلعه در حدود 135×120متر است و دارای 7 برج دیده بانی بلند است که در چهار گوشه قلعه و وسط اضلاع (بجز ضلع ورودی)واقع شده‌اند.
ورودی قلعه در سمت شمال شرقی قلعه واز داخل بافت روستاست که حدود 5 متر عرض و دارای 3 طاق‌نمای زیبا و عظیم بوده که اکنون فرو ریخته‌اند.
دیواری دور تا دور قلعه با ارتفاع 6 متر کشیده شده است که فقط در محل برج‌های دیده بانی و همچنین ورودی قلعه قطع شده است.
از عناصر شاخص درون قلعه می‌توان حمام ومسجد را نام برد که در حال حاضر حمام تخریب شده و مسجد هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرد که دارای پلانی مستطیل شکل است که دو ستون مربع شکل در میانه آن قرار دارد و فضای داخلی را به 6 بخش یکسان تبدیل می‌کند.
در بخش ورودی قلعه تزئینات آجر کاری اندکی وجود داشته وتمامی بناهای داخل قلعه دارای سقف گنبدی و بسیار زیبا و طاقچه هایی در درون فضا هستند. چهار برج اصلی در چهار گوشه قلعه به این ترتیب قرار گرفته‌اند: برج جنوبی در مسیر اصلی قلعه و روبه ورودی ، برج دیده بانی شرقی در انتهای مسیر شرقی – غربی و روبروی منزل ارباب و همچنین مسجد قلعه و برج غربی پشت منزل ارباب ورو به مسیر شرقی – غربی داخل قلعه قرار دارد.
?بند نوق
این بند زیبا، در فاصله 11 کیلومتری جاده اصلی و در مجاورت روستای نوق قرار دارد که آب‌های حاصل از جاری شدن در مسیل رودخانه در آن جمع شده و به مصرف باغات و زمین‌های کشاورزی و پوشش گیاهی اطراف می‌رسد به برکت آب‌های جاری این منطقه از طبیعت بسیار زیبایی برخوردار است.
پیرامون این بند توسط تپه‌های مرتفع شنی و سنگی احاطه شده و از نظر مکانی بسیار جالاب توجه و دارای طبیعتی بسیار مطلوب برای گردشگران است.
?دره ییلاقی درریز
دره ییلاقی درریز در فاصله 8 کیلومتری شمال‌شرقی شهر رشتخوار و در نزدیکی روستای فتح آباد با وضعیتی کوهستانی وکوهپایه‌ای دارای آب وهوایی مطلوب و مفرح است که رودخانه‌ای فصلی در فصول گرم سال باعث طراوت هوای آن می‌شود.
آب وهوای مناسب این ناحیه را از پوشش متنوعی از جمله گیاهان خودرو، باغات میوه ودرختان غیر مثمر سرشار کرده است، مناظر طبیعی دره ییلاقی در ریز چشم‌اندازهایی را به‌وجود آورده که توجه گردشگران را به خود جلب می‌کند.
?تفرجگاه گرماب (پیر یاهو)
این مکان با طبیعتی زیبا در فاصله 25 کیلومتری شهر رشتخوار ودر ارتفاعات روستای سعادت آباد قرار دارد.
این تفرجگاه زیبا دارای آبشاری خروشان با درختان پسته کوهی، زرشک، چنار کوهستان، بلوط، چشمه‌های آب گرم معدنی وگذر گاه‌های پر پیچ وخم در دل نهرهای آب زلال وگوارا است، مزار پیر یاهو از سالکان طریقت وتصوف در بلندترین نقطه کوه ونزدیک به چشمه آبگرم قرار دارد که هر ساله پذیرای ارادتمندان وی است.
?مسجد جامع تاریخی رشتخوار
این مسجد در جنوب شرقی شهر رشتخوار ودر کنار رشتخوار به خواف قرار دارد عده ای این بنا را "خانقاه" نامیده‌اند، اما با توجه به یافته‌ها و کاوش‌های باستان شناسی مسلم است که بنای مزبور مسجد یا مسجد مدرسه‌ای دو ایوانه است.
شالوده بنا در دوره خوارزمشاهیان ریخته شده است و در دوران تیموری مرمت شده است، اما امروزه از این مسجد گنبد خانه‌ای بزرگ، ایوانی وسیع وشبستانی به انضمام محرابی در گوشه جنوب غربی آن باقی مانده است.
گنبدخانه تنها بخشی از بناست که محفوظ تر بر جای مانده است، طرح گنبدخانه در پایین مربع مستطیلی است که در قسمت فوقانی با گوشه‌سازی به کثیرالاضلاع تبدیل شده و گنبدی آجری بر آن استوار شده است.
داخل گنبدخانه دارای تزیینات آجرکاری است آجرچینی پوشش بنا و طاق‌نماهای پاکار آن به صورت خفته راسته و زیگزاگ اجرا شده است، در زیر این طاق‌نماها، کتیبه‌ای قرآنی و کمربندی به خط کوفی گچبری شده است در قسمت هشت ضعلی بنا، چهار نورگیر تعبیه شده که نور مور نیاز را تامین می‌کند.
در اضلاع گنبدخانه غرفه‌هایی تعبیه شده که جوانب آن آجرکاری شده و در قسمت فوقانی آنها مربعی مرکب از 12 ستاره از آجرتراش اجرا شده، در ضلع جنوبی، محرابی زیبا تعبیه شده است.
?مزار شیخ ابدال
روستای نوق در شهرستان رشتخوار و بخش مرکزی تقریبا در فاصله 2 کیلومتری شمال شهر رشتخوار واقع است.
مزار شیخ ابدال تقریبا در فاصله 1 کیلومتری شمال روستای نوق به سمت شمال شرقی مزار سید قوام الدین قرار گرفته است.
بنا به صورت متروکه در میان زمین‌های زراعی دیمه روستا واقع شده است، سبک معماری این بنا نشان می‌دهد که در قرن نهم و در دوران تیموری بنیان گرفته باشد.
بنا بیشتر شبیه مسجد کوچکی است و در میان بقعه صندوقی از آجر وسنگ ایجاد شده است که ظاهرا متعلق به شخصیت محترمی معروف به شیخ ابدال است.
مزار شیخ ابدال بنایی استن با پلان مربع و چهار طاقی که ورودی بنا از سمت غرب است.
در فضای داخلی بر بالای هر گوشه سقف یک گوشواره ایجاد شده است این بنا یکپارچه سنگی بوده است که در بعضی قسمت‌ها از آجر برای استحکام و تزئین نیز استفاده شده است.
اطلاعات سایر شهرستان های استان خراسان رضوی را درسامانه زمات می توانید مطالعه نمایید.
