یکی از شهرهای کهن و میراث‌دار تمدن پارتیان و جزء استان سمنان است. این شهر تاریخی که در گذشته با نام صددروازه شهرت داشته است، یکی از مهم‌ترین پایتخت‌های اشکانیان به شمار می‌رفت. این شهر دوره‌های تاریخی بسیاری به خود دیده است.
در دوره اسلامی بویژه در دوره سلجوقی و دوره مغول نیز به عنوان یکی از مراکز مهم ایران شناخته می‌شد. کهن بودن و بافت تاریخی شهر دامغان سبب می‌شود که جذابیت شهر چندین برابر شود. از طرفی علاقه‌مندان و محققین تاریخ و آثار باستانی ایران را به سمت خود جذب می‌کند. دامغان یکی از شهرهایی است که آثار تاریخی آن بویژه تپه حصار و محصولات اقتصادی آن بخصوص پسته، سبب شهرتش شده‌اند.
صنایع و صنعت دامغان
قلمکار و فرش دستباف تا گوهرهای صیقل‌‌یافته هنر گوهر تراشی زمینه‌ای مناسب برای ایجاد اشتغال و درآمد زایی
جغرافیا
شهر دامغان دارای وسعت ۱۲هزار و ۱۱۰ کیلومتر مربعی است. حدود این شهر از طرف شمال به خط الراس و به کوه‌های البرز و از طرف شرق به شهرستان شاهرود ختم می‌شود. دامغان از جنوب به دشت کویر مرکزی ایران و از غرب نیز به شهرستان سمنان می‌رسد. ارتفاع شهر از سطح دریا ۱۱۷۰ متر و اختلاف ساعت آن با تهران ۱۱ دقیقه و ۵ ثانیه است. شهر دامغان دارای تابستان‌های معتدل و زمستان‌های سرد است، به همین دلیل در فصول گرم سال از خنک‌ترین شهرهای ایران به شمار می‌رود.
شهر دامغان چون از شمال به البرز و از جنوب به کویر متصل است، دارای دو نوع آب و هوا است به همین دلیل دارای خاک حاصلخیز برای کشت برخی میوه‌ها است. مهم‌ترین محصول این شهر پسته است که شهرت بسیاری در ایران دارد. علاوه بر پسته، خربزه و انگور را می‌توان از محصولات باکیفیت این شهر دانست.
تاریخچه
در مورد نام شهر و وجه تسمیه آن می‌توان گفت که نام این شهر مرکب از دو بخش ده و مغان است. به نظر می‌رسد در گذشته‌های دور ساکنان این شهر را روحانیون که در زمان ماد به مغ مشهور بوده‌اند و همچنین در دوره هخامنشیان امور دینی را بر عهده داشته‌اند، در این شهر ساکن بوده و این شهر رنگ و بوی مذهبی داشته است. این شهر در منابع باستانی ایران با نام «کومس» نیز آمده است. برخی بر این عقیده‌اند که کومس به معنای شهری است که ۹۹ نگهبان بر دروازه‌های آن وجود دارد. این شهر در دوره پارت‌ها با نام فارسی صددروازه در همین مفهوم نامیده می‌شد.
شهر صددروازه از شهرهای اصلی اشکانیان محسوب می‌شد. بنابراین به نظر می‌رسد که بیشترین شهرت و پیشرفت شهر در دوره باستان در همین عصر، شکل گرفته باشد. این شهر تا پایان دوره ساسانی نیز موقعیت خود را به عنوان یکی از پایتخت‌های زمستانی حفظ کرد. دامغان در دوره اسلامی به عنوان یکی از پایگاه‌های مهم اسماعیلیه محسوب می‌شد. شهر دامغان در دوره مغول مانند سایر شهرهای شرق ایران مورد حمله و ویرانی قرار گرفت. در سایر دوره‌های تاریخی نیز شهر دامغان یکی از مراکز مهم ایران به شمار می‌آمد.
مردم شناسی
جمعیت آن ۵۹۳ هزار نفر است. مردم این شهر به زبان فارسی و لهجه دامغانی صحبت می‌کنند. از چهره‌های فرهنگی این شهر می‌توان به شاعر مشهور، منوچهری دامغانی اشاره کرد که بیشتر شعرهایش درباره طبیعت سروده شده‌اند و پدیدآورنده قالب مسمط بوده است.
دامغان را می‌توان بر اساس سابقه آن یکی از شهرهای مذهبی ایران دانست. اهالی این شهر دارای مذهب شیعه هستند. بیشتر رسم و رسوماتی که در این شهر وجود دارد، مربوط به ماه رمضان است، برای مثال در این شهر رسم بر این است که در شب اول ماه رمضان کشمش پلو پخت می‌شود. پخت انواع نان‌های روغنی و شیرینی در ماه رمضان در شهر دامغان، یکی دیگر از رسوم مردم این شهر است. از دیگر رسوم معروف شهر دامغان مراسم گل‌غلتان نوزادان است که در اولین بهار زندگی آن‌ها صورت می‌گیرد. در این مراسم زنان برای چیدن گل به باغ می‌روند و با خواندن ذکرهای مختلف شروع به چیدن گل‌های محمدی می‌کنند و با آوردن گلها به منزل، نوزاد را در مراسمی با گل شستشو می‌دهند.
سوغات دامغان
سوغات دامغان ارتباط تنگاتنگی با کشاورزی دامغان دارد. چرا که همانطور که پیشتر نیز اشاره شد دامغان خاکی حاصل خیز دارد. لذا کشاورزی به عنوان یکی از پیشه های اصلی در این دیار دنبال می شود. برخی از سوغات دامغان به شرح زیر است:پسته:
پسته به عنوان مهم ترین سوغان دامغان عرضه می شود.
پسته دامغان شهرت جهانی دارد.
جالب توجه است که پسته به عنوان طلای سبز شناخته می شود.
پسته دامغان در چهارمین جشنواره پسته ایران به عنوان طلای سبز جهانی شناخته می شود.
باقلوا:
باقلوا یکی از شیرینی های معروف است.
که سوغات کشور هایی نظیر ایران، ترکیه، ایران، ترکیه، کشورهای آسیای میانه وقفقاز، برخی از کشور های عربی، یونان، قبرس و همچنین برخی مناطق روسیه می باشد.
از آنجا که دامغان خواستگاه پسته است.
باقلوای پسته ای دامغان از شهرت نسبی خوبی برخوردار است.
سمنو:
همه ساله در نزدیکی عید نوروز در اسفند ماه در دیار دامغان سمنو پزان راه می افتد.
سمنو فرآورده ای از جوانه گندم است که در دیار دامغان به عنوان سوغات بفروش می رسد.
پخت این شیرینی که در سفره هفت سین جایگاه بسیار ویژه ای دارد بسیار سخت است.
تر حلوا:
این حلوا در مراسم عذاداری سالار شهیدان به عنوان نذری عرضه می شود. آرد برنج، شکر، گلاب، زعفران و… مواد تشکیل دهنده این حلوا هستند.
حلوای شیره:
حلوایی از آرد گندم است. که برای شیرین کردن آن بجای شکر از شیره انگور استفاده می شود.برشتوک:
نام دیگری از شیرینی های سنتی ایران است. که با توجه به آردی که در پخت آن استفاده می شود . انواع مختلفی دارد از جمله برشتوک گندم و برشتوک نخودچی. در تهیه برشتوک از موادی نظیر آرد نخودچی یا آرد گندم، روغن، شکر یا پودر قند و هل استفاده می شود. و…
صنایع دستی دامغان
صنایع دستی دامغان با وجود سفال دامغان پر آوازه ترین سوغات این دیار است. در ادامه به معرفی برخی از صنایع دستی دامغان می پردازم.سفال:
همچنین سفال‌های این شهر نیز یکی از صنایع دستی معروف دامغان هستند که از لحاظ هنری کم‌نظیراند.
یکی از صنایع دستی که امروزه رواج بیشتری پیدا کرده است نفاشی بر روی سفال است که جذابیت ویژه ای را به این سازه ها می بخشد.
نقاشی روی بدنه لعابی، نقاشی زیر لعابی و نقاشی آب‌طلا از جمله روش های نقاشی روی سفال می باشد.
گلیم و جاجیم:
گلیم‌های پشمی با نقوش حیوانی، گیاهی و هندسی در کارگاه های مختلفی در دامغان تولید می شوند و یکی از صنایع دستی این شهر به شمار می رود.
جاجیم محصولی است که از پشم تابیده الوان بافته می شود و برای پیچیدن رختخواب و مانند آن کاربرد دارد.
عرض آن ۲۵ الی ۳۰ سانتی متر می باشد و گاهی از نخ پنبه ای خام، نخ ابریشمی و کاموا نیز در بافت آن استفاده می کنند.
جاجیم معمولا به رنگ روشن و با طرح های ساده تولید می شود.
قالیبافی:
قالی های بافته شده در این دیار دارای طرح های مختلفی هستند.
از جمله: خشتی، شکارگاه، لچک ترنج، گلدانی و گل و مرغ.
صنعت قالی بافی مهم ترین صنایع دستی این استان است.
معرق کاری:
قدمت این هنر به زمان سلجوقیان باز می گردد.
و برای کاربرد های بسیاری از آن استفاده می شود.
مانند: ساخت و تولید میز، صندلی و مبل و حتی وسایل تزئینی و تابلو
جاذبه‌های مذهبی شهر دامغان
از مکان‌های دیدنی شهر دامغان می‌توان به مسجد تاریخانه اشاره کرد. مسجد تاریخانه یک بنای خشت و گلی منحصر به فرد است که بخش‌هایی از آن ازجمله ۱۸ ستون ستبر و اعجاب‌انگیز جلویی آن در حدود ۱۳۰۰ سال قدمت دارند. تاریخانه دومین مسجد قدیمی ایران به شمار می‌آید. این مسجد روی بقایای یک آتشکده‌ی قدیمی متعلق به دوران ساسانیان ساخته شده است.
جاذبه‌های طبیعی و تاریخی شهر
یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی شهر دامغان، چشمه‌علی است. در این محل بازمانده‌های یک عمارت کلاه‌فرنگی متعلق به دوران قاجار به چشم می‌خورد که در میان انبوهی از درختان بید قرار دارد. این چشمه در حدود ۳۰ کیلومتر از شهر دامغان فاصله دارد.
غار چاه دیو و غار شیربند از دیگر جاذبه‌های طبیعی دامغان هستند. غار چاده دیو در ۱۰ کیلومتری شهر دامغان و در روستای طاق، واقع شده است. این غار در دل چاهی هفت متری قرار دارد. این غار در واقع یک غار زیرزمینی است که درون آن دیده نمی‌شود، اما برای بازدیدکنندگان شهر دارای جذابیت است.
یکی از قدیمی‌ترین جاذبه‌های شهر دامغان محوطه تاریخی تپه حصار است. سابقه این تپه که در آن کاوش‌های بسیار زیادی انجام گرفته، به هزاره چهارم قبل از میلاد می‌رسد. اهمیت این تپه تاریخی با یافتن اشیا و آلات جنگی و سفال‌های به دست آمده دوچندان شد و نشان داد که دامغان قدمتی بسیار بیشتر از آنچه تصور می‌شد، دارد.
