مركز استان سيستان و بلوچستان و مركز شهرستاني به همان نام، واقع در جنوب شرقي ايران و در نزديكي مرز ايران با پاكستان و افغانستان.
شهرستان زاهدان از شرق با كشورهاي پاكستان و افغانستان، از شمال با شهرستانهاي نهبندان (در استان خراسان جنوبي) و زابل، از غرب با شهرستان بم (در استان كرمان) و از جنوب با شهرستانهاي خاش و ايرانشهر همسايه است و برابر با آخرين تقسيمات كشوري، اين شهرستان داراي 3 شهر، 4 بخش و 8 دهستان است.
شهرستان زاهدان با وسعت ۳۱۲۵۰ کیلومتر مربع معادل ۱۷ درصد از مساحت استان را به خود اختصاص داده است. شهرستان زاهدان از شمال به شهرستان هامون و کویر لوت از شرق به کشور پاکستان از غرب به استان کرمان و از جنوب به شهرستان خاش محدود می شود. جمعیت شهرستان زاهدان در حال حاضر ۶۷۲۵۸۹ نفر می باشد. اکثر مردم این شهر با توجه به قومیت های که در اینجا ساکن شده اند از نژاد آریایی هستند و به زبانهای و گویش های فارسی ، بلوچی ، سیستانی ، کرمانی ، یزدی و خراسانی سخن می گویند. مسافت زاهدان تا تهران ۱۴۹۴ کیلومتر است و از سطح دریا ۱۳۸۵ متر ارتفاع دارد . هوای زاهدان گرم و خشک بوده و در روزهای تابستان هوا بسیار گرم و در شب ها حرارت به نحو محسوسی کاهش می یابد. بادهای ۱۲۰ روزه سیستان به طور غیر مستقیم در کاهش دمای شهر زاهدان تاثیر دارد. در این شهر به ندرت برف می بارد. شهر زاهدان دارای موقعیت ممتاز جغرافیایی است و در مسیر تردد بین المللی پاکستان و هندوستان – خراسان و کرمان قرار دارد. از جمله کوه های زاهدان می توان به کوه اشتران با ارتفاع ۳۰۱۲ متر، انجیر دان و جیکو با ارتفاع ۲۲۵۵ متر و پیر خان با ارتفاع ۲۲۲۱متر اشاره نمود. کوه ملک سیاه نیز یکی دیگر از کوه های زاهدان است. آب مورد نیاز این شهر از طریق چاه قنات ، چشمه ها ، رودخانه ها و چاه نیمه سیستان تامین می گردد. مهمترین محصولات کشاورزی زاهدان گندم، جو، نباتات، علوفه، ذرت دانه ای و علوفه ای، سبزیجات و محصولات جالیزی و باغی می باشد.
پیشینه تاریخی زاهدان
زاهدان در قدیم دزداب می گفتند . این شهر که کوه ها آن را احاطه کرده اند قدمتی نود ساله بیشتر ندارد . سال خوردگان، دزداب را به خوبی می شناسند که در برخی نقاطآب به صورت چشمه بیرون آمده و در قدری آنسو تر در زمین فرو رفته و به همین دلیل دزداب خوانده شده است.
در سال ۱۳۰۲ هجری شمسی کابینه دستور به آبادانی شهر داده است و در سال ۱۳۰۹ هجری شمسی بنا به پیشنهاد تیمسار جهانبانی نام شهر به زاهدان تغییر یافت . هرچند نقشه اولیه شهر زاهدان توسط یک مهندس از شهر کویته پاکستان طراحی گردید، ولی معماران ایرانی بافت کلی شهر را بر اساس معماری شهر های تاریخی مطابق اقلیم منطقه اجرا کردند . امروزه زاهدان با جمعیتی بیش از ۶۵۰۰۰۰ نفر با دانشگاه های بزرگ دولتی، آزاد، پیام نور، علوم قرانی و حوزه های علمیه امام جفر صادق (ع) و حوزه علمیه دارالعلوم مکی به عنوان یک شهر دانشگاهی و فرهنگی شناخته می شود.
اتحاد و همدلی مردم زاهدان و وجود اقوام و ادیان و مذاهب اسلامی مختلف در شهر آنرا به الگوی نمادین برای دیگر شهرها در ایران و کشورهای دیگر تبدیل کرده است.
آب و هوا
آب و هوای زاهدان در بیشتر روزهای سال گرم و خشک میباشد. در فصل تابستان روزهایی بسیار گرم و شبهایی با حرارت نسبی کم را تجربه میکند. معمولاً در این شهر برف نمیبارد. با این حال بیشترین میزان نزولات جوی در استان، مربوط به زاهدان و هم چنین شهرستان خاش میباشد که عمدتاً در فصل زمستان رخ میدهد. در ماههای دی و بهمن، آب و هوایی عمدتاً خنک و شبهایی سرد در این منطقه حاکم است.
کشاورزی
درآمد برخی از ساکنان زاهدان از طریق کشاورزی تأمین میگردد. از جملهٔ محصولات کشاورزی این شهر میتوان جو، ذرت دانهای، ذرت علوفهای، سبزیجات، علوفه، گندم، گیاهان و نیز محصولات باغی و صیفی را بیان کرد.
خوراکیهای محلی
حلوای خرمایی چنگال حلوای شکری بلوچی تاس آپی ترونچه (تنورچه) تباهگ بریانی شیلانچ (کشک سفید محلی) کورگ آپ بلوچی (غوره و اب انار همراه با سبزیجات و روغن حیوانی) سبزوک بلوچی شیر چاه یا دودپتی (مخلوطی از شیر، چای و شکر) حرام بلوچی (ترشی لیمو) چتنی بلوچی (ترشی انبه و مخلوط) انواع نان بلوچی مثل سیسرک-تلانتلو-شلو و.. دوتینی بلوچی آبگوشت تجگی کشک آردی (کشک زرد) چلبک تاسووی کلوچه محلی
صنایع دستی
سوزندوزی بلوچی سکه و آینه دوزی قالی بافی حصیربافی دودنی بافی قالی بافی گلیم بافی
آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری
از آثار تاریخی زاهدان، محدوده تاریخی روستای نوکچاه، بخش دومک بوده که قدمتی برابر با ۱۶۰۰ سال دارد.
و از جاذبه های این شهر مسجد زرنج زاهدان، موزه منطقهای جنوب شرق ایران، مسجد جامع مکی ،موزه پست و ارتباطات و مسجد شاه علی اشارهکنیم.
از مهمترین جاذبههای طبیعی زاهدان، تالاب هامون است. هامون پوزک تالابی فصلی در مرز استان سیستان و بلوچستان و افغانستان است. مساحت کل این هامون حدود ۱۶۰۰ کیلومترمربع است که از این مساحت ۳۵۰ کیلومترمربع داخل کشور ایران و بقیه متعلق به کشور افغانستان است.
از دیگر جاذبههای طبیعی زاهدان باید به روستای لادیز و غار طبیعی لادیز اشارهکنیم.
