آفت کش به گروهي از مواد شيميايي اطلاق مي شود که به منظور نابود ساختن و يا کنترل جمعيت انواع آفت ها از قبيل انواع حشرات، علف هاي هرز، قارچ هاي زيان آور و امثال آن تهيه و توليد مي شود. البته شايد آنچه که معمولاً تصور مي شود همان حشره کش هاي خانگي باشد. لذا در اين مطلب تاريخچه مختصري از آفت کش ها را مطرح مي کنيم. سپس به مشکلاتي که اين حشره کش ها ممکن است ايجاد کنند مي پردازيم.
بشرکشاورزي را 8000 سال قبل از ميلاد شروع کرد. ليکن اين چيني ها بودند که پرورش کرم ابريشم را در 4700سال قبل از ميلاد انجام مي داده اند. اسنادي وجود دارد که سومريان در 2500سال قبل از ميلاد با حشرات مزاحم مبارزه مي کردند. آن ها اين کار را با استفاده از ترکيبات سولفور (گوگردي) انجام مي داده اند. چيني ها هم چنين با بهره گيري از حشره کش هاي گياهي در 1200 سال قبل از ميلاد براي محافظت از دانه ها و نيز شپش بدن از ترکيبات جيوه و ارسنيک استفاده مي کرده اند. اطلاعاتي وجود دارد که استفاده از حشره کش ها را به دوران روم باستان نسبت مي دهد (1200 قبل ازميلاد). در سال هاي 1750 تا 1800در اروپا انقلاب کشاورزي بر پا گرديد و لزوم محافظت از غلات و تجارت آن ها باعث کشف حشره کش هاي گياهي پيرتروم و دريس شد. اما کاربرد نوع ساختگي اين سموم در پايان جنگ جهاني دوم گسترش زيادي پيدا مي کند. امروزه استفاده از آن در کشورهاي مختلف جهان توسعه يافته است اولين نسل حشره کش ها ترکيباتي بودند بسيار بسيار سمي، همچون ارسنيک و سيانيد هيدروژن. که استفاده از آن ها به دليل غير مؤثر بودن و يا سميت فوق العاده متروک گرديد. دومين نسل از حشره کش ها، عموماً بيشتر سنتزي (آن ها که توسط انسان ساخته شده اند) و ارگانيک (به مفهوم وجود اتم کربن در آن ها)بودند.
آيا حشره کش ها سرطانزا هستند؟
از جهاتي اين امر مورد توجه مي باشد، استفاده فراوان از اين نوع سموم در کشاورزي و محافظت از دام ها، در کنترل بهداشت عمومي، در از بين بردن حشرات، در مبارزه با بيماري هاي انساني و دامي، استفاده از سموم در منازل و مدارس، باغ ها و در مکان هاي عمومي مويد اين امر مي باشد. تقريباً تعدادي 865 ترکيب حشره کش توسط آژانس محافظت از محيط زيست در آمريکا به ثبت رسيده است.
بسياري از قرائن در مورد اين که آيا حشره کش ها باعث سرطان پستان در انسان مي باشند مؤيد اين است که ديده شده در کارگران مردمي که بيشتر در معرض اين سموم بوده اند، بيشتر دچار سرطان گرديده اند. هم چنين در کارگران مرد مزرعه نرخ بالاتري از برخي سرطان ها شامل لب و پوست، سرطان معده، مغز و پروستات ديده شده است.
در مزارع موارد زيادي وجود دارد که ريسک سرطان را افزايش مي دهد. از جمله مواجه بودن با حشره کش ها، حلال ها، آلودگي حاصل از سوخت و سموم حاصل از ميکوتوکسين ها. در حالي که در نتيجه تحقيقات برخي محققان مشخص گرديد که درصد بالاي سرطان در کشاورزان به دليل در معرض قرار گرفتن با برخي سموم حشره کش بوده است.
در تحقيقي مشخص گرديد که احتمال بروز سرطان پستان در زناني که در مزرعه کار يا زندگي مي کنند کمتر از آن دسته که در خارج از مزرعه کار يا زندگي کرده اند، است. نتايج اين تحقيق نشان مي دهد که اين امر ممکن است به دليل شيوه زندگي آن ها و يا نوع فاکتورهايي باشد که مي تواند خطر سرطان پستان را کاهش دهد. از جمله سن کمتر در اولين قاعدگي و در اولين آبستني، تعداد آبستني هاي بيشتر احتمال مصرف کمتر سيگار، ورزش. با اين وجود در همين تحقيق يک گروه زنان مزرعه را که هنگام سمپاشي از دستکش و لباس محافظ استفاده نکردند انتخاب کرده و با گروه شاهد مقايسه نمودند. نهايتاًمشخص گرديد زناني که از عوامل محافظتي استفاده نکردند، دو برابر بيش از زنان شاهد به سرطان پستان مبتلا شدند. نتايج اين تحقيق پيشنهاد مي کند که زنان مزرعه اي که بيشتر در معرض سموم حشره کش قرار مي گيرند ممکن است خطر وقوع سرطان پستان در آن ها افزايش يابد.
“ددت” به عنوان اولين حشره کش ساختگي دست انسان مورد استفاده در مبارزه با آفات نباتي و ناقلين بيماري ها تأثير مثبت و منفي بسياري بر سلامت انسان ها گذارده است. تأثير اين سم تا آن جا عميق بوده است که کشف اين ماده از جالب ترين و چالش برانگيزترين کشفيات دانش بشري بوده است.
“ددت”؛ از ماده اي معجزه گر تا آلوده کننده اي ممنوع
در اواخر دهه 1930ميلادي، «پاول مولر» يک شيميدان محقق، مشغول تحقيق براي يافتن حشره کشي براي مبارزه با بيد لباس بود. وي در يکي از آزمايش هايش از ترکيبي به نام «دي کلرودي فنيل تري کلرواتان» استفاده نمو د که قبلاً در سال 1847توسط شيميداني آلماني ساخته شده بود. مولر داخل جعبه اي شيشه اي را به اين ترکيب پودري سفيد رنگ و بدون بو آغشته نمود و سپس تعداد زيادي مگس خانگي را در داخل جعبه قرار داد. در ابتدا هيچ اتفاقي نيفتاده اما صبح روز بعد همه مگس ها مرده بودند. دسته هاي جديدي از مگس و ديگر حشرات هم که اضافه مي شدند به همين ترتيب از ميان مي رفتند. حتي پس از شسته شدن ظرف با مواد حلال هم باقيمانده بسيار ناچيز ترکيب موجود بر روي ديواره جعبه، موجب حشرات داخل آن مي شد.
مولر با کشف ويژگي هاي اين ترکيب که نهايتاً نام “دي دي تي” را به خود گرفت به دريافت جايزه نوبل پزشکي سال 1948 نايل گرديد.
“ددت”داراي ويژگي هايي است که ساير حشره کش ها فاقد آن هستند؛ بسيار ارزان است و مي تواند بطور انبوه توليد شود؛ فاقد اثرات بسيار سمي بر روي انسان و حيوانات خون گرم است و مي تواند تعداد زيادي حشره را در مدت زمان کوتاهي نابود کند.
ماده شيميايي معجزه گر
موفقيت هاي بعدي “ددت” در مبارزه با مالاريا بسيار جالب توجه بود. در سال 1945براساس تخمين انجام شده 75ميليون هندي به مالاريا مبتلا شده بودند که تلفاتي بالغ بر 800000نفر بر جاي گذاشت. در اوايل دهه 60تعداد موارد بيماري به 50000هزار مورد کاهش يافته بود. در سال 1948در منطقه اي که امروزه سري لانکا نام دارد تا قبل از معرفي ددت 2/8 ميليون نفر به مالاريا مبتلا شدند اين عده بعد ازمعرفي اين ترکيب تا حد 30مورد در سال 1964کاهش يافت. در يونان نيز تعداد موارد بيماري از يک تا دو ميليون مورد در سال به صفر رسيد. همچنين در ساردينيا تعداد موارد مالاريا 75000مورد بود که پس از پايان مبارزه در سال 1951به 9مورد رسيد. به علاوت”ددت” موجب ريشه کني مالاريا در اروپا و آمريکاي شمالي شده است.
آلوده کننده منفور
در اواخر دهه 1940 و اوايل 1950ميلادي برخي دانشمندان دريافتند که گونه هاي خاصي از حشرات مثل مگس خانگي نسبت به اين آفت کش مقاوم شده اند. به علاوه به کارگيري مداوم اين ماده براي مقاصد کشاورزي طي دو دهه 1950 و 1960و به تبع آن تجمع اين ماده در زنجير غذايي موجب بروز نگراني هايي شد.
“استراومن” مي گويد: «به دليل سميت حاد ناچيز اين ماده براي انسان به نسبت ديگر سموم، استفاده هاي متنوعي از آن به عمل آمده است. ماندگاري اين ماده يعني همان خاصيتي که مولر به دنبال آن بود حال به يکي از معضلات تبديل شده است».
در واقع اگر چه “ددت” در چربي بدن حيوانات و انسان تجمع مي يابد اما هنوز هيچ مدرک معتبري در خصوص اثرات زيانبار اين ترکيب بر بدن انسان در دست نيست.
توقف تدريجي توليد
در سال 2001ميلادي بيش از 120کشور پيمان نامه جهاني منع استفاده از 12 ترکيب شيميايي را که تحت ” آلوده کنندگان پايدار آلي” ناميده مي شوند مادامي که جايگزيني مقرون به صرفه براي “ددت” نيافته اند تحت نظارت و راهنمايي سازمان بهداشت جهاني از اين ماده استفاده نمايند. “ددت”بنا به دلايلي هنوز جايگاه خود را در برنامه هاي کنترل مالاريا حفظ کرده است. اول به خاطر اين که مناطقي در جهان وجود دارد که آنوفل هاي ناقل هنوز به “ددت” مقاوم نشده اند. دليل ديگر اين که براي کاستن از جمعيت پشه ها در اماکن مسکوني که موجب کاهش موارد انتقال مالاريا مي شود مي تواند از مقادير بسيار کمي از آن استفاده نمود. با اين حساب اگر بار زياد بيماري را در نظر داشته باشيم و در مقابل فقدان ابزار هاي مناسب براي کنترل مالاريا را پيش روي قرار دهيم با وجود ابزاري مثل “ددت” که همچنان مؤثر است ممنوعيت استفاده از آن اشتباهي مطلق خواهد بود.
-مشکل کشورهاي در حال توسعه درمورد مصرف انواع آفت کش
-عدم وجود اطلاعات مناسب در خصوص روش هاي کاربرد صحيح آفت کش ها
-کافي نبودن منابع دولتي جهت کنترل و نظارت بر نحوه استفاده از آفت کش ها
-ورود بي رويه آفت کش هاي خطرناک يا بسيار خطرناک
-عوامل اصلي در تعيين ميزان خطر ناشي از مصرف آفت کش ها
-کميت مصرف
-نوع و کيفيت آفت کش ها
-نحوه و روش مصرف آفت کش
نتيجه
در نهايت آن چه که در مورد حشره کش ها مي توان گفت اين که تا حد ممکن بهتر است روش هاي پيش گيري مختلف به کار گرفته شود و به عنوان گزينه آخر از حشره کش ها استفاده شود. البته قابل ذکر است که هنوز جايگزين مناسب براي انواع مختلف حشره کش ها پيدا نشده است که کمترين سميت را براي فرد و در نهايت در زنجيره حيات داشته باشد. به همين دليل ممکن است برخي از گروه هاي حشره کش ها ممنوع شده باشد ولي برخي ديگر هنوز به دلايل مختلف استفاده مي گردد و چاره اي براي آن نيست. بايستي توجه نمود که در صورت استفاده نيز رعايت برخي موارد ايمني نسبت به آن ضروري است از جمله:
-استفاده از دستکش و ماسک
-دور نگهداشتن از دسترس کودکان
-عدم استفاده در فضايي که کودکان و افراد سالخورده و افراد حساس از آن فضا استفاده مي کنند.
-شستن ظروف مورد استفاده در صورتي که احتمال آلودگي آن وجود دارد.
منبع: rasekhoon.net
