بُجنورد مرکز استان خراسان شمالی در شمال شرق ایران و در کوهپایه‌های رشته‌کوه آلاداغ بنا شده‌است. این شهر ازجمله شهرهای بزرگ خراسان بوده و از این‌جهت، چهل و چهارمین شهر کشور به‌شمار می‌آید. بجنورد با شهرهای شیروان، اسفراین، آشخانه همسایه است. نام این شهر در لهجه شمال خراسان «بُژنُرد» تلفظ میشود.
?تاریخ
شهر کنونی بجنورد در حدود سال ۱۱۰۰ق/۱۶۸۹م به وسیله تولی‌خان دوم، یکی از امیران ایل شادلو بنا شد و پس از آن‌که در شورش حسن‌خان سالار (۱۲۶۳ق/۱۸۴۷م) به شدت آسیب دید، که بار دیگر به‌دست فرزندان تولی‌خان مرمت شد.پیش از شهر کنونی و حتی پیش از ظهور و سقوط بجنورد، مرکز ناحیه جایی می‌بوده‌است به نام جرمگان که در جریان حمله مغول ویران گردید. تپه باستانیِ چرمغان در کناره شهر کنونی بجنورد،بازمانده ویرانه‌های آن شهر است. روستای چرمغان (چاه آر مغ آن) یعنی چاهی که رود نورانی را پدیدمی‌آورد ظاهراً جرمگان، شهرکی کوچک، پررونق و آباد بوده و بجنورد کنونی در جوار آن به‌وجود آمده‌است. امروزه حدود و گسترهٔ این شهرک در حاشیهٔ شهر بجنورد، نشانگر پیشینهٔ کهن و رونق آن در سده‌هایآغازین اسلامی است.
به استناد متون تاریخی در سده‌های پنجم تا هشتم هجری، بخش وسیعی از ناحیهٔ بجنورد، مسکونی و آباد بوده‌است. در آغاز دوران مغول و تیموری، منطقهٔ بجنورد نیز مورد آسیب‌ها و خسارات فراوانی واقع شد. نتایج بررسی و پهنه‌بندی محوطه‌های باستانی نشان داده‌است، نقاط باستانی شناسایی شده، متعلق به دوران میان‌سنگی هزارهٔ چهارم تا هزارهٔ اول پیش از میلاد، نقش مهمی را در شکل‌گیری زیست‌گاه‌های اولیه در حاشیهٔ رودخانه اترک ایفا نموده‌اند. این منطقه، در دوران ماد و هخامنشی، بخشی از ساتراپی پارت قلمداد می‌شده و از دورهٔ اشکانی، در این ناحیه ۸ زیستگاه، در بخش راز و جرگلان، ۳ مورد در بخش مرکزی و نیز ۵ زیستگاه در شهرستان مانه و سملقان شناسایی شده‌اند. وجود بنای سنگی موسوم به آتشکده اسپاخو، از آثار تاریخی دورهٔ ساسانی نیز، نقش و اهمیت خراسان شمالی را در این دوران روشن می‌نماید. علاوه بر آن، منطقهٔ بجنورد در صدر اسلام، در ارتباط فرهنگی - اجتماعی جدی با دیگر نقاط ایران قرار داشته و از آن نواحی تأثیر گرفته‌است. در آن دوران قسمت‌های عمده‌ای از منطقهٔ آباد و مسکونی بوده‌است. مؤلف تاریخ سیستان، ناحیهٔ امروزی بجنورد را به عنوان بخشی از سرزمین نسا معرفی نموده‌است و در سال‌های آغازین قرن دوم هجری، این منطقه جزئی از قلمرو بزرگ حکومت طاهریان به‌شمار می‌آمده‌است.
?جغرافیا
بجنورد از شمال با ترکمنستان و از شمال شرقی تا جنوب شرقی با شهرهای شیروان، اسفراین و از جنوب غربی تا شمال غربی با جاجرم، آشخانه و راز همسایه است.
آب و هوای بجنورد بطور کلی معتدل کوهستانی می‌باشد از این‌رو تابستانهای بجنورد آب و هوای نسبتاً ملایم و زمستانهایش سرد زمستانی می‌باشد.
?مردم
اقوامی که در بجنورد زندگی می‌کنند عبارتند از:
مردم فارس زبان از جمله بومیان فارسی که در محل به نام تات نامیده می‌شوند. ترک‌زبان‌ها، کردزبان‌ها و ترکمن زبان‌ها. فارس‌های بومی (تات‌ها) مردمان بومی بجنورد و خراسان شمالی هستند، آن‌ها در بافت میانی شهر بجنورد و محلات جنوب شهر بجنورد (خیابان شهید چمران، ۱۷ شهریور و به‌ویژه بولوار مدرس و برخی کوچه‌های خیابان شهید بهشتی) حضور پررنگی دارند. گویش تاتی زبان فارسی در خراسان شمالی امروزه تأثیر بسیاری از فارسی معیار گرفته و در حال فراموشی است و جای خود را به فارسی معیار می‌دهد. دایرة المعارف بزرگ اسلامی هم بیشتر ساکنان بجنورد را از اقوام کرد شادلو معرفی نموده‌است.
?صنایع دستی و سوغات
چاروق یکی از صنایع دستی قدیمی خراسان شمالی است که بر اساس تعریفی که از آن ارائه می شود از پوست حیوانات تهیه میشود و توسط ریسمان های ضخیمی به پا بسته می شوند و ریشه ی آن کلمه ای ترکی است.
چاروق ها به دو دسته تقسیم می شوند یک نوع آن که برای افراد کم درآمدتر دوخته می شود که از گلدوزی و ظرافت کمتری برخوردار است و نوع دیگر آن که بهای بیشتری دارد از چرمی با کیفیت بالاتری درست می شود و گلدوزی های روی آن با نخ های ابریشمی انجام می شود و گاهی می توان حکاکی های ظریفی بر روی این نوع پاپوش دید.
جاجیم زیراندازی شبیه به قالی و گلیم است که بدست زنان بجنوردی بافته می شود و شکل آن عمدتا راه راه و رنگارنگ است که جنسش عمدتا از پشم می باشد. نقش های جاجیم از جوانی بافنده و امید به آینده می آید که در آن نقش می بندد و در انتها زیراندازی شاد و زیبا را عرضه می کند.
تفاوت میان زیرانداز های دستی که توسط زنان و مردان روستایی بافته می شود که نام های مختلفی به خود می گیرند در نوع گره ها، روش های بافت، رنگبندی ها و نقوش آنان است.
آب‌نبات بجنورد حدود هشتاد سال است که تولید میشود و توجه افراد زیادی را به خود جلب کرده است. بسیاری از ایرانی‌های ترجیح می‌دهند در کنار چای خود بجای قند آب‌نبات داشته باشند و همین بازار آب‌نبات را رونق داده است. بجنورد یکی از شهرهایی است که اکثر مسافرانی که از شمال کشور به مشهد مقدس سفر می‌کنند از آن خواهند گذشت و یکی از انتخاب‌های زائران برای سوغاتی، آب‌نبات بجنورد خواهد بود. آب‌نبات از شکر، آب، جوهرلیمو و سفیده تخم‌مرغ تهیه میشود. اوایل آب‌نبات به‌صورت ساده تهیه می‌شد و گزینه‌های زیادی برای انتخاب در دست نبود، اما امروزه می‌توان آب‌نبات‌هایی با طعم‌های مختلف در شهر بجنورد یافت که هرکدام مزه منحصربه‌فرد و فوق‌العاده‌ای رادارند. هل، زرشک، نارگیل، زعفران، لیمو، پسته‌ای، دارچین، زنجبیل، کنجد، کاکائو و ... ازجمله این آب‌نبات‌ها هستند.
?جاذبه های دیدنی
?عمارت مفخم
عمارت مفخم یکی از بناهای تاریخی دوره قاجار در بجنورد است که در اوایل دههٔ ۱۳۰۰ هجری‌قمری به دستور یارمحمدخان شادلو، به عنوان محل سکونت وی و خانوادهاش ساخته شده‌است. این عمارت ۳۴ اتاق با دو تالار بزرگ دارد. نمای اصلی ساختمان در سمت جنوب است که سراسر آن به با انواع کاشیکاری معرق، معقلی، هفت رنگ و با طرحها و نقوش انسانی، حیوانی، اسلیمی، ختایی و هندسی زینت یافته‌است. مصالح بکار رفته در بنا آجر با ملات گچ است و هر طبقه ساختمان دارای دو ایوان شمالی و جنوبی می‌باشد، سرتاسر بنا با کاشی‌های خشتی و هفت رنگ زیبا در اندازه و شکل‌های مختلف به رنگهای فیروزه‌ای، زرد، صورتی، بنفش، سفید، سبز، سرخ و سیاه کاشی کاری شده و هر ستون با طرح و نقش خاص خود زینت داده شده‌است. نمای بیرونی ساختمان تصاویری از دو فرشته بالدار، چهره‌های انسانی، نقاشی از گل و گیاه و پرنده، طبیعت و طرحهای هندسی سده ۱۳ را به تماشا می‌گذارد. این بنای تاریخی با شماره ۹۵۲ در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده‌است. بنای عمارت مفخم پس از مرمت و احیا به موزه بزرگ باستان‌شناسی و مردم‌شناسی استان تبدیل شده‌است.
?گردشگاه بش قاردش
بش‌قارداش (پنج برادر) در ۷ کیلومتری جنوب بجنورد و در شرق جادهٔ بجنورد به اسفراین، در فاصلهٔ تقریبی یک کیلومتری جاده واقع شده‌است. پیش از اسلام و در زمان امپراطوری اشکانیان و ساسانیان در این محل عبادتگاه پیشوایان کنتیس زرتشتی قرار داشته‌است.
به سبب اقامت چهار فصل مغ (بزرگان دینی زرتشتی) به چهارمغان شهرت یافته‌است. این گردشگاه تفریحی دارای ۳ استخر می‌باشد که ۲ استخر آن برای شنای کودکان و بزرگسالان درست شده‌است.
?گردشگاه بابا امان
گردشگاه باباامان در کیلومتر ۱۰ جادهٔ بجنورد - مشهد، یکی از قدیمی‌ترین پارک‌های گردشگری در ایران می‌باشد. این پارک دارای استخرهای متعدد و پارک جنگلی دارای ۴۰۰٬۰۰۰ اصله درخت ازجمله چنارک، زالزالک، اقاقیا و زردآلو است، همچنین این پارک دارای پوشش گیاهی به وسعت ۲۵۰ هکتار می‌باشد. پارک باباامان دارای پوشش گیاهی و درختان قطور چنار ۴۰۰ ساله و چشمه‌هایی است که در مرکز و اطراف باباامان می‌جوشند و بر زیبایی این پارک می‌افزایند همچنین شاخه‌ای از رودخانه اترک از کنار این پارک می‌گذرد که وجود این رودخانه امکان ماهیگیری را برای علاقه‌مندان فراهم کرده‌است. و چشمه این مجموعه تفریحی که از نوع آبهای معدنی محسوب میشود ۳۰۰ الی ۴۰۰ لیتر در ثانیه آبدهی دارد. این چشمه از چهار نقطه درون تپه‌ای می‌جوشد و به درون استخرهایی می‌ریزد که با اختلاف سطح ساخته شده‌است.
?حسینیه جاجرمی
حسینیه جاجرمی در مرکز شهر بجنورد و در محدوده بافت تاریخی شهر، در کوچه جاجرمی‌ها واقع شده‌است. این بنا از یادمان‌های اواخر دورهٔ قاجار در شهر بجنورد است که به استناد کتیبه موجود درسال ۱۳۲۵ هجری قمری به دست محمد امین و مهدی رضایی بنا بجنوردی ساخته شده‌است. این دو برادر که در خانواده‌ای فرهنگی رشد یافته بودند برای تحصیل معماری به دانشگاه سن پولیان فرانسه رفتند و معماری ایرانی را با سبک گوتیک تلفیق نمودند که نتیجه ان حسینیه جاجرمی شد.
حسینه جاجرمی یک نمونه معماری سنتی از نوع حیاط مرکزی است که نوعی معماری درونگرا قلمداد میشود و در آن تمام درب و پنجره‌ها و نورگیرهای رو به حیاط باز می‌شوند. این نوع معماری اغلب در مناطق خشک و کویری مورد توجه بوده و در منطقه بجنورد چندان معمول نیست.
طرح کلی پلان بنا مربع شکل است و در ضلع شرقی و غربی از دو طبقه تشکیل شده که در مجموع حدود ۶۰۰ متر مربع مساحت دارد. ورودی حسینیه از طریق یک هشتی به حیاط مرکزی متصل شده که با دو رشته پلکان در گوشه‌های شمال شرقی جنوب غربی به مهتابی‌های طبقه فوقانی راه می‌یابد. سقف هشتی بنا در قسمت ورودی و تمام حجره‌های طبقه پایین با قوس کلیل پوشش یافته و طبقه بالا به صورت تیرپوش است. بخش‌های مختلف بنا با آرایه‌های معماری از قبیل آجرکاری، گچبری، مقرنس‌کاری و کتیبه‌هایی تزئین شده‌است. قسمت بالایی دیوار ایوان شرقی یک افریز تزیینی با کتیبه به خط نستعلیق دارد که در آن گزیده‌ای از ترکیب بند مشهور محتشم کاشانی در مرثیه شهدای کربلا (باز این چه شورش است) گچبری شده‌است.
اطلاعات سایر شهرستان های استان خراسان شمالی را در سامانه زمات می توانید مطالعه نمایید.
