این شهر موقعیت بی‌نظیر جغرافیایی و ارتباطی دارد، چرا که در شاهراه ارتباط ایران-اروپا قرار گرفته است. از مهم‌ترین راه‌های ارتباطی مرند می‌توان به بزرگراه تبریز-مرند، جاده مرند-بازرگان، جاده مرند-جلفا اشاره کرد. لازم به توضیح است که پروژهای تبدیل بزرگراه تبریز-مرند و جاده مرند-بازرگان به آزادراه و جاده مرند-جلفا به بزرگراه در حال انجام است.
جاده مرند-تسوج که اخیرا یکی از اصلی‌ترین موارد مورد نیاز مردم مرند بوده، اکنون در حال ساخت است.
دو کمربندی برون‌شهری با نام‌های آزادراه نوح (سه راهی پلیس راه-میدان بزرگ ارتش) و کمربندی شمالی (میدان بزرگ ارتش-سه راهی شهرک صنعتی) در مرند قرار دارد.
تاریخچه
بطلیموس، جغرافیادان یونانی که پیش از میلاد زندگی می‌‌کرد، این شهر را «ماندگار» نامیده و آن را یکی از آبادترین شهرها در تاریخ می‌خواند. بنا به روایات باستانی ارامنه، حضرت نوح در مرند مدفون شده و این کلمه لغتی ارمنی بوده و مشتق آن به معنای تدفین است، اما طبق اعتقاد ارامنه امروزی، نوح بعد از طوفان در نخجوان فرود آمد و در این شهر نیز دفن شد و قبر همسرش واقع در مرند است.
بنا به گفته گروهی دیگر، مرند تغییر یافته کلمه «مادوند» و «مارند» یعنی محل زندگی مادها است.
در اسناد اورارتویی، سابقه شهرنشینی در مرند تا اواسط هزاره سوم پیش از میلاد نوشته شده است، اما ظروف سفالی و ابزارهایی از هزاره پنجم قبل از میلاد در تپه‌های باستانی «گرگر» مشاهده شده است. آثاری از هزاره چهارم قبل از میلاد نیز در تپه خاکستری (قلعه مرند) کشف شده است.
مرند در زمان حکومت مادها رونق بسیار داشته و به علت برخورداری از اهمیت خاص در ایالت آذربایجان، حکومت مرکزی همیشه به آن توجه می‌کرده است. طبق دایرةالمعارف اسلامی، مرند مرکز حکومت اقوامی مهم در دوره «کلده» و «آشور» بوده است.
جغرافیا
این شهرستان در ۶۵ کیلومتری شمال غرب تبریز قرار دارد. این شهر از شمال به رودخانه ارس و از شرق به شهرستان اهر (ارسباران) از جنوب به شهرستان شبستر و از مغرب به شهرهای خوی و ماکو محدود می‌شود.
مرند با مساحت حدود ۳۸۴۴ کیلومتر مربع، منطقه‌ای نیمه کوهستانی است. ناهمواری‌ها بیشتر از دو سوم اراضی آن و سطح مسطح و جلگه‌ای، یک سوم آن را تشکیل می‌دهد. ارتفاع زمین‌های جلگه‌ای از سطح دريا بين بازه ۹۰۰ تا ۱۵۰۰ متر در نوسان است.
اقلیم
مناطق مختلف شهرستان دارای میزان متوسط بارندگی متفاوتی است؛ در این منطقه کم‌ترین درجه حرارت ۲۲- درجه سانتی‌گراد و بیشترین آن ۳۷ درجه سانتی‌گراد است.
پوشش گیاهی شهرستان وابسته به آب و هوای آن است، به‌طوری که اگر بارش مناسب باشد، پوشش گیاهی بهتر رشد خواهد کرد؛ اما اگر بارش‌ها نامناسب باشد، پوشش گیاهی از وضعیت مطلوبی برخوردار نخواهد بود. پوشش گياهی اين منطقه از نوع استپ است.
مردم‌شناسی
بنا به سرشماری سال ۱۳۹۵ جمعیت مرند ۱۵۶هزارو۸۷۳ نفر برآورد شده است که سومین شهر پرجمعیت استان آذربایجان شرقی پس از تبریز و مراغه محسوب می‌شود. این شهر همچنین دومین شهرستان بزرگ استان پس از تبریز است.
مردم مرند آذربایجانی بوده و به زبان ترکی آذربایجانی و با لهجه محلی خود صحبت می‌کنند.
ایل‌های شاهسون و ارسباران آذربایجان شرقی و بعضی از روستاهای این استان زنانی دارد که هنور از پوشاک محلی استفاده می‌کنند. مردم روستای دویجان شهرستان مرند هنوز پوشش محلی خود را حفظ کرده‌اند.
سرپوش، چارقد گلدار، پیشانی بند، پیراهن و روپوش چاک‌دار پوشش محلی زنان در آذربایجان شرقی است. زنان عشایر استان از شیوه پوشش قدیم که شامل پیراهن بلند، دامن چین‌دار بلند و چارقد (روسری بزرگ) است، بهره می‌جویند. رنگ‌هایی با زمینه روشن و گلدار در پوشاک سنتی زنان این استان به کار برده می‌شود.
«دوزملی آرغالیخ» (لباس چین‌دار) نیم تنه بوده و از کمر به صورت دامن است که لباس مردان را تشکیل می‌دهد. این لباس اغلب در روستا و شهر مورد استفاده قرار می‌گیرد. شلوار مردان نیز ساقی تنگ دارد، قسمت فوقانی شلوار گشاد است. «پاپاخ»، «دری بورکی»، «سرداری»، «پهلوی» و «قزاقی» نیز نام کلاه‌های وارداتی مردان است.
اقتصاد مرند
کشاورزی پایه اقتصاد این شهرستان را تشکیل می‌دهد. شرایط طبیعی در این شهرستان ، شهر را مستعد دامداری، کشاورزی و باغداری کرده است. این شهر در تولید غلات (گندم و جو) توانسته در بالاترین رده در میان شهرهای استان قرار گیرد. زردآلو و انگور از محصولات باغی این شهرستان است که به عنوان خشکبار نیز صادر می‌شود. زعفران در بناب که در شرق مرند واقع شده است، رواج یافته و بسیار مرغوب و معروف است، به طوری توسط بازرگانان با محصولات استان خراسان مقایسه می‌شود.
صنایع دستی
قالی‌بافی، سبدبافی، فانوسکابافی، سفال‌گری و سرامیک‌سازی از صنایع دستی این شهر است.
سوغات
زغال اخته، قیسی، زردآلو، آلبالو و پسته از سوغات این شهر زیبا محسوب می‌شود.
دیدنی‌های مرند
کاروانسرای شاه عباسی پیام مرند، طاق و قلعه هلاکو، مسجد پیر بالا یا مسجد بازار، کلیسای هوانس مقدس، آبشار پیر بالا، آتشکده مانداگارنا، روستای ییلاقی دو گیجان، غار دو گیجان، مسجد جامع مرند، گردنه پیام، پیست اسکی پیام، منطقه شکار ممنوع یکانات، آبشار عیش‌آباد، منطقه محافظت‌شده علمدار داغی، قلعه سن سارود، حمام قاضی، حمام حاجی موسی و آرامگاه پیر خاموش از مکان‌های دیدنی و گردشگری این شهر تاریخی است.
