بیرجند شهری در شرق ایران و مرکز استان خراسان جنوبی است. بیرجند یکی از توریستی‌ترین مقاصد گردشگری است که ازنظر تاریخی اهمیت ویژه‌ای دارد. بیرجند شهری در شرق ایران و مرکز استان خراسان جنوبی است. بیرجند زیبا بناهای تاریخی زیادی دارد که حتی در میراث جهانی یونسکو هم به ثبت رسیده است.
?تاریخ
بر اساس روایات در اواخر عصر ساسانی، بیرجند توسط زرتشتیان ساخته شده است. در کتب زیادی ازجمله کتاب شعر حکیم نزاری، به بیرجند اشاره شده، نام بیرجند با عناوین مختلفی ازجمله «گبرآباد» ذکر شده است.
یاقوت حموی در نوشته‌های خود به وجود بیرجند به‌عنوان یکی از شهرهای منطقه قهستان اشاره کرده و حمدالله مستوفی هم بیرجند را از ولایت‌های قهستان به شمار آورده است.
بیرجند در طول تاریخ با زلزله ویران‌شده و نمی‌توان تاریخ دقیق و مستندی از بیرجند قدیم به‌صورت دقیق ارائه دهیم، ولی بیرجند امروزی از عصر صفویه به بعد ساخته شده است. در عصر صفوی و بعد از قتل نادرشاه افشار، خاندان خزیمه عرب در منطقه حکومت کردن و بیرجند به مرکز قهستان تبدیل شد. بیرجند در نابودی دولت صفوی به یکی از مهم‌ترین شهرهای منطقه تبدیل شد، دلیل آن هم قرار داشتن این شهر بر سر راه بیشتر جهانگردان بود.
در دولت پهلوی بیرجند به مرکز نظامی تبدیل شد و در سال ۱۳۰۲ بیرجند لوله‌کشی شد. نکته جالب اینجا است که لوله‌کشی آب بیرجند قبل از تهران انجام شد و این شهر به‌عنوان اولین شهر دارای لوله‌کشی شناخته میشود.
بیرجند در سال ۱۳۸۳ در تقسیم خراسان به سه استان، به زیرمجموعه خراسان جنوبی اضافه شد.
?جغرافیا
بیرجند با ۱۴۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور افغانستان، در جنوب استان خراسان قرار دارد. بیرجند از شمال به شهرستان قاین، از شرق به کشور افغانستان، از جنوب به شهرستان نهبندان و استان کرمان و از مغرب به شهرستانهاى فردوس و طبس محدود شده است. فاصله شهر بیرجند تا مرکز استان خراسان ۴۸۱ کیلومتر تا مرکز استان سیستان و بلوچستان ۴۵۸ کیلومتر و تا مرکز استان کرمان ۵۸۶ کیلومتر است. بیرجند شهری کوهستانى است و در آن کوه‌ها و درههاى عمیق و حاصلخیزى وجود دارد.
معروف‌ترین کوه‌های بیرجند عبارت‌اند از: رشته‌کوه باقران در جنوب کوه شاه در غرب، رشته‌کوه مومن‌آباد. آب و هوای بیرجند بیابانى و نیمه بیابانى است. در این شهر رودخانه بزرگ و اصلی وجود ندارد و رودهای بیرجند که به «کال» معروف هستند، بیشتر فصلی به شمار می‌روند.
?پوشش
از آنجایی‌که بیرجند جز استان خراسان جنوبی است، پس طبیعی بوده که افراد محلی این منطقه هم لباس محلی خراسان جنوبی را به تن کنند.
پوشاک مردان در خراسان جنوبی شامل انواع سرپوش، کلاه نمدی، شب‌کلاه، مندیل (شال سفید یا سیاه از جنس قمیس)، کلاه قرص، عرقچین کلاه، تن‌پوش، نیمه‌تنه و پاپوش میشود. پوشاک زنان در این منطقه شامل سرپوش یا چارقد، روبند، کلوته، کوله، شلیته، یل، چادر و پاپوش میشود.
?صنایع دستی و سوغات
سفالگری، جاجیم‌بافی، حوله‌بافی، سیاه‌چادر بافی، سفره‌بافی، گبه‌بافی، قلم‌زنی، گلیم‌بافی، نمدمالی و خراطی از صنایع‌دستی بیرجند است.
مردم استان خراسان جنوبی از دیرباز به‌واسطه هنردوستی و علاقه وافری که به موسیقی داشتند، به ساخت سازهای سنتی اشتغال داشته‌اند. ازجمله سازهای تولیدشده در منطقه می‌توان به انواع تار، دوتار، سه‌تار، سنتور، نی، دف و … اشاره کرد.
سوغاتی‌های خوراکی بیرجند عبارت‌اند از: عناب، کشک و قره قوروت، زرشک.
?غذای محلی
ازجمله غذاهای محلی استان خراسان جنوبی و بیرجند می‌توانیم به آش شلغم، اشکنه بلغور شیر، بلغور پلو، قوروت بادمجان و کشک سالاری اشاره کرد.
?جاذبه های دیدنی
?ارگ بهارستان
از آنجایی که بیرجند یک شهر تاریخی و قدیمی به شمار می رود، پس اولین اثر تاریخی که در این شهر به آن بر خواهیم خورد ارگ و قلعه های زیبا با معماری خاص است. ارگ بهارستان یا باغ زرشکی که جزء همین بناها به شمار می رود، در خیابان منتظری شهرستان بیرجند واقع شده است. قدمت این بنا به دوره پرشکوه افشاریه برمی گردد.
بنایی که اتفاق ها و رویدادهای مهم تاریخی را به خود دیده است که یکی از این رویداد های مهم، پناهنده شدن لطفعلی خان زند در این ارگ می باشد. بنا در حصار درختان سربه فلک کشیده و گل ها و گیاهان رنگارنگ قرار دارد که منظره ایی به غایت دلپذیر را به وجود آورده است. اهمیت این ارگ آنقدر زیاد می باشد که در سال 1379به ثبت آثار ملی ایران درآمده است.
?آبشار گیوک
یکی از ویژگی های منحصر به فرد بیرجند، وجود آبشارها و چشمه های متعدد در این شهر کویری است. یکی از این آبشارها گیوک می باشد و در منطقه ای که فراوانی گل و سبزی دیدی می شود، قرار گرفته است. آبشار گیوک نامش را از روستایی که در مجاورش قرار دارد و به همین نام می باشد، گرفته است.
آبشار از دل کوه به پایین ریخته میشود و صحنه ای زیبا را به وجود آورده است و از برکت همین آبشار زیبا، باغات بسیاری از جمل زرشک ، توت، انگور، بادام و زردآلو رشد کرده اند و مردم آن منطقه از همین میوه های خوشمزه کسب درآمد می کنند.
?بند دره
فراوانی نعمت مایه حیات در این شهر تمامی ندارد، وجود بند دره در این شهر گواه همین موضوع است. این سد پرآب که در اواخر دوره زندیه احداث شده است در انحصار کوهستان های آن منطقه می باشد و این مایه حیات با سخاوتمندی که دارد هم از دره بالا وهم دره پایین عبور میکند و شهرت نامش به بند دره هم همین موضوع می باشد. بند دره حدود یک قرن پیش به فرمان امیر شوکت الملک پی ریزی شده است و طولی نکشیده که تبدیل به بزرگ ترین و تاریخی ترین بند بیرجند شده است. این سد مهم و قدیمی هم در سال 1381در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسیده است.
?مدرسه شوکتیه
هرجا که اصالت و تمدن باشد فرهنگ نیز وجود دارد و مدرسه شوکتیه گواه همین سخن می باشد. وجود این مدرسه نشان دهنده میزان اهمیتی است که گذشتگان ما به تربیت و آموزش داده اند.
این اثر تاریخی که کارکرد های متعددی داشته، ابتدا با نام حسینیه شوکتیه و به فرمان محمد ابراهیم خان علم احداث شده است و بعد از تجربه آموزش دارالفنون و رشدیه تبریز، شیوه آموزش جدید نیز در این بنا اغاز به کار کرده است.
?باغ اکبریه
باغی با درختان با صلابت و سر سبز که داری ساختمانی با نقش و نگار های منحصر به فرد که در خیابان اکبریه و در روستای اکبریه واقع شده است، اکنون شهرت بسیاری دارد که برای مردمان آن منطقه بسیار پر فایده بوده است که یکی از این مزیت ها، تبدیل شدن عمارت این باغ به دانشکده هنر و کتابخانه می باشد.
این بنای متعلق به دوره قاجار در سال1378به ثبت آثار ملی رسیده است.
?ارگ کلاه فرنگی
یکی دیگر از ارگ های این شهر فرهنگی با عمارت بسیار مجلل که هنر دست هنرمندان ایرانی می باشد عمارت کلاه فرنگی است که البته به نام های دیگری ازجمله: ارگ حسام الدوله، قصر بی بی عروس که به معنای واقعی همانند عروسی زیبا در بیرجند میدرخشد و همچنین با نام ارگ سرکار مشهور شده است. صاحب اصلی این عمارت که سرآمد تمام ارگ های بیرجند می باشد، امیر علم خزیمه بوده که ارگ را به فرماندارآن زمان بیرجند بخشیده است. این بنای سفید رنگ شش ضلعی که زمانی یکی از مکان های سیاسی و به عنوان مقر حکومت دوره زندیه بوده، باقی مانده است.
?موزه پرندگان
گونه های متعددی از جانوران و پرنده گان به دلیل آب و هوایی که مطابق میلشان می باشد در این شهر سکنی گزیده اند و همین امر باعث به وجود آمدن مجموعه ی عظیمی از پرندگان و جانوارای از قبیل: کرکس، شاهین، عقاب، وغیره...شده است که یکی از بزرگترین موزه های پرنده گان و جانوران را در این شهر تشکیل داده اند.
?مسجد جامع هندوالان
این بنا که بسیار شکیل و باشکوه ساخته شده است، بیانگر فرهنگ مذهبی مردم این خطه از سرزمین ایران می باشد. مسجدی که در جای جای آن هنر معماری ایرانی قابل مشاهده است از شبستان مسجد گرفته تا صحن و محراب و گنبد خانه ی مسجد همگی با تزیینات معماری زیبای قدیمی مزین شده است منافذ باز گنبد که باعث انعکاس نور در فضای داخلی مسجد شده است، زیبایی این مسجد را به کمال رسانده است. قدمت مسجد بسیار قدیمی و به قرن هفتم بر میگردد.
اطلاعات سایر شهرستان های استان خراسان جنوبی را در سامانه زمات می توانید مطالعه نمایید.
