بوشهر

از مهم‌ترین وقایع تاریخی این استان مبارزه مردم تنگستان علیه نیروهای خارجی است که به یک قرن پیش بازمی‌گردد. پایتخت انرژی ایران از استان‌های جنوبی کشور است که در حاشیه خلیج فارس قرار داشته و مکان‌‌های تاریخی بسیاری دارد. این استان به مرکزیت بندر بوشهر در حاشیه خلیج فارس قرار دارد و از نظر وسعت هفدهمین استان بزرگ ایران است. این استان از ۱۰ شهرستان، ۲۴ بخش و ۴۶ دهستان و ۳۷ شهر و حدود ۹۱۰ آبادی تشکیل شده است. شهرستان‌های بوشهر، تنگستان، جم، دشتستان، دشتی، دیر، دیلم، عسلویه، کنگان و گناوه از شهرستان‌های استان بوشهر هستند. منابع عظیم نفت و به‌خصوص گاز و نیروگاه هسته‌ای در این استان قرار دارد که به همین خاطر ملقب به پایتخت انرژی ایران است. کشاورزی، نخلداری، تجارت، دامداری، شیلات و تا حدودی زیادی صنعت، اقتصاد استان را تشکیل می‌دهد. بوشهر در در ساحل استراتژیک خلیج فارس قرار دارد که از همین نظر در صادرات و واردات دریایی و صنعت صیادی دارای اهمیت بسیار است. تاریخچه قدمت سرزمین بوشهر، به عهد ایلامی و تمدن بین‌النهرین برمی‌گردد. این سرزمین جزء یکی از ایالت‌های جنوب غربی دولت ماد در زمان مادها در آغاز سده هشتم قبل از میلاد بوده و جزو ساتراپ‌نشین چهاردهم دولت ماد در زمان حکومت هوخشتره بوده است. در اطراف شهر برازجان آثاری باارزش از دوره هخامنشیان به دست آمده است. در دوره ساسانی و در زمان اردشیر بابکان شهر و رام اردشیری در دو فرسنگی شهر بوشهر ساخته شد که اکنون خرابه‌های آن به نام ریشهر معروف است. از اواخر قاجاریه تا سال ۱۳۱۶ ایران به ۲۷ بخش تقسیم شده بود که بوشهر، بنادر و جزایر خلیج فارس یکی از این بخش‌ها به‌شمار می‌رفت. از سال ۱۳۱۶ در تقسیمات جدید کشوری، بوشهر و توابع آن یکی از شهرستان‌های استان هفتم (فارس) محسوب شده و جزء قلمرو استانداری فارس شد. در سال ۱۳۳۹ در تقسیمات سیاسی کشور تحولاتی انجام شد و بوشهر و توابع آن به نام فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس به مرکزیت بوشهر از استان فارس جدا شد. در اوایل دهه ۱۳۴۰ این فرمانداری کل و فرمانداری کل بنادر و جزایر دریای عمان تحت عنوان فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس و دریای عمان ادغام شد. این فرمانداری کل در آذر ماه سال ۱۳۴۶ به استان ساحلی تغییر نام پیدا کرد و بوشهر و توابع آن زیر نظر استانداری ساحلی به مرکزیت بندر عباس قرار گرفت. در آذر ماه سال ۱۳۴۹ شهرستان‌های بوشهر و دشتستان تحت عنوان فرمانداری کل بوشهر از استان ساحلی جدا شد و سرانجام در تاریخ ۱۳۵۲٫۷٫۹ استان بوشهر با دو شهرستان بوشهر و دشتستان تشکیل شده و پس از آن تاکنون به ۱۰ شهرستان تقسیم شده است. جغرافیا استان بوشهر در جنوب ایران در حاشیه خلیج فارس قرار دارد. همسایگان این استان از شمال قسمتی از استان خوزستان و استان کهگیلویه و بویراحمد، از شرق استان فارس، از جنوب و غرب خلیج فارس و از جنوب شرق قسمتی از استان هرمزگان است. مساحت استان بوشهر حدود ۲۷٬۶۵۳ کیلومتر مربع است. ساحل بنود عسلویه این استان متشکل از دو بخش جلگه‌ای حاشیه ساحلی غربی و کوهستانی نوار شرقی منتهی‌الیه زاگرس جنوبی است. ارتفاعات استان بوشهر که ادامه زاگرس فارس است، گچ‌ترش (رشته‌کوه) نام دارد. ارتفاعات در نواحی جنوبی به دریا نزدیک می‌شوند که به ارتفاعات نوکند معروف هستند. کوه خورموج با ارتفاع ۱۸۶۰ که بلندترین قله استان بوشهر در شهرستان دشتی است، کوه‌های گیسکان با ارتفاع ۱۶۰۰ متر و بزپر یا پشت پر با ارتفاع ۱۴۲۰ متر در شرق برازجان، کوه سیاه با ارتفاع ۱۵۰۰متر در دشت پلنگ، کوه درنگ با ارتفاع ۱۲۲۳متر در شهرستان دیر، گچور با ارتفاع ۱۶۰۳ متر و بوریال با ارتفاع ۷۳۰ متر در تنگستان و ارتفاعات بوشکان و پازنان از مهم‌ترین کوه‌های استان هستند. اقلیم این استان دارای آب‌وهوای گرم و خشک است، ولی در نواحی ساحلی آب‌وهوای گرم و مرطوب حاکم است. بیشترین دمای مطلق آن ۵۲٫۵ درجه سانتی‌گراد و کمترین دمای آن ۱- درجه سانتی‌گراد و دمای متوسط سالیانه استان ۲۵٫۷ درجه است. استان به‌مدت ۷ ماه دارای اقلیم گرم، ۲ ماه دارای اقلیم معتدل تا سرد و ۳ ماه دارای اقلیم معتدل تا گرم است. در این استان ۱۴ باد محلی می‌وزد. مردم‌شناسی بیشتر مردم استان بوشهر به زبان فارسی با گویش بوشهری صحبت می‌کنند. در منطقه بوشهر فارسی با گویش بردستانی، گویش دشتی، گویش تنگستانی، گویش کازرونی و گویش اچمی صحبت می‌شود. مردم شهرستان‌های شمالی استان مانند دشتستان، گناوه و به‌ویژه دیلم با زبان لری و مردم شهرستان‌های جنوبی مانند قسمت‌هایی از شهرستان‌های دیر، کنگان و به‌ویژه جم نیز به فارسی لهجه‌دار سخن می گویند همچنین برخی از اهالی جزیره شیف و بنادر کنگان و عسلویه نیز به زبان عربی صحبت می‌کنند. مردم سواحل خلیج فارس و جزایر آن به گویشی صحبت می‌کنند که رگه‌هایی از گویش‌ها و زبان‌های شبانکاره‌ای، بلوچی، ترکمنی، لری و برخی واژه‌های انگلیسی، هلندی، پرتغالی، هندی و عربی را در بر می‌گیرد، ولی استخوان‌بندی و ریشه آن فارسی است. زبان ترکی نیز زبان رایج عشایر استان بوده و بیشتر در مناطق دشتستان و دشتی یافت می‌شود. بیشتر مردم این استان مسلمان و دارای مذهب شیعه هستند مردمان دارای مذهب سنی بیشتر در جنوب شرقی این استان (شهرهای عسلویه و کنگان و جزیره شیف) سکونت دارند. لباس محلی موقعیت بندری و ساحلی و شرجی بودن استان بوشهر باعث شده تا بیشتر مردم از لباس‌های معمولی نخی استفاده کنند. زنان این استان، پیراهن بلند دور چین به‌همراه عبای سیاه، مقنعه نازک و سیاه رنگ، روبنده نازک، شلوار چیت و نوعی کفش صندل معروف به کوش می‌پوشند. پیراهن رسمی خانم‌های بوشهر جامه گشادی است که پیراهن عربی نام دارد و در دوخت این پیراهن از تزیینات بسیار زیبا و جالب استفاده شده است. بانوان بوشهری اغلب با چادر محلی به بیرون می‌روند. پیراهن بلند سفید که «دشداشه» نام دارد، از لباس‌های رایج مردان در استان بوشهر است. مردان مسن از نوعی دستار (شال ترمه) که به‌وسیله همین دستار، مرد مسن تشخیص داده می‌شود، استفاده می‌کنند. مردان بوشهر نوعی جبه به نام دگله و معمولا زیر پیراهن آستین کوتاه سفید (کاپیتان) می‌‌پوشند. همچنین عرق چین رنگی بر سر گذاشته و روی شلوار لنگی که به لنگوته معروف است، روی کمر می‌بندند. صنایع دستی و سوغات عبابافی، گرگوربافی، گبه‌بافی، لنج و قایق‌سازی، ماهی و میگو، خرما و ارده از صنایع دستی و سوغات معروف این استان است. دیدنی‌ها چشمه آبگرم قوچارک در شهر دِلوار، نیایشگاه مند در فاصله ۳۰ کیلومتری خورموج، منطقه حفاظت‌شده حله در فاصله ۱۰ کیلومتری شمال شرقی بندر بوشهر، گورستان شغاب در جنوب شهر بوشهر، گور دختر در تنگ ارم شهرستان دشتستان، کاخ کوروش دشتستان در شهر برازجان،‌ موزه رئیس علی دلواری در دلوار، گورستان و منطقه باستانی سیراف در بندر سیراف، گنبد نمکی جاشک در حد فاصل شهرستان دشتی و دیر، موزه دریانوردی خلیج فارس بوشهر، عمارت امیریه بوشهر از جاهای دیدنی استان بوشهر است. گنبد نمکی جاشک نیایشگاه مند، گورستان شغاب، گور دختر، کاخ کوروش، موزه رییس علی دلواری، گورستان سیراف، گنبد نمکی جاشک و عمارت امیریه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند.