پوکی استخوان از نظر تعریف یعنی کاهش تراکم استخوانی، به نحوی که سبب ضعف و شکنندگی استخوان ها می شود.
این بیماری گاهی آنقدر جدی است که می تواند بدون اینکه خبر کند، سبب شکستگی های ناگهانی استخوان ها شود؛ مثلاً در حالیکه خم شده اید و می خواهید روزنامه را از زمین بردارید یا جاروبرقی را از اتاقی به اتاق می برید و یا حتی وقتی سرفه می کنید.براساس مطالعاتی که صورت گرفته سالانه یک و نیم میلیون شکستگی در اثر پوکی استخوان به وجود می آید که عمدتاً در نواحی ستون فقرات، لگن و مچ دست رخ می دهد. تقریباً در مورد نیمی از خانم های بالای ۵۰ سال یا بیشتر، احتمال حداقل یک شکستگی به این علت وجود دارد. خوشبختانه برای اینکه کاری در این زمینه صورت بدهیم، هرگز خیلی دیر نیست.
لازم است بدانید استخوان های شما مرتب در حال بازسازی اند. یک سیکل استخوان سازی حدود دو تا سه ماه طول می کشد. وقتی جوانتر هستید، میزان استخوان ساخته شده، بیشتر از استخوان برداشته شده است. بیشترین میزان توده استخوانی را در ۳۵ سالگی دارید و پس از آن در یک سرازیری قرار می گیرید؛ به این معنا که استخوان برداشته شده بیشتر از استخوان ساخته شده خواهد بود.
• تشخیص بیماری
تشخیص با عکسبرداری و به خصوص انجام تست سنجش استخوان (دانسیتومتری) است. اگر در سنجش استخوان پوکی تشخیص داده شد و نوع اولیه نبود، باید با آزمایشات و بررسی های دیگر علت را پیدا کرد.
• علائم پوکی استخوان
پوکی استخوان در ابتدا به خودی خود علامتی ندارد بنابراین آن را بیماری خاموش می نامند. در مواردی که پوکی شدیدتر شود، درد استخوان به وجود می آید. زمین خوردن با شدت کم می تواند باعث شکستگی و درد شود. گاهی در موارد شدید، استخوان ها خود به خود و بدون زمین خوردن نیز می شکنند. شکستگی ها معمولاً در مهره ها، دنده ها، لگن و مچ دست اتفاق می افتد. مثلاً خانمی که دچار پوکی استخوان است اگر به طور ناگهانی احساس درد در پشت و کمر کند، شاید مهره اش دچار شکستگی شده باشد. اگر چندین مهره دچار این نوع شکستگی شوند، کم کم افراد مسن حالت خمیده پیدا می کنند. ریسک شکستگی با بالا رفتن سن افزایش پیدا می کند.
• مسببان پوکی استخوان
در خانم های بالای ۵۰ سال و آقایان بالای ۷۰ سال به دلیل کاهش هورمون تستوسترون در آقایان و استروژن در خانم ها (مانند پس از سن یائسگی یا خانم هایی که عمل جراحی شده اند و تخمدان ها را برداشته اند) پوکی استخوان رخ می دهد که البته کاهش هورمون در خانم ها اثر بیشتری روی پوکی استخوان دارد تا آقایان.وجود ژن نیز در پوکی استخوان موثر است؛ در کسانی که احتمال ابتلا به این عارضه نیز افزایش می یابد.
مصرف دخانیات و سیگار، وزن کمتر از حد طبیعی، زندگی در مکانهایی که نور آفتاب مناسب ندارد، مصرف زیاد الکل، سوء تغذیه، کمبود کلسیم، ویتامین د، فسفر و سایر مواد معدنی مانند روی و منیزیم در رژیم غذایی، مصرف زیاد نوشابه و عدم فعالیت فیزیکی و راه رفتن و همچنین رژیم های پر پروتئین باعث افزایش دفع کلسیم از ادرار و سبب پوکی استخوان می شوند، بیماری هایی مانند کم کاری تیروئید، پرکاری غده پاراتیروئید، کم کاری غدد جنسی و بعضی از بیماری های رماتیسمی، نارسایی کلیه، بیماری های خونی، مصرف بعضی از داروها مانند کورتیکواستروئیدها (کورتون)، داروهای ضد تشنج، داروهای ضد انعقاد (مانند وارفارین) و مصرف طولانی لیتیوم نیز سبب پوکی استخوان می شوند.
• نقش تغذیه در درمان پوکی استخوان
شیر کم چرب، ماست بدون چربی، پنیر، دانه خردل، کلم پیچ، کنسرو ماهی آزاد با استخوان و نیز ساردین با استخوان، گل کلم، برگ کلم، برگ شلغم، و انواع مواد خوراکی نظیر سیب زمینی، کدو، نخود، صیفی جات و ریشه بعضی از گیاهان از جمله منابع غذایی غنی از کلسیم هستند. حبوبات نیز منبع خوبی برای کلسیم به شمار می روند. مقدار کلسیم جذب شده از حبوبات به دلیل اسد فیتیک موجود در آنها کم است. لبنیات پرچرب مانند خامه و پنیر چرب را حاوی کلسیم کمتری می دانند، بنابراین باید از خوردن غذاهای پرچرب پرهیز شود زیرا وجود چربی در غذا باعث ترکیب آن با کلسیم در روده ها و ایجاد ترکیبات نامحلول کلسیم می شود که این ماده معدنی را غیرقابل جذب می کند.
• درمان پوکی استخوان
درمان جایگزینی هورمونی؛ اگر در مرحله بعد از یائسگی هستید این شیوه درمان توصیه می شود. گفتنی است این درمان کاهش خطر بیماری های قلبی و آلزایمر (فراموشی پیری) را نیز سبب می شود. ورزش مداوم و مرتب بسیار موثر است؛ گفته می شود خانم هایی که در روز، حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پیاده روی داشته باشند، چهار تا هفت برابر، ذخیره استخوانی بیشتری خواهند داشت. بنابراین خانم هایی که مجبورند مسیری را برای رسیدن به محل کار پیاده روی کنند بسیار خوش شانس هستند و اگر این پیاده روی در معرض آفتاب باشد سود بیشتری برده اند.
دریافت کلسیم به مقدار کافی و پروتئین مناسب در غذاها و در صورت نیاز مصرف آنها به شکل دارو به همه خانم ها توصیه می شود. کلسیم علاوه بر استخوان ها، برای دندان ها، انعقاد خون، تنظیم ضربان قلب و ترشحات هورمونی بدن مورد نیاز است و باید روزانه به میزان ۱۲۰۰ میلی گرم در زنان به طور معمول و در مرحله یائسگی ۱۵۰۰ میلی گرم مصرف شود. ویتامین د نیز به عنوان عامل همراه و مهم استخوان سازی همواره باید در رژیم غذایی وجود داشته باشد. بنابراین مصرف دائمی و مرتب شیر، پنیر، ماست، کره مارگارین، ماهی و نان به عنوان منبع غنی این ویتامین ها توصیه می شود.
• نمک برای استخوان مضر است!
از آنجا که سدیم بیش از حد باعث دفع کلسیم می شود، در مصرف نمک احتیاط کنید. برای این کار نمکدان را از سر سفره بردارید. توجه داشته باشید که غذاهای فرآوری شده و فست فودها نیز سرشار از نمک هستند. همچنین در هنگام خرید مواد غذایی به میزان سدیم آنها در برچسب غذایی دقت کنید. برخلاف سدیم، پتاسیم ممکن است به کاهش دفع کلسیم کمک کند، بنابراین به مقدار کافی از غذاهای سرشار از پتاسیم مانند موز، گوجه فرنگی و آب پرتقال استفاده کنید.
• در مصرف کافئین افراط نکنید
کافئین ماده دیگری است که باعث دفع کلسیم می شود. اگر چه میزان کلسیم دفع شده در اثر مصرف کافئین به اندازه میزان دفع شده کلسیم به وسیله مصرف نمک نیست، اما مصرف زیاد آن برای سلامت استخوان به ویژه در افرادی که از منابع کلسیم به میزان کافی مصرف نمی کنند، مضر است.
• چه کسانی پوکی استخوان می گیرند
با پیر شدن بدن، خطر ابتلا به پوکی استخوان در افراد بیشتر می شود. در بعضی از افراد زمانیکه پا به دهه سی و چهل می گذارند ترمیم بافت های استخوانی بسیار کندتر خواهد شد. در مورد زنان، پس از یائسگی، برای سال های متمادی نازک شدن استخوان ها سریعاً ادامه می یابد. بعد از آن یعنی چند سال پس از نرخ سریع کاهش حجم استخوانی، این روند متعادل تر خواهد شد. در مورد مردان همانگونه که قبلاً گفته شد، تغییرات هورمونی گسترده ای مانند زنان وجود ندارد، مثلاً مردان مانند زنان حالت یائسگی ندارند. پدیده پوکی استخوان در مردان بسیار آهسته رخ می دهد در سنین ۶۵ تا ۷۵ زنان و مردان به یک نسبت تراکم استخوان خویش را از دست می دهند و نرخ کاهش حجم استخوان در آنها برابر است.
• زن ها بیشتر در خطرند
به طور طبیعی از هر ۴ زن بالای ۵۰ سال یک نفر به بیماری پوکی استخوان مبتلاست و حدود ۲۰ درصد بانوان به این عارضه دچارند. باید توجه داشت تا ۳۵ سالگی باید با تغذیه مناسب ذخیره استخوانی را افزایش داد تا در سنین بالا کمتر به این عارضه گرفتار شد. کم تحرکی و مصرف سیگار، کمبود ویتامین د و کلسیم و بی توجهی به تغذیه مناسب از عوامل موثر در بروز پوکی استخوان است. مصرف روزانه ۱۲۰۰ میلی گرم کلسیم برای هر انسان ضروری است. مصرف دوغ، ماست، آفتاب گرفتن مستقیم و ورزش از عوامل موثر در کاهش بیماری است. ویتامین د فراوانی در ماهی و تخم مرغ وجود دارد و لازم است مردم این دو خوراک را در سبد مصرف خود جای دهند.
• سویا و کاهش پوکی استخوان
در تمام طول عمر، سلول های بدن از جمله سلول های استخوانی جایگزین می شوند و از نظر علمی ثابت شده است با خوردن خوراکی های گیاهی همچون سویا می توان از ابتلا به پوکی استخوان پیشگیری کرد.
مصرف خوراکی های تنش زا مانند شکر و مواد خوراکی قنددار مانند نوشابه ها و شیرینی های غیرطبیعی، میزان جذب کلسیم را کاهش می دهند و مانع جذب کلسیم در روده و ورود آن به خون می شوند و به همین دلیل پوکی استخوان را تسریع می کنند.
تامین نصف پروتئین مورد نیاز از سویا و یا خوردن سویا به میزان شش روز در هفته در پیشگیری از ابتلا به بیماری های شریانی بسیار موثر است. پخت سویا در حرارت بالا و برای مدت زمان طولانی باعث می شود که از میزان مواد مفید سویا کم شود و تا حدودی، از بین برود.
مصرف سویا برای بیماران دیابتی نیز توصیه می شود زیرا میزان انسولین خون آنها را تنظیم می کند و تحت کنترل نگه می دارد. دانه سویا سرشار از هورمون است و مقدار هورمون استروژن طبیعی را در زنان یائسه تعدیل می کند. برای پخت سویا باید از حرات دادن آن به مدت زیاد پرهیز کرد و در مواردی که با سایر غذاها مصرف می شود، بهتر است که در دقایق آخر پخت، به غذا اضافه شود تا حرارت کمتری را در مدت زمان کمتری ببیند.
منبع: www.parsi1.com
