دلايل مهم خون دماغ شدن
مادربزرگ تابستان‌ها تا وقتی آفتاب وسط آسمان بود، نمی‌گذاشت در حیاط بازی كنیم. می‌گفت اگر آفتاب زیاد روی سرت بتابد، خون‌دماغ می‌شوی و البته این را برای ترساندن ما نمی‌گفت؛ به آن اعتقاد داشت.
حتما تاكنون افراد زیادی را دیده‌‌اید كه خون‌دماغ شده‌اند. شاید هم خودتان بارها دچار این مشكل شده باشید.
عقاید متفاوتی در مورد خون‌دماغ وجود دارد؛ حتی بعضی معتقدند اگر كسی خیلی خون‌دماغ شود حتما سرطان یا بیماری صعب‌العلاجی دارد در حالی كه دكتر ابراهیم رزم‌پا، متخصص گوش و حلق و بینی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران می‌گوید: خیلی وقت‌ها مشكل فقط خشكی مخاط است.
یك خون‌دماغ و هزار و یك علت
دكتر رزم‌پا با اشاره به این‌كه دلایل بسیار زیاد و متنوعی برای بروز خون‌دماغ وجود دارد، می‌گوید: گاهی اشكال در خود بینی است مثلا ممكن‌است مخاط بینی خشك باشد، با دستكاری و ورود جسم خارجی یا هر گونه ضربه به آن هم خونریزی شروع می‌شود.
اهی هم در بینی تومور وجود دارد كه باعث خونریزی می‌شود. استفاده از داروها مثل اسپری آلرژی كه در بینی می‌زنند نیز مخاط آن را خشك و مستعد خونریزی می‌كند. اشكالات تشریحی مثل اشكالات عروقی مخاط بینی نیز می‌تواند سبب خون دماغ شود.
او می‌افزاید: اگر كسی دچار هر نوع اختلال آناتومیك بینی باشد، مستعد خون‌دماغ می‌شود مثلا در صورت انحراف تیغه بینی، یك طرف بینی بیشتر در معرض هوای خشك قرار می‌گیرد و مخاطش بسیار خشك می‌شود.
علاوه بر این، خونریزی از بینی در افرادی كه به هر دلیل جراحی بینی انجام داده‌اند و افراد دچار بیماری‌های التهابی مثل رینیت، معتادان به كوكایین و هر نوع مخدر استنشاقی، بیشتر اتفاق می‌افتد.
البته گاهی هم خون‌دماغ می‌تواند بدون علت باشد و در بررسی‌ها علتی برای آن پیدا نشود. این فلوشیپ جراحی سر و گردن تاكید می‌كند:
اگر خونریزی مدام تكرار شود، ممكن‌است نشانه بیماری عمومی مثل اختلالات انعقادی یا خونی، لوسمی (سرطان خون) باشد و حتما باید بیمار بررسی بیشتر شود.
گاهی خون‌دماغ تظاهر یك بیماری است
اختلال‌های انعقادی مثل هموفیلی، لوسمی (سرطان خون)، كمبود پلاكت، فشارخون بالا و در بچه‌ها بیماری‌های تنفسی ویروسی یا بیماری‌های زمینه‌ای و خونی. این متخصص گوش و حلق و بینی با برشمردن این موارد به عنوان بیماری‌هایی كه یكی از تظاهراتشان می‌تواند خونریزی از بینی باشد، توضیح می‌دهد: بینی افراد عادی در هوای خشك و با دستكاری ممكن است دچار خونریزی خفیف شود، ولی در كسانی كه بیماری زمینه‌ای و خونی دارند، شدیدتر اتفاق می‌افتد. در سنین بالا نیز علت خونریزی معمولا فشارخون بالا یا مشكلات عروقی است.
وقتی خون‌دماغ می‌شویم
خیلی از ما وقتی خودمان یا دیگری دچار خون‌دماغ می‌شود، دستپاچه می‌شویم و نمی‌دانیم چه كنیم، ولی این متخصص گوش و حلق و بینی توصیه می‌كند، ضمن حفظ خونسردی این اقدام‌ها را انجام دهیم: ابتدا طوری بنشینید كه بالا تنه از پایین تنه بالاتر قرار بگیرد. بعد دو پره بینی را آرام با انگشت بگیرید و 5 دقیقه فشار دهید. سپس كمپرس سرد دو طرف بینی بگذارید.
دكتر رزم‌پا تاكید می‌كند: برخی معتقدند كسی كه دچار خون‌دماغ شده باید سرش را كاملا به عقب متمایل كند، اما این كار اشتباه است و باعث می‌شود خون به حلق و ریه وارد شود مخصوصا اگر شدید باشد حالت نیمه‌نشسته، بهترین حالت است.
كی باید به پزشك مراجعه كرد
اگر خونریزی با اقدام‌هایی كه گفتیم كنترل شد، چه بهتر ولی اگر ادامه پیدا كرد و با این اقدام‌های ساده بند نیامد چه؟ دكتر رزم‌پا می‌گوید: اگر خونریزی بند نیامد یا حتی زود بند آمد ولی تكرار شد و مدام اتفاق افتاد یا شدید بود، حتما باید به پزشك مراجعه كرد.
اگر خونریزی با علائم دیگری مثل سردرد باشد یا گرفتگی بینی هم وجود داشته باشد، مخصوصا بچه‌ای كه خون‌دماغ می‌شود و بینی‌اش می‌گیرد، باید حتما به پزشك مراجعه كرد.
اگر ترشح بینی در بچه بدبو باشد، دلیلش این است كه جسم خارجی در بینی وجود دارد، مگر این‌كه خلافش ثابت شود.به گفته این فلوشیپ جراحی سر و گردن، ترشح خونی مداوم از بینی می‌تواند نشانه تومور خوش‌خیم یا بدخیم باشد.
تومور خوش‌خیم آنژیوفیبروم بیشتر در پسرها و تا حوالی اوایل سن بلوغ كه تغییرات بینی ایجاد می‌شود، شایع‌تر است ولی گاهی بعد از آن هم دیده می‌شود.
وقتی كار به درمانگاه و بیمارستان می‌كشد
اگر خونریزی ادامه پیدا كند و شدید باشد، كار به پزشك و بیمارستان می‌كشد، اما در بیمارستان برای بیمار چه می‌كنند؟ دكتر رزم‌پا به این پرسش این‌گونه پاسخ می‌دهد: ابتدا برای بیمار تامپون می‌گذاریم یعنی یك باند باریك را به پماد آنتی‌بیوتیك مثل تتراسیكلین آغشته می‌كنیم تا 72 ـ 48 ساعت بماند تا خون بند بیاید.
او ادامه می‌دهد: شایع‌ترین محل خونریزی قسمت قدامی تیغه بینی است. گاهی در صورت خونریزی طولانی‌مدت اگر پزشك در معاینه رگ عامل خونریزی را ببیند و محل خونریزی محدود و مشخص باشد، آن را با برق، مواد شیمیایی و رادیوفركوئنسی می‌سوزاند.
این استاد دانشگاه تاكید می‌كند: در كسی كه به دلیل فشارخون و لوسمی خون‌دماغ شده و محل خونریزی‌اش پراكنده است، نه تنها سوزاندن به نفع بیمار نیست بلكه وضع را بدتر می‌كند و باید مشكل زمینه‌ای حل شود. از سوی دیگر، سوزاندن باید محدود و با دقت باشد چون اگر با بی‌احتیاطی باشد، باعث سوراخ شدن تیغه بینی می‌شود.
به گفته دكتر رزم‌پا گاهی خونریزی بینی آنقدر شدید است كه برای به‌وجود نیامدن مشكل جدی برای بیمار و حتی به خطر نیفتادن جان او جراحی لازم است كه امروزه با آندوسكوپی انجام می‌شود.
با این روش هم محل خونریزی مشخص و هم درمان انجام می‌گیرد، ولی گاهی این هم مفید نیست و از راه گردن، رگ اصلی را (كاروتید خارجی) می‌بندند.
اگر زیر آفتاب بایستیم، خون‌دماغ می‌شویم؟
حالا می‌رسیم به آنچه ابتدای متن مطرح كردیم و عقیده مادربزرگ‌ها در مورد این‌كه اگر زیر آفتاب بایستیم، خون‌دماغ می‌شویم.
این متخصص گوش و حلق و بینی در این باره می‌گوید: معمولا بیشتر در فصل زمستان كه هوا سرد و خشك است، خون‌دماغ شایع‌تر است مخصوصا در محیط دربسته‌ای كه در آن وسایل گرم‌كننده وجود دارد، اما اگر در تابستان كسی در معرض گرمای زیاد قرار گیرد، برای این‌كه بدن بتواند گرما را دفع كند، عروق سطحی گشادتر می‌شود و خون‌دماغ در افرادی كه مستعد هستند، اتفاق می‌افتد.
