نساجی عبارتست از ریسندگی یا بافندگی، هنر بافتی است که در آن برای تولید پارچه، دو مجموعهٔ مجزا از نخ‌ها و رشته‌ها که تار و پود نامیده می‌شوند، در هم بافته شوند.
رشته‌های تار در قطعهٔ پارچه به صورت طولی، و رشته‌های پود در عرض از این سو به آن سو می‌روند. در کل میتوان گفت پارچه لایه‌ای نرمش پذیر است که از شبکه‌ای از نخ‌ها یا الیاف طبیعی یا مصنوعی تشکیل شده‌است؛ که نوع نخ‌ها یا الیاف و ساختار و نحوه قرارگیری آنها در کنار یکدیگر ساختمان پارچه و خصوصیات فیزیکی آن را بوجود می‌آورد. پارچه را از روشهای بافت تاری-پودی، بافت حلقوی (کش‌بافی یا قلاب بافی)، روشهای بی بافت و گره زدن تولید می‌شود.
پارچه‌ها از نظر مواد بکار رفته انواع گوناگون دارند : از جمله پنبه‌ای (نخی)، پشمی، ابریشمی و … برای نخستین بار پارچه پنبه‌ای در حدود۱۹۰۰ ٬پیش از میلاد توسط تمدن دره سند در آسیای جنوبی بافته شد.
پیشینهٔ مراحل تولید و عرضه پارچه در ایران
پژوهش‌های دانشمندان در صد سال اخیر نشان دهنده این است که ایرانیان از پیشتازانی بوده‌اند که به کار بافندگی پارچه پرداخته‌اند. حتی ساکنین ایران باستان در دورهٔ دوم سنگ (یا به اصطلاح عصر حجر میانین) با فن پارچه‌بافی آشنایی داشته اند. برای اثبات این واقعیت، بهترین گواه؛ سفال‌ها، نگین‌ها و مهره‌هایی است که بیش از هشت هزار سال قبل از میلاد در ژرفای خاک‌های این مرز و بوم جا گرفته‌اند. پروفسور کارلتون کن که برای ادارهٔ کل باستان‌شناسی کار می‌کرد، ضمن کاوش‌هایی در سال‌های ۱۳۲۸ تا ۱۳۲۹ (۱۹۴۹ تا ۱۹۵۰) در غاری موسوم به غار کمربند در نزدیکی دریای کاسپین، پارچه‌هایی به دست آورد که ثابت می‌کند اقوام ایرانی از همان آغاز غارنشینی، پشم گوسفند و بز را به‌صورت پارچه می‌بافتند.
آزمایش‌هایی که با کربن ۱۴ بر روی پارچه‌ها انجام گرفت، نشان داد که قدمتشان به ۶۵۰۰ سال قبل از میلاد می‌رسد.لنگرها و دوک‌هایی که طی سی سال اخیر در حفاری‌های مختلف به‌دست آمده گواه وجود کارگاه‌های بافندگی در ایران کهن است. باستان‌شناسانی چون پروفسور گیرشمن و دکتر فیلیس اکرمن تأیید می‌کنند که عمر این دوک‌ها و لنگرها، با نخستین آثار سکونت انسان در فلات ایران تطابق کامل دارد.
فرآیند تولید پارچه
۱- پشم و گوسفند
اولین مرحله تولید مواد خام است. برای لباس آقایان بهترین جنس پشم است که از گوسفندان تهیه می شود. بهترین پشم ها از استرالیا و نیوزیلند می آیند. برعکس آقایان لباس های خانم ها معمولا فصلی ساخته می شود و از جنس هایی است که دوام و ماندگاری کمتری نسبت به لباس آقایان دارند.
۲- تراشیدن پشم
به گوسفندانی که پشم شان تراشیده می شود floack می گویند. برای دریافت کیفیت بالاتر بهتر است گوسفندی که پشمش تراشیده می شود در بهترین و راحت ترین وضعیت باشد. تپه های استرالیا بهترین آب و هوا و بهترین علف را برای گوسفندان ارایه می دهد و در نتیجه پشم های خوبی نیز از آنجا صادر می شود. معمولا از هر گوسفند ۲.۷ تا ۸.۵ کیلوگرم پشم در سال تراشیده می شود.
۳- رتبه دهی
بلافاصله بعد از تراشیده شدن پشم، دسته بندی می شود و بعد از رتبه دهی در دسته های مختلف قرار می گیرد. این رتبه دهی به کیفیت پشم و هوایی که گوسفند در آن زیسته است بستگی زیادی دارد.
۴- شستن و شانه کردن پشم
پشم تراشیده شده حاوی عرق، ناخالصی، کثیفی و کلی موارد دیگر است که بعد از شستشوی مخصوص این موارد رفع می شوند. بعد از شانه کردن پشم هرگونه ناخالصی در آن از بین رفته و به پشم خالص دست می یابیم.
۵- تنیدن پشم
قبل از تبدیل پشم به نخ بافندگی بار دیگر شانه می شود تا رشته های آن به صورت موازی قرار گیرند.
۶- به دور خود گرداندن پشم
پشم آماده بافتن وارد چرخه ای شده و تنیده می شود. در این فرآیند پشم تنیده و بافته می شود و شعاع آن کمتر شده و به ضخامت مطلوب می رسد. به دلیل فشار بالای که به آن وارد می شود پشم قابلیت خمیدگی پیدا می کند و به همین دلیل است که ما در لباس ها درز ها را برای حفظ شکل نخ مشاهده می کنیم.
۷- رنگ کردن پارچه
سه نوع رنگ کردن نخ داریم:
- رنگ کردن بالا: در این روش رشته های بلندتر رنگ شده و مسلما رشته های کوتاه تر حذف می شوند. این فرآیند بعد از تنیده شدن انجام می گیرد ولی قبل از مرحله بافته شدن است و مناسب ترین راه برای رنگ کردن نخ ها در مقدار بسیار زیاد است. معمولا چند رنگ را در این روش ترکیب کرده و نتیجه آن کیفیت رنگ بهتر نهایی است. بعضا به جای رنگ کردن کل نخ قسمتی از آن را رنگ می کنند که این نوع رنگ کردن در لباس های پشمی فلانلی کاربرد زیادی دارد.
- رنگ کردن نخ : بعد از تنیده شدن نخ صورت می گیرد و بیشتر برای تولید پارچه های راه راه،ذشطرنجی و چهارخانه است.
- رنگ کردن قسمتی: این نوع رنگ کردن بعد از تولید نخ صورت می گیرد و قبل از تبدیل شدن به پارچه. که بیشتر به درد رنگ کردن پارچه های لباس های تک رنگ می خورد.
۸- خم کردن
این مرحله حساس ترین مرحله ی کار است زیرا یک خطای کوچک می تواند یک هزار نخ تنظیم شده را به پارچه ی نهایی نرساند. در این کار دقیقا از دو طرف نخ گرفته شده و آنقدر پیچیده و خم می شود تا شکل نهایی و مطلوب را پیدا کند. دستگاه های مدرن با چک کردن های توسط لیزر این اطمینان را به کارخانه دار می دهند که نخ با دقت بالایی بافته می شود.
۹- بافتن
بعد از خم شدن و تنیده شدن این نخ وارد دستگاه می شود تا تبدیل بافته شود. براساس طرحی که باید روی پارچه قرار بگیرد این نخ بالا و پایین می شود و در این میان یک قسمت خاص وظیفه ی اعمال طرح ها روی پارچه را دارد. امروزه تمام این کارها الکترونیکی انجام می شود و سرعت بالاتری دارد.
۱۰- مرحله ی آخر
مراحل نهایی برای پارچه های مختلف متفاوت است. برای پارچه های زمستانی باید در آب گرم شسته شوند و تا یک سوم از سایزشان کاهش یابد در عین حال که با یک پارچه پرتر و سنگین تر مواجه خواهیم شد. برعکس پارچه های تابستانی مورد گرمای شدید قرار می گیرند تا هرگونه پرز از روی آن ها حذف شود. در مرحله ی نهایی این پارچه ها توسط کارشناسان مجرب تست می شوند و این کار روی میزهای بزرگ انجام می شود که در آن چشم هر گونه اشکال یا پارگی را به راحتی مشاهده می کند.
