این استان به واحد جغرافیایی جنوب دریای خزر تعلق دارد و با استان های اردبیل در غرب، مازندران در شرق، زنجان در جنوب و کشور استقلال یافته آذربایجان و دریای خزر در شمال هم مرز و همسایه است. رود سفید تمشک که بین چابکسر و رامسر جاری است، آن را از استان مازندران جدا می کند.
بر اساس تقسیمات کشور سال 1375 این استان به مرکزیت رشت، 12شهرستان، 35شهر، 30 بخش، 99 دهستان و 2763 آبادی دارد. شهرستان های استان عبارتند از: آستارا، آستانه اشرفیه، بندر انزلی، رشت، رودبار، رودسر، شفت، صومعه‌سرا، طوالش، فومن، لاهیجان و لنگرود.
رشت
شهر رشت در دوره پیش از اسلام و دست کم در دورة ساسانیان وجود داشته است .در زمانی که حکومت ساسانی رو به فروپاشی می رفت، حکمرانی مستقل این دیار را گیلان‌شاه می‌نامیدند. پس از غلبه مسلمانان بر ایران، اولین بار که نامی از رشت به میان آمد، سال شصت و یک هجری قمری بود. در زمان صفویه به ویژه در دورة شاه اسماعیل صفوی ، سرزمین گیلان به دو بخش : بیه پس به مرکزیت رشت و بیه پیش به مرکزیت لاهیجان تقسیم می شد.
حکومت بیه پیش از 943 هجری قمری به خان احمد گیلانی رسید و شاه طهماسب اول صفوی، حکومت بیه پس را نیز به او سپرد.سرانجام شاه عباس اول صفوی گیلان را تسخیر کرد. در سال 1045هجری قمری ، شهر رشت به دست استپان رازین روسی غارت شد. در سال 1722 میلادی نیز سپاهیان پتر کبیر ، رشت را تسخیر کردند. سپس روس های بلشویک در جریان تعقیب هواداران تزار رشت را به تصرف خود درآوردند.
رشت در طول تاریخ خود ، وقایع اسف انگیز فراوانی را از سر گذرانده است . در زمستان 1246 هجری قمری، طاعون شدید در گیلان شایع شد و در حدود شش هزار نفر را از پای درآورد. 56 سال بعد، شهر به آتش کشیده شد و خسارات فراوان دید . در سال 1316 هجری قمری در رشت شورش نسبتاً دامنه داری علیه قانون خراج راهداری کارگزاران روس که از ساکنان دهستان ها دریافت می کردند، به وقوع پیوست.
به هنگام جنگ جهانی اول شهر رشت در معرض تاخت و تاز سپاهیان روس و بعد نیروهای انگلیسی و شورشیان محلی قرار گرفت و خرابی بسیار در آن به بار آورد. در سال 1920 میلادی ارتش سرخ باکو را تصرف کرد و وارد بندر انزلی شد.
این کار موجب شد که حکومتی ضد انگلیسی به ریاست میرزا کوچک خان در رشت تشکیل شود. انگلیسی ها رشت را تخلیه کردند و با آتش زدن انبارهای خود و انهدام پل سفید رود ، رهسپار بغداد شدند . قوایی از تهران عازم سرکوبی انقلابیون شد . به موجب قرارداد 1339 هجری قمری ( 1921 میلادی ) که بین دولت‌های ایران و اتحاد جماهیر شوروی منعقد شد ، گیلان و رشت از نیروهای روسی تخلیه شد.
امروزه شهرستان رشت به عنوان مرکز راههای بازرگانی گیلان و بازار تجارت و واردات و صادرات مطرح است و به عنوان مرکز استان امکانات جهانگردی فراوانی دارد.
مراکز دیدنی و تاریخی
-
آرامگاه میرزاکوچک خان، مدرسه شاپور رشت، آرامگاه میرنظام الدین، آرامگاه دکترحشمت، کاروانسرای لات، چشمه آب شورلاکان، چشمه چشماگل سه‌شنبه، مسجدصفی، مسجدجامع جور، بقعه آکاشا، بقعه آقاسیددانیال، بقعه خواهرامام
آستانه اشرفیه
آستانه اشرفیه یکی از مراکز مهم مذهبی و زیارتی گیلان است. وجود مقبره حضرت سید جلال الدین در این شهر ، اهمیت آن را دو چندان کرده است. این شهر در گذشته کوچان نامیده می شد.
جلال الدین اشرف (ع) فرزند امام موسی کاظم (ع) در قرن چهارم هجری قمری به این شهر نقل مکان کرده، ولی در هیچ منبعی از آن ذکری به میان نیامده است . در حال حاضر ، آستانه اشرفیه یکی از شهرستان های پر اهمیت مذهبی ، زیارتی و کشاورزی گیلان است.
مراکز دیدنی و تاریخی
-
آرامگاه دکترمعین، آرامگاه آپیرجنگلی، آرامگاه آقاسیدمحمد، بقعه شیدجلال الدین اشرف
بندر انزلی
قدیمی ترین زمانی که در متون تاریخی از انزلی یاد شده ، سال 863 هجری قمری است که در آن زمان یک دهکده کوچک بوده است.
از اوایل دورة صفویه، این ناحیه مورد توجه انگلیسی‌ها، روس ها و دولت مرکزی ایران که پایتخت آن قزوین بود، قرار گرفت. انگلیسی‌ها درتجارت ابریشم گیلان با دایر کردن شرکت تجارتی در مسکو ، راه رشت – بندرانزلی – بادکوبه به اروپا را رونق بخشیدند و انزلی به عنوان دروازه اروپا معروف شد.
با روی کار آمدن پهلوی اول و توجه وی به بندر انزلی ، این بندر بازسازی و اسکله های جدیدی در انزلی و غازیان ساخته شد و اداره بندر و کشتیرانی مجهز گشت. در حال حاضر بندر انزلی یکی از زیباترین شهرهای گیلان و مجهزترین بندر کرانه های دریای خزر است که سالانه هزارن تن کالا توسط کشتی، از آن خارج و یا به آن وارد می شود.
مراکز دیدنی و تاریخی
-
کاخ میان پشته، عمارت معتمدی، عمارت گمرک، عمارت شهرداری، بقعه بی بی حوریه، تالاب انزلی
تالش
تالش و تالیش را به عربی طبلستان می گویند. هشتپر مرکز این شهرستان وسیع است که در گذشته سفارود و پس از آن ، کرگان رود نام داشت. تا زمان افشاریه، بخش جنوبی شهرستان تالش تابع حکومت لسگر بـود و بـخش میـانی آن تـا آستـارا تحـت فـرمان حـکومـت نـاو و طول قرار داشت و بخش شمالی آن را گشتاسفی یا گشتاسبی می‌خواندند و مرکز حکومتی آن لنکران بود.
پس از انعقاد قرارداد عهد نامه گلستان و ترکمنچای، تالش گشتاسبی از پیکر ایران جدا شد و سپس تالش اسپهبد و تالش کسگر که عمدتاً تحت سلطة خوانین نمین اردبیل بود، دو قسمت شد.
قسمت شمالی آن در محدوده شهرستان آستارا، تا سال 1342 تابع اردبیل باقی ماند و قسمت جنوبی آن به پنج خان نشین به نام‌های کرگانرود، اسالم، تالش، دولاب (رضوان شهر )، شاندرمن و ماسال تقسیم و خمسة طوالش نامیده شد. تالش در یک منطقة زیبای جنگلی قرار دارد و مرکز آن شهر هشتپر است.
مراکز دیدنی و تاریخی
- کاخ ضرغام السلطنه، آرامگاه سیدشرفشاه
رودسر
شهرستان رودسر در زمان های قدیم به بخشی از رانکوه در شرقی ترین ناحیه گیلان تعلق داشت. این منطقه از شمال به دریای خزر، از جنوب به رودبار (عمارلو) و از غرب به دیلمان و لاهیجان محدود می شد. قدیمی‌ترین نام رودسر کوتم است که شهر کوچکی در رانکوه بوده است.
مراکز دیدنی و تاریخی
-
قلعه بندبن قاسم آباد، پل آجری تمیجان، چشمه آب معدنی سجیران، مسجدجامع امیربنده کلاچای، قعه آقاسیدمعین و آقاسیدمبین
رودبار
این شهر را می‌توان دروازة ورودی گیلان از طریق مرکز کشور دانست. کوههای بسیار زیبای این ناحیه، به صورت رشته های موازی با دره های جالب توجه فضای طبیعی دلنشینی را پدید آورده اند. زلزله 31 خرداد1369 این شهر را ویران کرد. امروزه ، علیرغم بازسازی های فراوان، هنوز رونق پیشین را باز نیافته است.
مراکز دیدینی و تاریخی
-
آرامگاه آقاسیدمحمودمرندی، بقعه امامزاده محمدحنیفه، چشمه آب معدنی سنگرود، چشمه آب گرم ماستخور، محوطه باستانی مارلیک، روستای هرزویل، پل تاریخی لوشان
شفت
شفت از نواحی بسیار قدیمی با پیشینة تمدنی کهن در گیلان به شمار می آید که در متون مختلف تاریخی، بارها از آن نام برده شده است. مرکز شفت، گوراب شفت خوانده می‌شد که در نزدیکی روستای نصیرمحله امروزی قرار داشت و آثاری از آن بجای مانده است. از مراکز دیدنی این شهرستان به قلعه رودخان شفت می‌توان اشاره کرد.
فومن
فومن در دوران اسلامی به عنوان مرکز بخش بیه پس ( بخش غربی گیلان ) شناخته می شد. فرمانراوایان این منطقه را عمدتاً از خانواده آل اسحاق می دانند که نسب خود را به خاندان های باستانی ایران از جمله به اشکانیان می رسانیدند. در زمان امیر دیباج ، فومن به تصرف مغولان درآمد.
پـس از قـدرت یـافتن دودمان صفوی و تصمیم شاه عباس به برچیدن حکومت های محلی، خان احمد (آخرین فرمانروای لاهیجان از دودمان آل کیا) و محمد امین‌خان آخرین فرمانروای فومن از دودمان آل اسحاق نیز از سپاه قزلباش شکست خوردند و سرتا سر گیلان زیر فرمان حکومت صفویه درآمد.
قیام جنگلی ها از تولم آغاز شد و فومن ، پناهگاه مهم میهن پرستان و آزادی خواهان شد. در حال حاضر، شهرستان فومن از مناطق زیبا و آباد استان گیلان است که ارزش های بسیار جالب گردشگری دارد.
مراکز دیدنی و تاریخی
-
بقعه عون بن علی، چشمه آب معدنی رمرمه، چشمه آب معدنی علی زاخوانی
لاهیجان
بنای شهر لاهیجان به لاهیج ابن سام ابن نوح نسبت داده می شود. این شهر، در گذشته دارالاماره یا دارالامان و سپس لاهیجان المبارک خوانده می شد. لاهیجان در سال 705 ه.ق به دست اولجایتو فتح شد و امیر تیمور به آن لشکر کشید. پس از تیمور، سید امیر بیک و اعقاب وی – از سادات کیانی – بر شهر لاهیجان حکومت کردند. پس از سقوط حکمرانان کیانی، حاکمان صفوی در این شهر حکومت کردند.
مراکز دیدنی و تاریخی
-
بقعه چهارپادشاهان، آرامگاه باباولی، آرامگاه سیدعلی غزنوی، آرامگاه امامزاده میرشمس الدین، تالاب امیرکلایه، خانه قدیمی محمدصادقی، آرامگاه شیخ زاهد گیلانی، آرامگاه میرشمس الدین لاهیجی، آرامگاه کاشف السلطنه، پل خشتی لاهیجان، پل خشتی تجن گوله، پل خشتی نیاکو، تی تی کاروانسرا
لنگرود
نام لنگرود برای نخستین بار در سال 512 ه . ق در متون تاریخی ذکر شده است . این سال مصادف با مرگ سلطان محمد پسر ملک شاه آلب ارسلان است. در دوره صفویان، خصوصاً در دوره سلطنت شاه عباس اول، شهر لنگرود مرکز حوادث مهمی بوده است. فرار احمد خان حاکم لاهیجان از لنگرود و دستگیری اعضای خانواده وی توسط کیا فریدون حاکم گیلان و تحویل آنها به شاه عباس ، از جمله رویدادهای مهم این دوره شهر است.
مراکز دیدنی و تاریخی
-
بقعه دوازده امام، خانه منجم باشی، خانه دریابیگی، پل خشتی لنگرود
آستارا
آستارا، شهری کوچک در ساحل غربی دریای خزر و در شمالی‌ترین نقطه استان گیلان و آخرین نقطه مرزی ایران و جمهوری آذربایجان است.
آستارا از شرق به دریای خزر، از شمال به آستارای جمهوری آذربایجان، از غرب به شهرستان اردبیل و از جنوب به منطقه تالش نشین گرگان محدود است. رود آستارا که از کنار راه شوسه آستارا – اردبیل می‌گذرد، آستارای ایران را از آستارای جمهوری آذربایجان جدا می سازد در منطقه آستارا علاوه بر زبان ترکی آذربایجانی زبان تالشی نیز رایج است ولی در اثر مهاجرت‌های زیاد از اهمیت آن کاسته شده‌است. آستارا یکی از زیباترین شهرهای شمال استان گیلان است.
آستارا به موجب قانون تقسیمات کشوری سال ۱۳۱۶ش. بخش شهرستان اردبیل بود، در مهرماه سال ۱۳۳۷ش. تابع آذربایجان شرقی شد و از خرداد سال ۱۳۳۹ش. جزو استان گیلان گردید. جمعیت آن بر اساس سرشماری سال ۱۳۵۵ش، ۳۵۹۴۵ نفر بوده و طبق برآورد سال ۱۳۶۳ش. به ۴۳۸۶۴ نفر رسیده و در حال حاظر نزدیک به ۱۰۰۰۰۰ نفر می‌باشد.
این شهرستان شامل دشت و کوهستان است و هوای دشت در تابستان گرم و مرطوب و در زمستان ملایم و هوای کو هستان در تابستان معتدل و در زمستان سرد است.
محصولات آن غلات، حبوبات، برنج و فر آورد ه‌های دامی است. از اماکن تاریخی شهرستان آستارا می‌توان به بقعه شیخ تاج الدین محمود خیوی در لمبر محله آستارا، قلعه شیندان، قبرستان قدیمی ونه بین که در بالای دهکده توریستی حیران بر سر راه فرعی نمین واقع است، قبرستان قدیمی دهکده گنج کشی از آبادیهای نزدیک حیران، بقعه پیر قطب الدین نزدیک د هکده باغچه سرا، بقعه سیدابراهیم و سیدقاسم که گفته می‌شود پسران امام موسی کاظم در د هکده کان رود اشاره کرد
مراکز دیدنی و تاریخی
-
آبشار لاتون (بارزاو)، آبگرم علی داشی، آبگرم کوته کومه، آسیو شوان (آسیاب آبی)، امامزاده ابراهیم وقاسم، باغ ملی، بقعه پیر قطب الدین، بقعه سید محمد دوست، بقعه شیخ تاج الدین محمود خیوی، دوستاق خانه (خانه دیو یا زندان)، ساحل صدف، طرق مظفری، قلعه شیندان، قلعه تک آغاج، منطقه حیران، پارک حیاط وحش لوندوی، بهشت کاکتوس‌ها، باغ پرندگان آستارا
- منبع: fa.wikipedia.org
