شهر ماسوله در جنوب غربی استان گیلان در 20 کیلومتری شهر ماکلوان ، ۳۶ کیلومتری شهر فومن و ۶۰ کیلومتری شهر رشت قرار دارد. محدوده ی مرکزی ماسوله از سه جهت شمال، جنوب و غرب به کوه و از طرف شرق بر دره ای زیبا مشرف است. آب و هوای ماسوله کوهستانی، با تابستانهای خنک و زمستانهای سرد و پر برف است. اطراف ماسوله پوشیده از جنگل و راه اصلی ارتباطی آن، جاده ای است که به سمت فومن کشیده شده است.
تاریخ ماسوله
حدود سده هشتم هجری (قرن ۱۴ میلادی) مردمانی از نقاط مختلف سرزمین گسترده ایران به همراه مردمان کهنه ماسوله که در ۶ کیلومتری شمال غرب این شهر واقع است، به نقطه ای که هم اکنون به عنوان شهر ماسوله شناخته شده است کوچ کردند. طی کاوش های انجام شده از محوطه باستانی کهنه ماسوله سفالینه هایی متعلق به قرون پنجم تا هشتم هجری قمری بدست آمده است که دقیق ترین مستندات قابل توجه تاریخی می باشند. در ۱۰ کیلومتری بالاتر از ماسوله جدید، ماسوله قدیم با آثار و بازمانده های انسانی از قبیل سنگ کوره و… در منطقه ای گسترده پراکنده شده است که جز آثار باستانی بشمار می آیند.
گردشگری ماسوله
ماسوله شامل وسعتی معادل یکصد هکتار منطقه تحت حفاظت میراث فرهنگی و منابع طبیعی، یکی از خوش آب و هواترین نقاط ایران است که هر ساله پذیرای ده ها هزار گردشگر می باشد. شهر تاریخی و توریستی ماسوله به دلیل داشتن معماری منحصر به فرد در جهان شناخته شده است. ماسوله با کوهستان های مرتفع، جنگل و ییلاقات سرسبز، از توریستی ترین مناطق شمال ایران با جلوه های طبیعی فراوان به ویژه در اواخر بهار و فصل تابستان است و قله ی شاه معلم در ماسوله با ارتفاع ۳۰۵۰ متر بلندترین نقطه استان گیلان و هدفی جذاب برای گروه های کوهنوردی می باشد.
معماری ماسوله
ماسوله دارای معماری منحصر به فردی است. محوطه جلوی خانه ها و پشت بام ها هر دو به عنوان پیاده رو استفاده می شوند. بافت معماری ماسوله در دوران زندیه شکل گرفته است و خیابان های کوچک و پله های بسیار به هیچ وسیله نقلیه موتوری اجازه ورود نمی دهد. معماری ماسوله در یک جمله توصیف می شود: حیاط ساختمان بالایی پشت بام ساختمان پایینی است. تعداد طبقات ساختمان ها معمولا تا دو طبقه می رسد.
مردم ماسوله
ماسوله ی قدیم یا «کهنه ماسوله» که در فاصله «هشت کیلومتری غرب جاده ماسوله به خلخال» قرار گرفته است سکونتگاه اصلی و اولیه ماسوله ای ها بوده است که اکنون آنچه در این مکان به چشم میخورد سنگ دیوار بناهای آن است. در نخستین کاوشهای باستانشناسی شهرستان فومن که در شهریور ماه ۱۳۷۴ توسط هییت پژوهشکده باستانشناسی سازمان میراث فرهنگی استان گیلان در این محوطه صورت گرفت، مشخص شد که از سده پنجم تا هشتم هجری «کهنه ماسوله» به عنوان یکی از مراکز مهم در زمینه فلزکاری بوده است. همچنین سفالهای لعابدار با رنگهای متنوع که مشخصات دوره سلجوقی را داشته اند در این منطقه کشف شد. این ناحیه به دلیل اهمیت و اعتبار تاریخی آن در شهریور ۱۳۸۵در فهرست آثار ملی ثبت شد. درباره منتقل شدن اهالی ماسوله به مکان فعلی آرای مختلف و گوناگونی ارایه شده است. یکی از مشهورترین آنها اینست که عونبنعلی از نوادگان امام اول شیعیان به همراه سید جلال الدین اشرف از فرزندان موسی کاظم (ع) امام هفتم شیعیان که مزارش در شهر آستانه اشرفیه گیلان قرار دارد در جنگی در حوالی طارم زنجان زخمی شد و راه ماسوله در پیش گرفت و در مکان فعلی ماسوله جان سپرد و به خاک سپرده شد. سپس به تدریج ماسوله ای ها در اطراف مزارش خانه ساختند و بدین ترتیب ماسوله فعلی شکل گرفت. روایتی زلزله بزرگ سال ۸۹۰ هجری قمری را علت کوچ ماسوله ای ها به مکان فعلی بیان می کند و روایتی دیگر نیز همه گیر شدن بیماری طاعون در سال ۹۴۳ هجری قمری در کشور را دلیل جا به جایی ذکر میکند. ولی نسلهای بعدی، در همین مکان جدید هم ماندگار نشدند و شهری که مرکز داد و ستد و شاهراه ارتباطی بین گیلان و زنجان و آذربایجان بود و بازار، کاروانسراها و صنایع فلزی و غیر فلزی آن رونق فراوان داشت در ابعاد یک روستا درآمد. زمانی قرار گرفتن ماسوله در نقطه ثقل گیلان، زنجان و آذربایجان اهمیت ویژه ای به آن بخشیده بود؛ ولی با ایجاد راههای اصلی بین گیلان و آذربایجان و گیلان و زنجان از دیگر مسیرها، ماسوله رونق اقتصادی و به دنبال آن، جمعیت خود را از دست داد. اشغال کشور در سال ۱۳۲۰ خورشیدی در جریان جنگ جهانی دوم و هرج و مرج ناشی از آن نیز بر مهاجرت اهالی ماسوله تاثیرگذار بود. شهرداری ماسوله در سال ۱۳۱۱ هجری خورشیدی تاسیس شد ولی در سال ۱۳۱۸ تعطیل گردید. و در سال ۱۳۴۱ مجددا شروع به کار کرد. مردم ماسوله نقش والایی در تاریخ جنبش جنگل در برابر تهاجم روسیه و بریتانیا داشته اند. ماسوله ای ها به قوای جنگل کمک میکردند و عده ای مانند شهید باباغلامعلی در کنار آنها میجنگیدند.
وجه تسمیه نام ماسوله
نام ماسوله حداقل از سده ی هشتم و نهم هجری به بعد به همین صورت کنونی خود کاربرد دارد. برخی آنرا برگرفته از نام کوهی در جوار ماسوله به نام «ماهسالار» میدانند. به باور ایشان این ناحیه ابتدا «ماسالا» خوانده میشد و بر اثر کثرت استعمال بعدها به «ماسوله» مبدل شد. به روایتی دیگر کلمه «ماسوله» از دو بخش «ماس» و «اوله» تشکیل شده است. بخش نخست در فرهنگهای ایرانی به معنای کوه و مانع و بخش دوم نیز به معنای بلند است که در ترکیب با «های» تصغیر به مفهوم «مانند» آمده است. بنابر این ماسوله را میتوان «کوه بلند» و «کوه-مانند» معنا کرد. با تکیه بر زبان های سانسکریت و فارسی میانه آنرا «ماه کوچک» یا «سرزمین ماه کوچک» نیز معنا کرده اند. برخی این نام را برگرفته از نام «موصل» شهری در اقلیم کردستان میدانند و معتقدند ماسوله ای های اولیه کرد بودند و آیین ایزدی (از ادیان باستانی آریایی) داشتند. حال آنکه به یک تفاوت ساده یعنی تفاوت «ص» و «س» توجه نشده است. از این رو این تعبیر سطحی به نظر می رسد. این تعبیر باعث داستانسرایی های دیگری نیز نزد افراد مغرض، کم سواد یا بی سواد شده است (مثل ربط دادن قیام مختار بر علیه خلیفه اموی یزید و اینکه مردم ماسوله از بیم مختار به محل فعلی فرار کردند). بدون توجه به اینکه تمام مردم ماسوله از دیر باز شیعه اند و مراسم ویژه ماه محرم ماسوله جز دیدنیهای این شهر محسوب می شود. تعبیری دیگر، ماسوله را کلمه ای عربی و واژه ای مرکب از «ما» ، «سو»، «ل» و «ه» و به معنای «جایگاهی که فقر و زشتی در آن راه ندارد» معنا میکند.
بسیاری از پژوهشگران چنین توجیه و روایاتی را صحیح نمی دانند. آنچه صحیح تر به نظر می رسد این است که: ریشه کلمه ماسوله مانند کلمه ماسال (شهری در نزدیکی ماسوله) فارسی است (به معنی مانند کوه) و هسته اصلی مردم ماسوله مانند مردم ماسال تالشی (تیره آریایی ساکن در البرز غربی که نخستین بار با نامکادوسیان در تاریخ ایران به عنوان سپاهیان هخامنشی شناخته شده اند) است؛ حتی عده ای معتقدند مردم ماسوله متمولین ماسال هستند که برای در امان بودن از دزدی و چپاول های دسته های غارتگر که تا اواخر دوره قاجار نیز بسیار رواج داشت، در این ناحیه ساکن شده اند. و معماری ماسوله که متعلق به دوران زند است برای دفاع راحت تر در برابر گروه های چپاولگر مشابه نقاط دیگری در غرب و شمال غربی ایران و خراسان زنجیروار ساخته شده است. و نیز شواهدی چون گویش قدیمی های ماسوله که حتی به فارسی پیش از ورود اعراب بر می گردد؛ مثلا «هفت»، «هپت»، و «اسب»، «اسپ» تلفظ می شود؛ و به «خانه»، «کد» گفته میشود همانطور که در فارسی باستان گفته می شد و مرد را کدوان و زن را کدبانو می گفتند؛ و در واقع می شود گفت ماسوله شهری است با ناگفته ها و ناشناخته های بسیار.
منبع: ویکی پدیا
