شهرستان سقز یکی از شهرستان های استان کردستان از نظر جغرافیایی در 46 درجه و 16 دقیقه ی درازای خاوری و 36 درجه و 14 دقیقه ی پهنای شمالی و در ارتفاع 1500 متری از سطح دریا واقع است.
شهرستان سقز از شمال به تکاب، شاهین دژ و بوکان (آذربایجان غربی)، از خاور به دیواندره، از باختر به بانه و از جنوب به مریوان محدود می گردد.
سقز در نقاط کوهستانی واقع شده که هوای آن در زمستان بسیار سرد و در تابستان گرم می باشد. در زمستان گاهی برف های سنگین می بارد و در پاییز و بهار ریزش باران اغلب چندین روز متوالی ادامه دارد. شهر سقز مرکز شهرستان در سر سه راهی سنندج ـ میاندوآب و بانه واقع شده است.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
در نخستین اتحاد ماد، شهر سقز با نام ‹‹ایزیرتا›› پایتخت مادها بود، فرماندهان ماد در اطراف شهر استحکامات ‹‹زیویه›› و ‹‹قپلانتوی›› کنونی (آدامائیت) را برای خود بنا کردند. در این زمان سارگن دوم - پادشاه آشور - به سرزمین ماد تاخته و آن ها را شکست داد و «ایزیرتا»، «زیویه» و «آدامائیت» را ویران ساخت. پس از آن سکاها (سکه) به تجدید بنای این شهر پرداخته و سقز را به نام «اسکیت» (ساکز، سکز) بعنوان پایتخت خود انتخاب کردند .
شهر سقز سابقا در دشتی در جنوب باختری شهر فعلی قرار داشت، که اکنون به «کهنه سقز» یا «سقز کهنه» معروف است. شهر فعلی ابتدا در اطراف بازار به وجود آمد از این رو قدیمی ترین محله شهر، محله بازار است که بعدها در اثر ارتباط تبریز، سنندج و بانه طرفین جاده های آن آباد شد . در حال حاضر، موقعیت طبیعی و نحوه استقرار شهر در دامنه ارتفاعات و گذر رودخانه از کنار آن، این شهر را به یکی از زیباترین شهرهای استان کردستان تبدیل کرده است
موقعیت جغرافیایی سقز
شهرستان سقز در شمال استان کردستان واقع شده و دومین شهر این استان می باشد.با وسعتی حدود 4444 کیلومتر مربع در شمال غرب،شمال و شمال شرق به ترتیب با شهرهای بوکان،شاهین دژ و تکاب(استان آذربایجان غربی)هم مرز می باشد،در شرق با دیواندره و در جنوب با مریوان مرز مشترک دارد،همچنین در حاشیه ی جنوب غربی به کردستان عراق چسبیده است و در غرب با شهر بانه همسایه است.
این شهر در 46 درجه و 17 دقیقه طول جغرافیایی و 36 درجه و 14 دقیقه عرض جغرافیایی از خط استوا واقع شده است.ارتفاع آن از سطح دریا 1476 متر است و نسبت به تهران 25 درجه و 27 دقیقه طول غربی فاصله دارد.در ناحیه ای کوهستانی و مرتفع بین ارتفاعات نامنظم سلسله جبال زاگرس واقع شده،در جنوب این شهر کوههای هیجانان و در غرب آن کوههای ملقرنی گسترده اند.
جاذبه های دیدنی شهرستان سقز
غار کرفتو
غار کرفتو بی شک یکی از جذاب ترین نقاط دیدنی غرب کشور محسوب می شود . این غار مجموعه ای از زیبایی های طبیعی و تلاش انسان ها برای غلبه بر طبیعت و زنـدگی بهتـر و ایمن تر است . سابقه سکونت یا مورد استفاده قرار گرفتن آن را از دوره سلوکی به بعد یعنی اشکانی، ساسانی و اسلامی می دانند .
پس از کاوش هایی که در دو فصل انجام گرفت و با نتیجه ای حاصل از مطالعات محوطه های اطراف غار مشخص شد پیش از تاریخ، احتمالا از اواخر هزاره پنجم و هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح (ع)، این غار همزمان با پناگاه های و غارهای دیگر از جمله غار کانی میکائیل مورد استفاده قرار می گرفته است .
طبق کاوش باستان شناسان، قسمت هایی از غار کرفتو توسط دست های هنرمندان ایرانی و بدون در اختیار داشتن وسایل کنده کاری شکل گرفته است . این غار از جنس آهک بوده و مربوط به زمان سوم زمین شناسی است، و در تاریخ 20 بهمن ماه سال 1318 هجری قمری با شماره ی 330 به ثبت ملی رسید .
روستای تاریخی ترجان
در فاصله ی 60 کیلومتری از سقز، روستایی تاریخی، کوهستانی و تپه ای، دارای آب و هوایی معتدل و سرد و با چشم اندازهایی بسیار زیبا قرار دارد که به «روستای ترجان» شهرت یافته است . گفته می شود که نامگذاری این روستا به ترجان، به دوران حملات مغول ها به ایران بازمی گردد . به نظر می رسد که در آن زمان، «تیرجان» نام فرمانده ی سپاه مغول ها بوده که به این روستا حمله کرده است .
آب و هوا و اقلیم ویژه و منحصر به فرد روستای ترجان، به دلیل قرارگیری آن در دامنه ی کوه، مناظر و دیدنی های شگفت انگیز طبیعی خارق العاده ای را ایجاد کرده است که برای طبیعت گردی مکانی مناسب خواهد بود . در کنار زیبایی های طبیعی روستا، اثر تاریخی به نام «قلعه ی تورجان» نیز که به «قلعه کهن» و «قلاکون» نیز شهرت دارد، وجود دارد که احتمالا به همت اهالی روستا آن هم در سال هایی بسیار قبل ساخته شده است.
حمام حاج صالح
حمام حاج صالح در بافت قدیمی سقز و در مجموعه بازار این شهر به سبک اصفهانی ساخته شده و مجموعه کاملی است که تمام ویژگی های یک حمام را داراست و شامل بخش های مختلفی همچون بینه، سربینه، گرمخانه، خزینه، خلوتی ها، تون انبار (مخزن سوخت حمام)، سیستم آبیاری و فاضلاب می باشد.
قدمت این حمام به دوران صفویه بازمی گردد اما بخش هایی از آن در دوران زندیه به بنا الحاق گشته و در واقع قدیمی ترین حمام به جا مانده در شهر سقز است. کادربندی و آهک بُری های سقف و دیوارها و حجاری ستون ها از تزئینات بنا می باشد. آهک بری در حمام همان کاربرد گچبری در بناهای دیگر را دارد.
بازار قدیمی سقز
مجموعه بازار قدیمی شهر سقز در مرکز اصلی این شهر قرار دارد با توجه به احداث مراکز تجاری در مجاورت آن همچنان به عنوانی یکی از مراکز تجاری اصلی شهر محسوب می شود
با توجه به اینکه از بازار اصلی و قدیمی شهر سقز بقایای زیادی موجود نیست آما آثار کاروانسرای تاجوانشیر نشانگر اهمیت این بازار در گذشته بوده است .
تنها آثار به جای مانده از بازار قدیمی سقز بقایای راسته های آن است که در طی چند دهه گذشته به کلی از نظر معماری دگرگون شده است .
شهرستان سقز در 198 کیلومتری شمال غربی سنندج قرار دارد و از شمال به شهر بوکان، از غرب به شهر بانه و منطقه ایل گورک و حدود شهرستان سردشت، از جنوب به منطقه سرشیو و مریوان و از شرق به تکاب افشار منتهی می شود
قلعه باستانی زیویه
قلعه (کاخ دژ)باستانی زیویه بر روی یکی از کوه های نسبتاً مرتفع در 55 کیلومتری جنوب شرقی شهر سقز در روستای زیویه واقع شده و حدود 700 سال پیش از میلاد در دوره حکومت اقوام ماد و ماننائی ساخته شده است زیویه هم از نظر معماری و هم از نظر آثار هنری یکی از شاخص ترین و باارزش ترین مکان های دوره تاریخی محسوب می شود طی چند فصل کاوش های علمی و باستان شناسی که سال 1354 تا سال 1380 ادامه یافت نتایج قابل توجهی در زمینه شناخت معماری آن به دست آمد از جمله اشیاء به دست آمده در این کاوش ها، قطعات عاج منقوش بود که نقوش حیوانی و صحنه شکار اساطیر روی آن حک شده و از ارزش ویژه ای برخوردار هستند
جهت آشنایی بیشتر باسایر شهرهای استان کردستان می توانید به سامانه سراسری زمات مراجعه کنید
