اسفراین یکی از شهرهای تاریخی استان خراسان شمالی است. بر اساس آثار تاریخی به‌دست‌آمده از تپه‌های اطراف اسفراین، قدمت این شهر به هزاره ششم و پنجم قبل از میلاد می‌رسد. تنوع آب و هوایی و وجود کوه‌های زیبا، جلگه‌ها و دشت‌های فراوان باعث شده تا اسفراین محل مناسبی برای زندگی انسان در دوره‌های مختلف شود.
?جغرافیا
شهر اسفراین در مرکز شهرستان اسفراین قرار دارد. این شهرستان از جنوب و جنوب شرقی به سبزوار، از شرق به قوچان و از غرب به بجنورد محدود می‌شود.
اسفراین در حاشیه جنوبی کوه‌های آلاداغ در امتداد بخش شرقی رشته‌کوه البرز قرار دارد و از جنوب به ارتفاعات جغتای می‌رسد.
?تاریخ
اسفرآیین یا اسفراین امروزی، درگذشته شهری کوچک در اطراف نیشابور بوده است، میان راه گرگان به مشهد. به دلیل سرسبزی و خوش آب و هوایی این محدوده به آن «مهرجان» می‌گفتند. سرسبزی و خوش آب و هوایی این منطقه شهره عام و خاص بود و بسیاری از پادشاهان این منطقه برای تفرجگاه خود انتخاب می‌کردند.
اسفراین را اسپرآیین، یعنی سرزمین سلحشوران و جنگاوران هم می‌گویند. در عصر اشکانی نام اسفراین، آستوئن بوده که به معنای دژ محکم پارتی است. نام دیگر اسفراین، مهرگان ذکرشده است.
حکومت اسفراین در قیام سربه داران در دست امیر مغول، «محمود اسفراین» بود. امیر اسفراین، از امیر مسعود سربدار در نیشابور شکست خورد. اسفراین در این دوره یک پایگاه نظامی مستحکم بود و سکه‌هایی ضرب اسفراین از این منطقه یافت شده است. در سال ۷۸۲ هجری قمری، سلطان محمد بن بایسنقر، علیه جدش شاهرخ شورید و نتیجه این جنگ و درگیری، ویرانی بخش عظیمی از اسفراین و کشتار مردم شد.در عصر صفوی اسفراین شهر مهمی بود و بارها مورد قتل و غارت قرارمی‌گیرد.اسفراین در سال ۱۷۳۱ میلادی به دست افغان‌ها ویران شد، در اثر نادرشاه افشار اسفراین وضع خوبی نداشت و بسیاری از منابع آب این منطقه خالی شد و مردم آن به‌ناچار به آبادی‌ها و شهرهای دیگر کوچ کردند.
?لباس محلی
مردم اسفراین، لباس محلی خراسان شمالی را بر تن می‌کنند و این منطقه لباس محلی خاصی ندارد. لباس محلی زنان و دختران خراسان شمالی و اسفراین شامل یاشار یا چارقد، کراس، شلوار، دامن، جلیقه می‌شود. برخی لباس‌ها در میان مردان و زنان مشترک است که ازجمله آن‌ها می‌توان به چاوک، کولته، چلپی و یلک اشاره کرد. چاوک لباسی شبیه به مانتو است که از ابریشم قرمز تهیه می‌شود. کوتله چیزی شبیه کت است و چلپی هم نوعی لباس سوزن‌دوزی شده است.یلک نوعی لباس است که با زیورآلات و سکه تزیین می‌شود و جنس آن‌هم از ابریشم است.
دون و اچمک لباس خاص مردان است، دون لباسی از جنس ابریشم قرمز با راه‌راه‌های مشکی و سوزن‌دوزی شده است و اچمک نوعی لباس دارای دو بخش درونی و بیرونی است که رنگ این بخش‌ها متفاوت است.مردان خراسان شمالی چاروق به پا می‌کنند که از چرم طبیعی تهیه می‌شود.
?آداب و رسوم
اسفراین تنها نقطه ایران است که در آن علاوه بر مراسم سیزده فروردین، مراسم چهارده فروردین هم برگزار می‌شود و در بین قوم‌های مختلف کرد، ترک، فارس و تات اهمیت زیادی دارد. همه‌ساله در این روز بزرگ‌ترین مراسم کشتی باستانی و سنتی «چوخه ایران» در فضایی باز و بر روی خاک در «گود چشمه زینل خان»(درشمال شهر اسفراین) برگزار می‌شود.
این مسابقه علاوه بر روز چهارده فروردین در بسیاری از مراسم محلی بخصوص جشن‌های عروسی هم انجام می‌شود. لباسی که کشتی گیران به تن دارند، «چوخه» نام دارد. چوخه در اصل کلمه‌ای کردی است درواقع شامل شنل کوتاهی که کشتی گیران آن را با شال سفیدرنگی محکم می‌کنند. ازآنجاکه این ورزش از گذشته در بین عشایر کرد شمال خراسان مرسوم بوده به «کشتی با چوخه» معروف شده است.
?سوغات و صنایع دستی
ازجمله سوغاتی‌های اسفراین می‌توانیم به انگور، پنبه، زیره، شکرپنیر و آب‌نبات اشاره‌کنیم.
صنایع‌دستی اسفراین عبارت‌اند از فرش، گلیم سفره کردی، چاروق، گیوه، جاجیم و پوستین‌دوزی.
?غذای محلی
ازجمله غذاهای محلی خراسان شمالی و اسفراین می‌توان به: دوشووه، قورتو خورشت، بوی شله، دلمه، نخود خورشی، سومئی، دو کلی، اگره، حسی و اشکنه اشاره کرد.
?جاذبه های دیدنی
?ارگ تاریخی بلقیس
ارگ تاریخی بلقیس با قدمتی چهارهزارساله در 3 کیلومتری جنوب غربی شهر اسفراین واقع شده است. این ارگ از بزرگ ترین بناهای خشتی ایران است و پس از ارگ بم دومین بنای گلی ایران محسوب می شود.
آثار و بقایای باقی مانده در این شهر مربوط به قرن دوم اسلامی می باشد و معماری آن به شیوه دوره ساسانی است و قدیمی ترین آثار این شهر به اواخر دوره ساسانی بازمی گردد.این ارگ دارای بیست و نه برج و وسعت تقریبی 51 هزار متر مربع است که به آن "نارین قلعه" هم گفته می شود.
?آبشار توی
آبشار توی در چهل کیلومتری غرب اسفراین و در نزدیکی روستای توی واقع شده است. رودخانه‌ای که از کوه‌های سالوک در شمال این روستا، سرچشمه می‌گیرد، به علت اختلاف در جنس زمین چندین آبشار زیبا را به وجود آورده است که از جاذبه‌های طبیعی این منطقه هستند. در فاصله پنج کیلومتری شمال روستا، سه آبشار زیبا به فاصله دویست تا سیصد متر واقع شده‌اند.
در حاشیه این رود می‌توان اشکال مختلفی مثل دیگ و دودکش جن، ستون‌های قارچی شکل و اشکال مختلفی از سنگ‌های آهکی را مشاهده کرد که از جاذبه‌های دیدنی منطقه هستند. در سراسر این دره واریزه‌های زیادی به چشم می‌خورند که حاصل تخریب فیزیکی سنگ‌های آهکی در اثر نوسانات زیاد دما هستند. به دلیل باریک بودن دره، امکان رفتن با خودرو تا محل آبشار وجود ندارد و مقداری از مسیر را می‌بایست پیاده طی کرد.
?پارک ملی ساریگل
پارک ملی ساریگل شامل ارتفاعات کوهستانی سرد است و دارای تپه‌های ماهور کم ارتفاع است که بیشترین سطح مراتع ساریگل را تشکیل می‌دهد و از بهترین مناطق زیستگاه قوچ و میش اوریال و پلنگ است. منطقه دشتی ساریگل (حدود ۲۰۰۰ هکتار) و زیستگاه حدود ۲۵ رأس آهو است.
?قلعه سالوک
قلعه سالوک دژی استوار بر جبهه جنوبی ارتفاعات سالوک است که که قدمت آن به قرون ۶-۷ هجری می‌رسد و در متون تاریخی مختلف از آن یاد شده است. این قلعه بر فراز یک صخره منفرد با دیواره‌های پرتگاهی ساخته شده که تسخیر آن را بسیار دشوار ساخته است. در داخل قلعه بقایای تاسیسات مختلف مانند: انبار آذوقه و غلات، حمام، آسیاب، زندان و محل سکونت فرمانده قلعه و افراد دیگر وجود دارد که روی هم رفته مساحت قلعه را به بیش از یک هکتار می‌رساند.
قلعه سالوک از نظر وسعت و موقعیت بسیار صعب‌العبور و یکی از برجسته‌ترین قلاع نظامی دوره اسلامی در شمال خراسان است.
?آرامگاه شیخ آذری
آرامگاه شیخ آذری در جنوب شهر اسفراین و در حدود یک کیلومتری شهر تاریخی بلقیس و در میان اراضی کشاورزی واقع شده است. این آرامگاه از خشت خام ساخته شده و سقف آن چوبی است.
مقبره شیخ آذری از دو فضای معماری تشکیل شده که ابعاد متفاوتی دارند. بخش جنوبی در واقع به عنوان نمازخانه و بخش شمالی آن محل دفن و آرامگاه شیخ آذری است.
?روستای رویین
روستای رویین در ۲۵ کیلومتری شمال اسفراین و ۴۵ کیلومتری جنوب شرق بجنورد قرار دارد. قدمت روستای رویین به احتمال زیاد به پیش از اسلام باز می‌گردد. در این روستا، خانه‌ها به طرز بسیار زیبایی به صورت پلکانی بر روی یکدیگر ساخته شده، به طوری که پشت بام منزل یکی حیاط خانه دیگری است. کوچه‌هایی پیچ در پیچ، بافت قدیمی خانه‌ها و شیب کوچه به کوچه روستا، ارتفاعات بلند، رودخانه‌های دایمی و درختان چنار کهنسال، چهره این روستا را منحصر به فرد ساخته است.
اطلاعات سایر شهرستان های استان خراسان شمالی را در سامانه زمات می توانید مطالعه نمایید.
