به عنوان پهناورترین استان در ناحیه جنوب شرق کشور واقع شده است . این استان 1210 کیلومتر مرز خاکی با دوکشور پاکستان و افغانستان و 370 کیلومتر مرزآبی در کرانه های شمالی دریای عمان و از شمال به استان خراسان جنوبی ، از جنوب به دریای عمان ، از شرق به کشورهای پاکستان و افغانستان و از غرب به استانهای هرمزگان و کرمان محدود شده است.
استان سیستان و بلوچستان به عنوان پهناورترین استان در ناحیه جنوب شرق کشور واقع شده است . این استان 1210 کیلومتر مرز خاکی با دوکشور پاکستان و افغانستان و 370 کیلومتر مرزآبی در کرانه های شمالی دریای عمان و از شمال به استان خراسان جنوبی ، از جنوب به دریای عمان ، از شرق به کشورهای پاکستان و افغانستان و از غرب به استانهای هرمزگان و کرمان محدود شده است.
مساحت استان 187502 کیلومترمربع است که 11.5 درصد از وسعت کشور را برمی گیرد. براساس سرشماری عمومی سال 1390 تراکم نسبی استان 12.5 نفر در هر کیلومترمربع بوده است که از این لحاظ یکی از کم تراکم ترین استان های کشور محسوب می شود. میزان این شاخص در سال 1385 برابر 13نفر در هر کیلومترمربع بوده است.
کل مرزهای استان حدود 2/1580 کیلومتر یعنی معادل یک ششم از کل مرزهای جمهوری اسلامی ایران می باشد. طول مرزهای استان با کشور افغانستان نیز 288.5 کیلومتر یعنی معادل یک سوم از کل مرز ایران با افغانستان و طول مرزهای مشترک استان با کشور پاکستان 921.7 کیلومتر بوده که کل مرز مشترک ایران و پاکستان را تشکیل می دهد. طول مرزهای آبی استان با ساحل دریای عمان 370 کیلومتر است.
استان سیستان و بلوچستان از دو منطقه شمالی و جنوبی تشکیل شده است :
- (شمال استان)، نگینی است برآمده از آبرفت های رودخانه هیرمند ، که بزرگ ترین دریاچه آب شیرین جهان را در خویش جای داده است. شریان حیاتی منطقه یعنی هیرمند نوسانات سالیانه قابل ملاحظه ای را نشان می دهد. وزش بادهای 120 روزه که از اواخر بهار تا پایان تابستان می وزد در خشکی محیط موثر است. منطقه شمال استان شامل شهرستانهای زاهدان ، میرجاوه ، زابل ، زهک ، نیمروز ، هامون و هیرمند می باشد.
- (جنوب استان)،تنوع اقلیمی اش را با دریای عمان گره زده است. این وادی دارای طبیعتی کوهستانی می باشد. مناطق جنوبی استان با توجه به مجاورت با دریای عمان و بهره گیری از بادهای موسمی اقلیم متفاوتی دارند. بالا بودن میانگین دما و پایین بودن نوسانات آن از مشخصه های اساسی اقلیم منطقه است. با توجه به پایین بودن نزولات جوی و عدم وجود منابع برفی کوهستانی اکثر جریانات رودخانه ای، موقتی و فصلی بوده و در بخش وسیعی از استان منابع محدود آب های زیر زمینی تنها امکانات تامین آب محسوب می شوند. وجود مخروط آتشفشانی تفتان با 3941 متر ارتفاع در شمال بلوچستان مرکزی، شرایط اقلیمی متنوع و جالبی را فراهم آورده است. منطقه جنوب استان از شهرستانهای خاش ، سراوان ، سیب و سوران ، مهرستان ، ایرانشهر ،بمپور ،سرباز ، دلگان ، نیکشهر ، قصرقند ،فنوج ، چابهار و کنارک تشکیل می گردد.
همجواری استان با دو کشور افغانستان و پاکستان با وجود بازارهای مصرف بی رقیب از یک سو و شرایط خاص حاکم بر آن کشورها از سوی دیگر ، این استان را از اهمیت بسیاری برخوردار ساخته است.
از سوی دیگر منطقه سیستان در حال حاضر به دلیل مواجهه با خشکسالی های پی در پی و قطع آب هیرمند به دلیل عدم تمکین کشور مقابل به موافقت نامه های دو جانبه و عدم رعایت حق آبه جمـهوری اسلامی ایران ، دچار مشکلات و چالش های فراوانی در بخش های اقتصادی و اجتماعی خود گردیده است.
ایجاد شرایط و امکانات لازم به منظور تغییر روند مذکور و حفظ و ماندگاری جمعیت به ویژه جمعیت جوان و تحصیل کرده در منطقه ، در برون رفت سیستان از مضعیت فعلی بسیار تاثیر گذار خواهدبود. اگرچه در سال های اخیر اقدامات بسیار ارزنده و مفیدی در این خطه برای جبران کاستی ها و مشکلات موجود انجام گرفته است ، لیکن برون رفت کامل از وضعیت موجود و برنامه ریزی برای توسعه اقتصادی منطقه ، نیازمند اقدامات و توجه بیشتری می باشد.
با توجه به کاهش توجیه اقتصادی فعالیتهای کشاورزی به دلیل خشکسالی و کاهش توجیه اقتصادی از یک سو و وجود مرزهای طولانی و بازار تقریباً بی رقیب در کشورهای افغانستان و پاکستان از سوی دیگر ، بخش صنعت ، معدن و بازرگانی با بهره گیری از شرایط فوق می تواند موجبات توسعه اقتصادی منطقه ، ایجاد اشتغال و در نتیجه کاهش مشکلات و چالش های اقتصادی و اجتماعی موجود در منطقه گردد.
همچنین این استان بعلت قرارگرفتن در کمربند فلززائی معدنی که از اروپا شروع و پس از گذشت از میناب و ارتفاعات جازموریان به سمت خاش و زاهدان ادامه می یابد، از منابع غنی معدنی در زمینه کانی های فلزی و غیرفلزی می باشد . مطالعات انجام شده نشان می دهــد که قابلیتهای مــعدنی از جمله توانمندیهای مهم توسعه استان بشمارمی آیند و بسیاری از کانسارهای فلزی و غیرفلزی شــناخــته شده ، می توانند مبنای صنایع بزرگ معدنی قرارگیرند . باتوجه به شرایط فعلی و لزوم استفاده از کلیه امکانات برای شکوفائی اقتصاد ملی ما را ناگزیر از شناخت این قابلیتها نموده و در بسیاری از موارد ، استفاده از آن حتی با وجــود محدودیـــتهای طبیعی بســیار منطــقی جلــوه می نماید.
مردم
مردم استان سیستان و بلوچستان از قومیت‌های سیستانی و بلوچ می‌باشد که سیستانی‌ها به زبان زبان فارسی با لهجه سیستانی حرف می‌زنند و پیرو دین اسلام با مذهب تشیع می‌باشند و بلوچ‌ها به زبان بلوچی صحبت می‌کنند و پیرو اسلام و مذهب تسنن می‌باشند.
سیستان شامل زابل و هامون و هیرمند و نیمروز و زهک است که البته بخش بزرگ سیستان قدیم در افغانستان بوده که هم‌اکنون جز خاک افغانستان می‌باشد دو شهرستان زاهدان خاش و میرجاوه نیز جزو مناطق سرحد امروزی می‌باشند و مکران دربرگیرنده بقیه شهرها از ایرانشهر تا چابهار می‌باشد، البته بخش بزرگی از سیستان و بلوچستان بر اساس قرارداد گلدسمید از ایران جدا شد و تا مدت‌ها به نام بلوچستان انگلیس شناخته می‌شد، ولی در حال حاضر تحت عنوان ایالت بلوچستان بخشی از پاکستان است.
آب و هوا
استان سیستان و بلوچستان از لحاظ طبقه‌بندی اقلیمی درناحیه اقلیمی بیابانی و خشک می‌باشد.
در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان گفت مناطق ایرانشهر، زابل و باهوکلات، آب و هوای بیابانی و مناطق زاهدان، خاش، سراوان و چابهار، آب و هوای نیمه بیابانی و ناحیه کوهستانی بم پشت در جنوب سراوان و امتداد آن به طرف مشرق تا کوه‌های بشاگرد، آب و هوای نیمه بیابانی معتدل دارند. اقلیم مشرق ارتفاعات و فلاتهای مرتفع و کم وسعت میان آن، نیمه بیابانی با زمستانهای سرد است.
میزان نزولات در مناطق مختلف معمولاً بین ۱۳۰–۷۰ میلی‌متر می‌باشد. در سال بارندگی گاه موجب ایجاد سیل و خسارت شدید می‌گردد ولی در صورت مهار سیلابها امکان توسعه کشت افزایش می‌یابد.
در تابستان حداکثر حرارت شهرستانهای ایرانشهر و زابل به ۵۰ درجه سانتیگراد می‌رسد. شهرستانهای دیگر حرارت پائینتری دارند. حداقل درجه حرارت زمستان در زاهدان و خاش معمولاً ۸–۷ درجه سانتیگراد زیر صفر و هر چند سال یکبار تا ۱۸- درجه سانتیگراد نیز نزول می‌کند. زاهدان سردترین و ایرانشهر گرمترین شهرهای استان است. در نواحی جنوبی و ساحلی استان یعنی تا شعاع حدود ۱۵۰ کیلومتری از ساحل دریا در زمستان درجه حرارت شب و روز بین ۲۵–۱۰ در جه سانتیگراد متغیر بوده و این ویژگی همراه با رطوبت نسبی ۹۵–۵۰ درصد در طول سال استعداد فراوان تولید محصولات گرمسیری و سبزیجات غیر فصل را فراهم نموده‌است. همچنین این نوسانات رطوبت و وجود بادهای موسمی همچون بادهای معروف به صد و بیست روزه و باد هفتم یا گاوکش و ریزش جوی و اختلاف دما در ۲۴ ساعت به استثنای نواحی معتدل سواحل دریای عمان شرایط خاص اقلیمی، پوشش گیاهی و جانوری مناظر بدیعی را به وجود آورده‌است.
آثار باستانی و اماکن دیدنی
قلعه سب شهر سوخته (سیستان)
کوه آتشفشانی تفتان
دریاچه هامون (سیستان)
کوه خواجه (سیستان)
قلعه دزک (بلوچستان)
گل فشان ناپگ
بی‌بی دوست (سیستان)
قبرستان اسپیدژ
کوه خضر
سد پیشین()
سد زیردان(چابهار)
جزیره شیطان
شهر دقیانوس
مسجد کهنه قلعه
قلعه چهل دختر (سیستان)
کوه بیرک
چاه نیمه (سیستان)
تخت عدالت (سیستان)
سه کوهه (سیستان)
قلعه رامرود (سیستان)
قلعه اسپکه (بلوچستان)
غار لادیز
دهانه غلامان
ارگ خان ملک کیانی (سیستان)
ارگ سکوهه (سیستان)
قلعه سام (سیستان)
قلعه رستم (سیستان)
قلعچه ریس (قلعه مچی) (سیستان)
کهک کهزاد (کوه خواجه) (سیستان)
چهل دختران (کوه خواجه) (سیستان)
بقایای آتشکده کرکویه شهرستان هیرمند (سیستان)
آتشکده ورمال
آتشکده کل کنگ
کلات گرد
تپه‌های تاسوکی
اقلاع رود بیابان
ارگ سردار محمدحسین (سیستان)
بانک ایران و انگلیس (سیستان)
کاروانسرای فرنگی
رودخانه فنوج
گمرک بلژیکی‌ها
سفارت انگلیس (سیستان)
تپه شارستان
زاهدان کهنه (سیستان)
تپه رنده
ارگ میرجمال کلانتر
ارگ ورمال
قلعه ناصری ایرانشهر (بلوچستان)
قلعه ایرندگان خاش
قلعه مکس یا مهرستان
قلعه کافرها واقع در کوه خواجه (سیستان)
قلعه نیکشهر (بلوچستان)
قلعه سیب سوران
قلعه پرتغالیها چابهار (بلوچستان)
قلعه هریدوک در لاشار
قلعه چانف
قلعه بنت
قلعه بگ
قلعه مسکوتان
محوطه چهل دختران
محوطه هاتین یا خاتون
قلعه تیس
قلعه بلوچ گت تیس (بلوچستان)
قلعه بمپور (بن پهل)
قلعه قصرقند
قلعه سرباز (بلوچستان)
قلعه نوشیروان سنگان
کاروانسرای نصرت آباد
قلعه دامن
محوطه تاریخی سپیدژ
قلعه خاش
قلعه مدانچ
گورستان دختران مدانچ
قلعه حیدر آباد خاش
گورستان هفتاد ملا
آتشکده مهرگان سراوان
مسجد جامع تیس
قلعه جوقنوک در گو خوش آباد
غار گواتامکایرندگان خاش
غار صداکی ایرندگان خاش
غار لادیز میرجاوه
غار خوش آباد گو
غارهای بان مسیتی
مسجد دزک سراوان
موزه تاس و کپل دزک(موزه آب) سراوان
موزه زنده سفال کلپورگان سراوان
موزه محلی سراوان
موزه محلی چابهار
باغ سرو سرجو، سراوان
تخت جنکان
دریاچه سردریا
صنایع دستی
سوزن دوزی بلوچی
بدون تردید سوزندوزی زنان بلوچ را باید در زمره یکی از اصیل‌ترین و جالب‌ترین رشته‌های صنایع دستی دنیا به حساب آورد که آوازه شهرتش به فرسنگها دورتر از این خاک نیز رسیده و مردم بسیاری از نقاط مختلف جهان، سیستان و بلوچستان را به پشتوانه آن می‌شناسند. هنر ظریف و پر سابقه‌ای که هیچ‌کس به درستی نمی‌داند از چه زمانی در ایران شروع شده‌است. آنچه مسلم است تقریباً تمامی زنان و دختران بلوچ در فاصله سنی چهار تا چهل سالگی (و حتی گاه تا شصت سالگی)، دست اندر کار آن به حساب می‌آیند. در زندگی ساده و به دور از تجمل زنا بلوچ شاید مهمترین وسیله تزئین لباس همین سوزن دوزی است. اگر از آنان بپرسید از چه زمانی پیراهن خود را سوزن دوزی می‌کنند، آن را وصیت پدران خود می‌دانند و مانند هر هنر قومی نمی‌توانند منشأ آن را تعیین کنند. سوزندوزان بلوچ با نقش گل‌ها و بوته‌ها و ترکیب رنگ‌ها، طبیعت رنگین و زیبایی آفریده و جهانی ساخته‌اند که در اندیشه و خیالشان شکل می‌گرفته‌است. طبیعت را آن چنان‌که دوست داشته و می‌خواسته‌اند ترسیم کرده‌اند، نه به آن شیوه و شمایلی که وجود دارد. پیراهن با چهار قطعه تزئین یافته‌است که عبارتست از یک قطعه پیش سینه، دو قطعه سرآستین و قطعه دیگر که در زیر پیش سینه به‌طور عمودی تا پایین پیراهن دوخته می‌شود و جیب یا در اصطلاح محلی «گوپتان» نامیده می‌شود.
سوزندوزی بلوچی به صورت پیش سینه، جیب، سرآستین، پا دامنی، سجاده، نوار، کراوات، کمربند، کوسن، دستمال، رومیزی، پرده، سفره، اشارپ و پارچه کلهمک آباژور ارائه می‌شود. از طرحهای اصیل مورد استفاده در سوزندوزی می‌توان از طرحهای گل سرخ، چشم ماهی و مروارید نام برد. پریوار دوزی و توردوزی نیز از دیگر انواع رودوزی‌های سیستان و بلوچستان است.
سکه دوزی تنها مورد دیگر تزئین منازل استان و خانواده‌ها پس از سوزندوزی سکه دوزی سیستان و بلوچستان است. سکه دوزی را یا به دیوار می‌آویزند یا جهت تزیین روی رختخواب می‌اندازند یا در عروسی‌ها به گردن شتر می‌آویزند. به جهت وجوه اشتراک فراوانی که بین اهالی سیستان و بلوچستان ایران با اقوام ساکن در کشورهای مجاور منطقه از نظر قومی، نژاد، زبان و فرهنگ وجود دارد، مشابهت‌هایی هم در هنرهای دستی ساکنین این مناطق وجود دارد که امری کاملاً طبیعی است. به همین دلیل تشابهاتی بین سکه دوزی ایران با محصولات هند وجود دارد.
سفالگری سیستان و بلوچستان
سفال کلپورگان سراوان و سفال کوه میتیک سربازکلپورگان مرکز تولید نوعی سفال در سیستان و بلوچستان است که در ۳۰ کیلومتری شهرستان سراوان واقع شده و نوع خاص سفال کلپورگان در ایران کاملاً مشخص است و شباهتی از نظر تولید و رنگ به سفالهای دیگر مناطق ایران ندارد. سفال کلپورگان را می‌توان اثر فاخر و هنرمند دستان زنان بلوچ نامید این سفال به صورت کاملاً ابتدایی تولید می‌شود و نسل به نسل منتقل شده‌است و قدمتی هفت هزار ساله دارد.. در ساخت سفال، مردان فقط وظیفه حمل خاک از تپه تا محل سفالگری و آماده کردن گل را به عهده دارند و تمامی مراحل ساخت همان‌طور که گفته شد توسط زنان انجام می‌گیرد. گل با دست زنان سفال ساز شکل می‌گیرد و تراش داده می‌شود و با سیاه قلم تزیین می‌شود. نقش‌ها ساده و هندسی است. مصنوعات ساخته شده شامل: دیگ، سینی، کوزه، قلیان، گلدان، لیوان، قوری، مجسمه حیوانات و… است.. کلیه نقوش از ذهن و تخیلات زنان منطقه در روزگاران کهن سرچشمه گرفته‌است
زرگری
زرگری و نقره‌سازی یکی دیگر از هنرهای دستی سیستان و بلوچستان است. در اثر تغییرات زمان و عوامل متعدد دیگر، نقره‌سازی، جای خود را به طلاسازی داده‌است. زرگرهای بلوچ از اقوام و طوایف مشخصی هستند که علاوه بر جواهر سازی، انواع زیور آلات زنان را با مهارت تهیه می‌کنند. زنان مانند اغلب زنان مردم ایران از زیورهای بومی استفاده می‌کنند. زرگرهای محلی زیورهای طلا و نقره را با نقوش ساده هندسی و نمادین می‌سازند. این زیورها برای زینت سر و گردن و گوش و بینی و دست و پا استفاده می‌شود. زیورهای بلوچی بیشتر شبیه زینت‌آلات مردم هندوستان است. دلیلش رفت‌وآمد زیاد بین ساکنین بلوچستان و قسمت غربی شبه قاره هند است.
قالی بافی قدمت این هنر، با ورود شاخه‌ای از اقوام سکائی ۲۵۰۰ سال ق.م. به سیستان برمی‌گردد. زیراندازهای سیستانی به سه نوع تقسیم می‌شود: ۱٫ نوع تاریخی یا کهن که تا آغاز سده چهاردهم هـ. ق بافته می‌شد. ۲. نوع میانه که از حدود اواخر قرن سیزدهم هـ. ق بافته شده و هنوز هم رایج است. ۳. نوع نو، که هم‌اکنون بافته می‌شود. عمده مواد اولیه توسط روستاییان تهیه شده و از رنگ‌های متنوع استفاده می‌نمایند. نقوش اغلب تجریدی و به صورت هندسی، مرغی، انسانی یا طرح و بافت کلی مددخانی، بهلوری، خشتی، سلیمانی و گلدانی است. در حال حاضر فرش سیستان به دلیل نوع طرح، رنگ، نقش، ابعاد، دوام علاوه بر بازارهای داخلی در بازارهای خارجی فروش دارد. سیستان به لحاظ ارتباط فرهنگی و هنری در زمینه نقش و رنگ و ابعاد قالی‌های خود با زیبایی ناب وجوه اشتراک فراوان دارد.
غذای خاص مردم سیستان و بلوچستان
غذاهای استان سیستان و بلوچستان نیز مثل بقیه غذاهای ایرانی‌اند. با توجه به غلبه دامپروری در منطقه عنصر اصلی و محوری غذاهای این منطقه را گوشت تشکیل می‌دهد. بعد از گوشت این خرماست که برای مردم نقش محوری در تولید خوراکی بازی می‌کند. سیستان و بلوچستان همجوار با کشور پاکستان است و رفت و آمدهای بسیاری به این کشور و همین‌طور کشور هندوستان وجود دارد اما رنگ و بویی از غذاهای پاکستانی یا هندی در آن دیده نمی‌شود. به نمونه‌ای از غذای استان می‌پردازیم.
لنجو سیستانی لنجو یا ماهی آب‌پز یکی از غذاهای محلی سیستانی است. در سیستان دلیل وفور ماهی تنوع زیادی در تهیه ماهی وجود دارد. به این دلیل ماهی را به ۴ روش آماده می‌کنند. ماهی تنوری (ماهی کباب)، ماهی سرخ کردنی، لنجو با آب و لنجو با دوغ. در پست زیر لنجو توضیح داده شده‌است.
آبگوشت سیستانی
طرز تهیه این کشک با دیگر کشک‌ها متفاوت است؛ کشک زرد ترکیبی از بلغور گندم و لبنیات سیر، دانه شوید، دانه زیره سبز یا سیاه، دانه گشنیز، پودر زردچوبه، مقداری نمک و دوغ می‌باشد اما مابقی کشک‌ها یک فرآوردهٔ لبنی اند.
کشک زرد را با پیاز و آب گوشت یا آب پخته، غذایی سریع طبخ و خوشمزه می‌باشد.
ترکیبات این کشک سبب شده تا برای تقویت حافظه، درمان ورم معده، یبوست، اسهال، فشارخون، جلوگیری از پوکی استخوان و … مفید باشد.
چانگال بلوچی «چانگال» در واقع پذیرایی عشایر بلوچ از میهمانان خود است. آنها از میهمانان خود با چنگال و دوغ پذیرایی می‌کنند به ویژه در ماه مبارک رمضان این شیرینی- غذا سفره افطار را نیز رنگ و روی می‌بخشد. شاید وجه تسمیه آن از این رو باشد که در تهیه این غذا چنگ زدن عامل اصلی تولید است. مواد اولیه برای تهیه چانگال، آرد، خرما و روغن حیوانی است. بلوچ‌ها ابتدا آرد و آب را مخلوط می‌کنند و در شرایطی که این مخلوط هنوز به خمیر تبدیل نشده‌است آن را به ضخامت حدود ۱سانتی‌متر روی تابه می‌اندازند و می‌گذارند تا اندکی خود را بگیرد و بپزد. اگر این مخلوط آب و آرد نازکتر شود نانی از آن به دست می‌آید؛ ولی برای چانگال ضخامت یک‌سانتی‌متری مناسب است. پس از آنکه این خمیر نیم پز شد آن را برمی‌دارند و به تناسب حجمی که می‌خواهند چانگال درست کنند از این نان نیم پز درست می‌کنند. بعد خرما را در ظرفی دهن گشاد می‌ریزند. نان نیم پز را درون همین ظرف خرد می‌کنند یا به عبارت دیگر تکه‌تکه می‌کنند. این دو را با هم ورز می‌دهند و چنگ می‌زنند به گونه‌ای که هسته‌های خرما از درون آن بیرون می‌آید و هم می‌توان هسته‌ها را جدا کرد و هم نان و خرما را خوب به خورد هم می‌دهند. این کار تا جایی پیش می‌رود که دیگر نتوان تشخیص داد نان است یا خرما. حال نوبت افزودن روغن است. برای افزودن روغن آن را با همراه کمی پیاز خرد شده داغ می‌کنند و قبل از آنکه روغن چنان داغ شود که پیازها بسوزند آن را از روی شعله برداشته و به مخلوط نان و خرما می‌افزایند تا این مخلوط نرم شود و نه بیشتر. امروزه چانگال را با خلال بادام و پسته تزئین می‌کنند و بعد برای پذیرایی می‌آورند.
تنورچه یا ترون چه بلوچی یکی از معروفترین کباب‌های بلوچی تنورچه است. «تنورچه» نیز نام خود را از محل پخت خود گرفته‌است. تنورچه را معمولاً به دو صورت آماده پذیرایی می‌کنند. یکی به شکل سیخ زدن گوشت گوسفند و دیگری به شکل کامل کباب شده (قوزی). در هر دو روش نیاز به تنور است.
تباهِگ بلوچی این کار روشی برای نگهداری گوشت در بین قوم بلوچ بوده‌است. اینک نیز این روش متداول است. ماحصل این نوع نگهداری هم به تنهایی قابل خوردن است و هم به عنوان گوشت استانبلی سیستان و بلوچستان. معمولاً اواسط پاییز و با رو به سرما گذاشتن هوا گوسفندان را پروار کرده و از یکسو برای گرفتن روغن حیوانی و از سوی دیگر برای تهیه گوشت از آن استفاده می‌کردند. گرچه اینک نیروی برق و دستگاه‌های خنک‌کننده از قبیل یخچال به زندگی همه وارد شده‌است اما همچنان این کار انجام می‌گیرد. البته زمان دیگری نیز هست که مردم استان برای تهیه تباهگ دست به کار می‌شوند و آن زمان «عید قربان» است که گوشت قربانی فراوان می‌شود. در این روش پودر انار و نمک را به گوشت اضافه می‌کردند و ماحصل آن را بعد از اندکی که نور آفتاب برآن می‌تابید درون مشک ریخته و می‌بستند. این گوشت بعد از مدتی قابل خوردن بود. علاوه بر این همین گوشت را برای تهیه استانبلی استان استفاده می‌کنند.
دوغ پا «دوغ پا» خورشتی با گوشت است که به جای آب برای جا انداختن و طبخ آن از دوغ استفاده می‌شود. این روش نیز متأثر از دامپرور بودن بلوچ هاست. دوغ یکی از فراورده‌های متداول دامپروران است و در سیستان و بلوچستان وقتی به میان دامپروران بروید در نخستین گام بعد از تعارف آب از شما با شیرشتر یا دوغ به عنوان نوشیدنی پذیرایی می‌کنند.
ترشی‌جات یا چتنی در این استان دختران و زنان هنرمند و خوش ذوق به وسیلهٔ انبهٔ محلی، انواع ترشی رو تهیه می‌کنند به‌طوری‌که بسیار دلچسب و خوردنیست و ضمن لذیذ بودن. بهداشت نیز در تهیهٔ این ترشی‌ها کاملاً رعایت می‌شود. دختران جوان امروزی به کمک مادران خود از انبهٔ محلی چندین نوع ترشی رو هنرمندانه تهیه می‌کنند. در شهرستان نیکشهر در تهیهٔ انواع ترشی انبه زبان زد است.
کشاورزی و دامپروری
درختان انار سیستان و بلوچستان سیستان و بلوچستان با گستره‌ای افزون بر هفت میلیون هکتار آب و هوایی متغیر از گرم و خشک تا معتدل سرد و کوهستانی دارد. ۴۰۰ هزار هکتار از زمین‌های استان قابل کشت بوده و آب مورد نیاز نیز از ۱۱ هزار و ۳۰۰ منبع آبی شامل چاه، قنات، چشمه و رودخانه‌های هیرمند سیستان تأمین می‌شود. سه میلیون و ۴۰۰ واحد دامی در این استان وجود دارد.
۳۰۰ کیلومتر نوار ساحلی دریای عمان و راه‌یابی به آبهای آزاد، دریاچه هامون سیستان وچاه نیمه‌های سیستان و هفت هزار و ۸۰۰ منبع آبی داخلی ظرفیتهای آبی این استان هستند.
این استان چهار کارخانه تولید شیر پاستوریزه و فراورده‌های لبنی، ۳۴ مرکز جمع‌آوری شیر روستایی و دو مجتمع بزرگ پرورش گاو شیری با ظرفیت ۱۲ هزار راس گاو دارد. تولید انواع خرما در این استان سالانه ۱۶۷ هزار تن است که ارزش اقتصادی آن ۲۱۸ میلیارد ریال می‌باشد.
بزرگ‌ترین پایگاه تولید نهال میوه‌های گرمسیری جنوب شرق ایران نیز در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد که با تأمین نیاز داخلی استان به ۹ استان دیگر کشور نیز نهال صادر می‌شود. «خرما، موز، مرکبات، انبه، پاپایا، گوآوا، چیکو، پسته و انگور یاقوتی» از جمله میوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری سیستان و بلوچستان است. گونه‌های جانوری شاخص استان (گاو سیستانی، گاو دشتیاری، مرغ خزک، مرغ دشتیاری، گوسفند و شتر استان، بز تالی و بی تال، گاومیش) می‌باشد
سیستان و بلوچستان به واسطه اقلیم گرم و خشک خود مکان مناسبی برای پرورش دام خصوصاً شتر است به طوری که بیشترین نفرات شتر در سطح کشور در سیستان و بلوچستان است.
اوضاع اقتصادی
سیستان و بلوچستان از جهت رشد و توسعه اقتصادی از مناطق در حال توسعه کشور است و از لحاظ توسعه کمترین توسعه را در میان استانهای ایران دارد. زراعت اشکال متعددی دارد و صنعت آبی آن وابسته به رود هیرمند است. صنایع موجود در استان به دو دسته صنایع ماشینی و دستی تقسیم می‌شوند که صنایع ماشینی استان عبارتند از صنایع غذایی، نساجی، پوشاک و صنایع شیمیایی و کارگاه‌های فلزکاری، ریخته‌گری، ساخت لوازم خانگی و تانکرسازی. معادن این استان عبارتند از معادن مس، کرومیت، منگنز، سنگ مرمر. سنگ آهک و غیره.
به دلیل همسایه بودن سیستان و بلوچستان با پاکستان و افغانستان و همچنین وجود تنها بندر اقیانوسی ایران (چابهار) در آنجا، این استان از ظرفیت بالایی برای پیشرفت برخوردار است.
صنایع استان
از جمله پتانسیلهـای معدنی مهـم استـان می تـوان به ذخائر قـابل توجهی از گـرانیت ( 199423 هزارتن ) ، مس ( 36054 هـزارتن ) ، کـرومیت ( 340 هـزارتن) ، تیتـانیوم ( 22714 هـزارتـن ) ، آهـن (193000 هـزارتن ) ، طلا ( 3669 هزارتن ) آنتیموان ( 160 هزارتن ) ، مرمر ( 11177 هزارتن) سنگ آهن ( 210869 هزارتن ) اشاره نمود . در مجموع ذخایر شناسایی شده استان معادل 1100000 هزار تن و رتبه 9 کشور و مجموع مجوزهای بهره برداری استان نیز 200 فقره می باشد که در کشور رتبه 18 را دارا می باشد .
در بخش صنعت، استان دارای 1226 پروانه بهره برداری صنعتی بود که بصورت تقریبی در جایگاه 25 کشوری قرار دارد. مهمترین واحدهای صنعتی استان شامل کارخانه سیمان خاش و سیستان ، کارخانه نان رضوی ، کارخانه عمل آوری ماهی ، کارخانه کنسرو سازی ، کارخانه های سازهای فلزی ، کارخانه صنایع شیمیایی و سموم کشاورزی و ...
ظرفیتهای استان در حوزه تجارت، صنعت و معدن
وجود منطقه آزادتجاری – صنعتی چابهار ، وجود معادن و ذخایر غنی، بکر و متنوع از نوع کانی های باارزش دراستان، برخورداری از استعدادهای شیلاتی و کشاورزی ممتازو منحصربفرد و -مرزی بودن استان موجبات برخورداری ازکیلومترها مرزآبی وخاکی(1100کیلومترمرزخاکی و300 کیلومترمرز آبی) جهت مبادلات مرزی وترانزیت کالا را مهیا می سازد
- وجوددریای عمان درجنوب منطقه، دسترسی به آبهای بین المللی رامیسرمی سازد وشرایط جغرافیایی مناسبی رابرای توسعه بازرگانی مهیا میسازد.
-وجود معادن و ذخایر غنی، بکر و متنوع از نوع کانی های باارزش دراستان ازقبیل کانسارهای فلزی مثل آنتیموان، کروم، منگنز، مس ، آهن ، سرب، روی، قلع،تنگستن، طلا، نقره ،نیکل و کانسارهای غیرفلزی نظیر: منیزیت، گل سفید، تالک ، سیلیس، گارنت، آندالوزیت، فلدسپات، کائولن و کرومیت و سنگهای تزئینی مرمر، مرمریت، تراورتن، گرانیت، پوزولان، آهک، گچ ، خاک رس ومارن از توانمندیها و ظرفیت های این بخش بعنوان بستری برای سرمایه گذاری های بخش خصوصی است .
-برخورداری از استعدادهای شیلاتی و کشاورزی ممتازو منحصربفرد درزمینه آبزیان و تولید محصولات نوبرانه درجنوب استان، قابلیت استقرارصنایع شیلاتی و دریایی راامکان پذیر ساخته است.
-بهره مندی اززیرساختهای نسبتا تجهیزشده بازرگانی و حمل ونقل نظیر منطقه آزادچابهار، بازارچه های مرزی وشبکه ارتباطی زمینی و دریائی مطلوب برای رساندن کالاهای صنعتی به بازارهای مصرف درداخل وخارج کشور
-وجودپیشینه تولید برخی صنایع دستی (خامه دوزی، سوزن دوزی، سفال کلپورگان، قالی سیستان و ...)
.وجود 28 شهرک صنعتی وناحیه صنعتی که همه فعال می باشد.
- وجود منطقه آزادتجاری – صنعتی چابهار، تاسیسات بندری درکناردریای عمان، اسکله های موجودومزیت های سرمایه گذاری درمنطقه آزادتجاری چابهار
