یکی از شهرهای کردنشین استان آذربایجان غربی و مرکز شهرستان پیرانشهر در شمالغربی ایران است.پیرانشهر ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻮﻗﻌﻴت فرﻫﻨگی و ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪی ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺮدﺳﺘﺎن، ﺟﺰء ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻜﺮﻳﺎن میﺑﺎﺷﺪ.
پیرانشهر به دلیل داشتن سنگهای گرانیت دارای شهرت جهانی است. ذخایر شناخته شده سنگهای گرانیت این شهر چهار میلیون تن برآورد می‌شود که به لحاظ تنوع رنگ و طرح استحکام در ایران و جهان منحصر بفرد است. سینیتهای سبز پیرانشهر در نوع خود در دنیا منحصر به فرد هستند و یک توده کوچک مشابه آن در کشور ایتالیا وجود دارد به طوری که در موزه ایتالیا نگهداری می‌شود. شهرستان پیرانشهر پس از منطقه لرستان به عنوان دومین منطقه دارای معادن سنگ گرانیت کشور شناخته شده‌است.
شهر پیرانشهر به دلیل داشتن ۶۰۰میلی متر بارندگی در سال از زیباترین و سرسبزترین شهرهای کشور بشمار می‌رود. این شهر بدلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیت جمهوری اسلامی با کشور عراق و دیگر کشورهای حوزه دریای مدیترانه، یکی از بزرگ‌ترین مراکز تجارت خارجی در جمهوری اسلامی ایران است.
شهر پیرانشهر هر چند فاقد نقطه صفر مرزی بوده ولی واقع شدن در نزدیک نوار مرزی، پیرانشهر را در وضعیتی ویژه قرارداده‌است که همواره مورد توجه دولت‌های مختلف در طول تاریخ بوده‌است یعنی باتوجه به جایگاهی که پیرانشهر در مرز ایران و عراق داشته، یک موقعیت سوق الجیشی و استراتژیک مهم تلقی می‌شده‌است و به همین دلیل از دیرباز نیز یکی از پایگاه‌های مهم در کشور ایران بوده‌است. پیرانشهر دارای یک فرودگاه نظامی نیز هست. این شهر در منطقه‌ای کوه پایه‌ای (کوههای زاگرس) قرار گرفته از شمال غربی با سیاه کوه (ارتفاع: ح 450، 3 متر) و از جنوب غربی با کوه شیخان (ارتفاع: ح 051، 3 متر) احاطه شده‌است.رود زیبای لاون (لاوین) در مشرق شهر جریان دارد.
آب و هوای پیرانشهر سرد با تابستانی معتدل میباشد.
پیرانشهر گواهینامه بین المللی شهر سالم را به عنوان پاکترین و سالمترین شهر ایران و یکی از هزار شهر پاک و سالم جهان دریافت کرده‌است.در حوزه شهرستان پیرانشهر تعداد 113 تپه تاریخی تو سط کارشناسان نمایندگی میراث فرهنگی این شهرستان شناسایی و به ثبت سازمان رسیده‌است که این امر حاکی از تاریخی بودن منطقه و شکل گیری و وجود تمدنهای نیرومند ودرخشان قبل از اسلام مانند تمدن ماننا، پارسوا، اورارتو، مادها، زاموا و تمدن اسلامی میباشد.در منطقه‌ي كاوش‌شده تپه‌ي لاوين که در حاشيه‌ي رودخانه‌ي زاب كوچك قرار دارد و حدود دو هكتار وسعت دارد آثار معماري با خشت و چنيه، داده‌هاي سفالي، استخوان حيواني، ابزارهاي سنگي، سردوك و اشياي تزييني در آن به‌دست آمده‌است.پیرانشهر یک شهر بزرگ تجاری و اقتصادی است و دارای مجتمع‌های تجاری زیاده بوده که دراین زمینه نیز گردشگران زیادی را به خود جذب کرده‌است. روزانه پنج هزار مسافر و گردشگر وارد پيرانشهر مي شوند.
پیرانشهر قابلیت تبدیل شدن به منطقه آزاد تجاری را دارد.
توپوگرافی
میانگین ارتفاع شهر پیرانشهر از سطح دریا حدود 1460 متر می باشد و سمت غرب وجنوب غربی شهر به علت وجود کوهستانهای مرتفع ، ارتفاع قابل ملاحظه ای نسبت به شهر دارد.کوههای مرتفعی چون کوه خدر شرفان از سمت غرب و کوه سرگرده از سمت جنوب غربی این شهر را احاطه کرده اند و بدین علت است که حداکثر شیب موجود در شهر (18 درصد به بالا) را می توان در اراضی غرب و جنوب غربی پیرانشهر بوضوح مشاهده نمود.هر چه به سمت شرق و شمال شرقی و جنوب شرقی متمایل می شویم از شیب اراضی کاسته می شود و اراضی در این مناطق کاملا ً به صورت دشت در می آید.شیب کلی اراضی شهر از سمت شمال غربی به طرف جنوب شرقی است .
جمعیت و اشتغال
طبق برآورد جمعیت مرکز آمار ایران شهرستان پیرانشهر در سال 1395دارای 138,864 نفر جمعیت میباشد که از این جمعیت 95,716 نفر در نقاط شهر و 43،148 نفر در نقاط روستایی زندگی می کنند. جدول ذیر جمعیت شهر پیرانشهر را طی سالهای 81-86 بر اساس اطلاعات سازمان آمار ایران نشان می دهد. به لحاظ اشتغال پس از مشاغل خدماتی اداری و کشاورزی بیشتر مردم شهر پیرانشهر در بازارچه مرزی حاج عمران و همچنین بازارچه فروش اجناس خارجی که در شهر واقع شده است مشغول به کار هستند.
وضعیت تاریخی و فرهنگی
شهر پیرانشهر دارای تاریخ کمتر از 50 سال می باشد و از توسعه روستای کهنه خانه بوجود آمده است. به موازات توسعه بافت روستای کهنه خانه و ایجاد پادگان ارتش در سال 1328 و ایجاد گمرک بازرگانی توسط دولت وقت باعث پیدایش زمینه مساعد تری برای گسترش روستا گردید ودر سال 49 از نام خانه به پیرانشهر تغیر نام یافت . زبان مردم کردی سورانی پیرو دین اسلام و مذهب آنها سنی شافعی می باشد . و به همین دلیل بیشترین رابطه فرهنگی را با شهر های کردنشین اطراف همچون مهاباد، اشنویه و سردشت دارند و لباس زنان و مردان زیبا ، اصیل و باوقار می باشد (طرح هادی پیرانشهر سال 74). هر چند که شهر پیرانشهر دارای سابقه تاریخی چندانی نیست ولی محدوده این شهرستان دارای تاریخ بسیار کهن ( حدود 5500 ق.م ) و آثار تاریخی ارزشمند چون تپه های: پسوه ، شین آوی ، جلدیان ، قلا ت شای ، قلات موت آوی ، داشان قلا ،کتیبه های سنگی، گورستان تاریخی گورینگان و صدها اثر تاریخی دیگر بوده که گواهی زنده بر وجود تمدنهای بسیار کهن و درخشانی چون مانناییها ، اورارتوها ، مادها و تمدن پارسوا و گیلزان و زاب و . . . می باشد که تاکنون بیش از 250 تپه تاریخی توسط کارشناسان نمایندگی سازمان میراث فرهنگی این شهرستان شناسایی و ثبت شده اند .
معرفی جاذبه های گردشگری پیرانشهر
شهرستان پیرانشهر با دارا بودن طبیعت سرسبز، رودخانه های دایمی و پر آب ، جنگلهای کوهستانی، کوههای مرتفع و پر برف ، بازارچه های تجاری متعدد، مرز رسمی و مهم حاج عمران، روستا های پر جاذبه و آثار تاریخی دیدنی از نقاط پر جاذبه استان برای ایرانگردان و جهانگردان است .
بازارچه های تجاری
این شهرستان نزدیکترین شهر به مرز عراق بوده و دارای مبادلات گسترده اقتصادی ، فرهنگی و غیره با شمال عراق می باشد که این امر منجر به ایجاد بازارچه مرزی تمرچین و بازارچه کالاهای خارجی با پاساژهای بسیار در قلب بافت شهری شده است که در آن انواع و اقسام کالاهای خارجی از جمله لوازم خانگی ، بهداشتی و صنعتی و ... با قیمت و کیفیت مناسب به مصرف کنندگان عرضه می شود .(که در حال حاضر یکی از فعالترین مرزهای کشور و همچنین دارای ده ها مجتمع تجاری)
اکو توریسم
موقعیت خاص جغرافیایی وشرایط مناسب اقلیمی این شهرستان را در موقعیتی ممتاز در مقایسه با سایر مناطق قرار داده است وجود رودخانه ها و چشمه های دایمی و خروشان ، جنگلهای انبوه و سرسبز ، مراتع غنی ووسیع با تنوع گیاهی منحصر به فرد ، وجود انواع حیوانات وحشی مانند : خرس ، گرگ ، روباه ، گراز ، قوچ ، میش و غیره ، بیشترین متوسط بارندگی و در مجموع تفرجگاههای کم نظیری چون پردانان ،آبخوارده ، آبشار خرپاپ ، کوه مرتفع قندیل قندیل و . . . بلند ترین شهر استان را تبدیل به بهشتی زیبا ، بکر و دل انگیز کرده است
الف- جنگلهای سرسبز و خوش آب و هوای پردانان
این جنگلها در 22 کیلومتری جنوب پیرانشهر و بر سر راه جاده پیرانشهر به سردشت واقع گردیده است که جاری بودن رودخانه دایمی و خروشان پردانان که یکی از سرچشمه های اصلی رود زاب کوچک است بر زیبایی آن دوچندان افزوده است.این جنگلها که تا برفهای دایمی کوههای مرزی ایران و عراق امتداد دارند توجه هر طبیعت گردی را به سوی خود جلب می کند.
ب- آبشار خرپاپ
کوهها و جنگلها و دره ها و رودهای منطقه پیرانشهر دست در دست هم داده اند تا با به نقش کشیدن تابلوهایی زیبا و بی بدیل از طبیعت ، تحسین هر بیننده ای را از این نقاش توانا برانگیزند . یکی از این مناظرزیبا و بی نظیر آبشار خروشان و پر آب خرپاپ است که در میان جنگلهای سر سبز پردانان جاری می باشد . آبشار دایمی وزیبای خر پاپ
ج- کوه مرتفع قندیل
علاقه به ورزشهای کوهنوردی و صخره نوردی و اکوتوریسم هر ساله در فصول بهار و تابستان تعداد زیادی از علاقمندان به این ورزشها و تفریحات را به کوههای مرتفع و دره های سرسبز پیرانشهر می کشاند . مناطقی مانند : دوله نی ، بادین آوی ، حاجی برایم ، آوخوارده ، دالاوان ، قلات شای ، کانی زرد ، زیوکه و . . . همه ساله مورد هجوم علاقمندان به طبیعت و کوهنوردان قرار میگیرد .
توریسم ورزشی
با توجه به طبیعت کوهستانی و زیبای منطقه و بارش برف زیاد در زمستان و با سرمایه گذاری مناسب و معرفی منطقه ، می توان گستره وسیعی از علاقمندان به کوهنوردی ، صخره نوردی ، شنا ، ورزشهای زمستانی و . . . را به این منطقه هدایت کرد .
توریسم زیارتی و نظامی
نزدیکی این شهرستان به مرز عراق می تواند شهر پیرانشهر را به دروازه خروجی شمال غرب کشور به طرف عتبات عالیات تبدیل کند که تحقق این امر با تبدیل مرز حاج عمران به مرز رسمی در سال 1386 امکان پذیر شده است. بر این اساس شهر پیرانشهر می تواند به عنوان محل اقامت زائران، زمینه ساز ایجاد واحد های سیاحتی زیارتی و اقامتی باشد . از طرف دیگر با توجه به صعب العبور بودن و طولانی بودن مسیر ترکیه و تلفات زیاد ناشی از سوانح رانندگی، برای رسیدن به مراکز زیارتی واقع در سوریه، استفاده از مسیر پیرانشهر و شمال عراق راهی مطمئن تر ، امن تر و کوتاه تر می باشد. همچنین وجود زیارتگاههایی چون آرامگاه 40 تن از شهدای صدر اسلام و چندین امامزاده در محدوده شهرستان در کنار موارد مذکور می تواند به توسعه گردشگری کمک کند . شهرستان پیرانشهر در طول دوران دفاع مقدس صحنه دلاوریها و رشادتهای بی نظیر رزمندگان اسلام بوده است و جای جای آن محل ایثار و شهادت سردارنی چون شهید کاظمی بوده است همچنین عملیات های بزرگی چون کربلای هفت در منطقه عملیاتی حاج عمران با متجاوزین بعثی به این شهر رنگ و بوی رشادت وشجاعت داده است که یادآوری این دلاوریها و انتقال آن به نسلهای حال وآینده می تواند در حفظ و نگهداری فرهنگ ایثار و شهادت و تداوم راه آنها موثر باشد. در رابطه با این مورد هر ساله کاروانهای زیادی از بسیجیان و عاشفان انقلاب در قالب کاروان راهیان نور از مناطق عملیاتی این شهرستان دیدن کرده و یاد وخاطره شهدا را زنده نگه می دارند .
توریسم روستایی
شهرستان پیرانشهر با داشتن طبیعت فرح بخش و کم نظیر خود دارای روستا های زیبایی می باشد که در صورت معرفی و برنامه ریزی می تواند به تنهایی سهم عمده ای در جذب گردشگران داخلی و خارجی داشته باشد . از جمله این روستاها می توان به روستاهای کهنه لاجان ، پردانان ، خورنج، آوخوارده ، زیوکه و دهها روستای دیگر اشاره کرد .
سرزمین سنگهای افسانه ای روستای خورنج
روستای خورنج در 20 کیلومتری شمال شرقی پیرانشهر و بر سر راه پیرانشهر به مهاباد واقع گردیده است . در مجاور این روستا ، منطقه ای پوشیده از سنگهای عظیم الجثه قرار دارد که به طور شگفت انگیزی بر روی هم انباشته شده اند . تو گویی دست معماری توانا این سنگها را این چنین با ظرافت تراش داده تا باغ وحشی سنگی درست کند .
توریسم فرهنگی تاریخی
همانگونه که اشاره شد در محدوده شهرستان پیرانشهر تپه هایی وجود دارند که با داشتن جاذبه های خاص
کتیبه برده مافوره روستای لیک بن
تاریخی بسیار، مورد بازدید علاقمندان به تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم واقع می گردند که می توان به موارد زیر اشاره کرد : قلعه شین آوا ( هزاره اول ق.م ) قلعه موت آوا ( 2500 ق.م ) قلعه شای ( 1500 تا 2500 ق.م ) قلعه جلدیان.( 5000 تا 5500 ق.م ) قلعه پسوه ( پیش از تاریخ ) کتیبه برده مافوره ( روستای لیک بن )داشان قلعه ( 2000 تا 3500 ق.م )
صنایع دستی و هنرهای سنتی
شهرستان پیرانشهرهمچون سایر مناطق ایران تعدادی از رشته های صنایع دستی را در طول سالیان متمادی در دامن خود پرورده است و صنعتگران خوش ذوق و خلاق آن مصنوعات زیبایی به علاقمندان هنر ایرانی عرضه کرده اند. در گذشته رشته های متعددی در این شهر رایج بوده اند که به مرور زمان و با توجه به دلایل مختلف از جمله پیدایش زندگی ماشینی و جایگزینی مصنوعات صنعتی ، صنایع دستی در انزوا قرارگرفته است ولی هم اکنون نیز رشته هایی مانند نساجی سنتی ، قالیبافی ، گلیم بافی ، گیوه دوزی ، پالان دوزی ، بافتنیهای سنتی وصنایع چوبی در پیرانشهررواج دارد .
آب و هوا
آب و هوای شهر در ناحیه شمالی؛ آب و هوای نسبتاً سرد و در نواحی جنوبی معتدل کوهستانی است و دارای فلات‌های مرتفع و خشک و دشت‌های حاصلخیز؛ است. پیرانشهر تحت دو عامل بارز خشکی تابستان و سرمای زمستان کوهستان‌ها قرار دارد. بخش وسیعی از شهر در شرایط آب و هوای کوهستانی سرد و مدیترانه‌ای با باران بهاره قرار دارد. آب و هوای پیرانشهر در تجزیه خاک، رویش گیاه، گسترش علف‌زار، شرایط مساعد توسعه دیم‌زار، مناطق و معیشت شبانی و گله‌داری و گسترش جنگل و باغ‌داری نقشی تعیین کننده دارد. میزان بارندگی در پیرانشهر از غرب به شرق کاهش می‌یابد. دلیل این امر وجود دیواره کوهستانی ناحیه است که از نفوذ جریان‌هایی که از غرب به فلات وارد می‌شود جلوگیری می‌کند.
سنگهای گرانیت
با توجه به نزدیکی پیرانشهر به بازار کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای مدیترانه، این شهر برای تامین سنگهای تزیینی مورد نیاز کشورهای منطقه از اهمیت زیادی برخوردار خواهد شد. این شهر با داشتن ۶۵معدن گرانیت و تولید سالانه ۳۰۰هزار تن سنگ گرانیت یکی از قطبهای مهم کشور در تولید سنگ گرانیت به شمار می‌رود. سنگهای گرانیت پیرانشهر هم اکنون یکی از بزرگ‌ترین اقلام صادرات استان را تشکیل می‌دهد. سالانه ۱۷۳ هزار تن سنگهای تزئینی از معادن شهرستان پیرانشهر برداشت می‌شود. سنگهای تزئینی معادن پیرانشهر بطور عمده از نوع گرانیت رنگی با کیفیت بی نظیر در ایران است .در این معادن بیش از ۵۰۰ نفر بطور مستقیم و بیش از ۲۰۰ نفر دیگر بطور غیر مستقیم مشغول بکار هستند.
کشاورزی
شهرستان پیرانشهر به علت کوهستانی بودن و وجود دشتها و مراتع وسیع یکی از قطبهای دامداری و کشاورزی استان محسوب می‌شود. لبنیات این شهر نیز بسیار مرغوب و مشهور است. محصولات کشاورزی این شهرستان عبارتند از: گندم، جو، نخود، چغندر قندو ذرت و محصولات باغی ان عبارتند از: سیب، زرد آلو و انگور سیاه
