جوین

شهرستان جُوِیْن، به مرکزیت شهر نقاب یکی از شهرستان‌های غرب استان خراسان رضوی می‌باشد. وجود کارخانه‌های صنعتی بزرگی مانند کارخانه فولاد پارس جوین، کارخانه موتورهای الکتریکی جوین(جمکو)، کارخانه قند جوین، کارگاه های بزرگ و کوچک گوناگون در شهرک صنعتی فعال جوین و .. این شهرستان را به یکی از قطب‌های صنعت استان خراسان رضوی تبدیل کرده است. به علاوه این شهرستان یک قطب کشاورزی نیز هست و چغندر قند، گندم و مخصوصا پسته از تولیدات مهم آن است. دهستان زرین بخش عطاملک شهرستان جوین، قطب تولید پسته غرب استان خراسان رضوی است. عبور راه آهن سراسری کشور (تهران - مشهد) و وجود سه ایستگاه راه آهن، مخصوصا ایستگاه راه آهن نقاب (یکی از مهم ترین ایستگاه های راه آهن)، موقعیت ارتباطی مهمی به جوین داده است.

?تاریخ

جوین یا گویان، از دیدگاه جغرافیای تاریخی: ولایت، سرزمین یا دشت وسیعی که دو شهرستان جغتای و جوین امروزی را شامل می‌شود. در معجم‌البلدان یاقوت حموی مرزهای این ولایت وسیع، از بسطام تا نیشابور بوده و در سمت جنوب، به بیهق؛ و در سمت شمال، به جاجرم می‌رسیده‌است. حیات تاریخی جوین به دورۀ اشکانیان می‌رسد اعتمادالسلطنه تاریخ بنای گویان را دورۀ پارتیان (اشکانیان) و بانی آن را گودرز (یکی از پادشاهان سلسلۀ اشکانی) معرفی نموده‌است. در دورۀ اسلامی و به ویژه از دورۀ طاهریان تا اواخر حکومت خوارزمشاهیان یعنی اوایل سدۀ سوم هجری تا اوایل سدۀ هفتم هجری، ولایت جوین به مرکزیت آزادوار از ولایت‌های ربع نیشابور خراسان بود. ولایت جوین در دوران استیلای مغولان بر ایران در سدۀ هفتم هجری، تا پایان حکومت صفویان (اوایل سدۀ دوازدهم هجری)، به مرکزیت فریومد یکی از ولایات خراسان بزرگ بود. مرکزیت ولایت، در دورۀ افشاریان، به آق‌قلعه منتقل شد و تا پایان حکومت محمدشاه قاجار مرکز ولایت بود. در زمان حاکمیت سلیمان خان قلیچی (حاکم این منطقه)، مرکز حاکمیت، از آق‌قلعه به قلعۀ قارضی (جغتای (شهر) کنونی) منتقل گردید دوران مرکزیت قلعۀ قارضی از اواخر دورۀ حکومت محمدشاه قاجار تا اوایل حکومت ناصرالدین شاه قاجار (تقریبا میان سال‌های ۱۲۲۰ تا ۱۲۲۸ ه‍.ش) بوده‌است. در همین سال‌ها قدرت خاندان قلیچی تنزل یافت و حاکمیت آنان بر منطقه، خاتمه یافت و براساس تدابیر حکومت مرکزی، منطقۀ جوین، چند سالی به تابعیت بجنورد درآمد. پس از آن ادارۀ منطقۀ جوین به یکی از کاندیداهای والی خراسان واگذار شد و او به خاطر موقعیت و ارتباطی که با سبزوار داشت، ولایت جوین را به قلمرو حاکمیتی سبزوار ضمیمه نمود و تقریباً از حدود سال‌های ۱۲۳۰ شمسی بود که سرزمین جوین، به عنوان یکی از مناطق یا بخش‌های تابعه ولایت سبزوار معرفی شد. در این دوران (اوایل دوره حکومت ناصرالدین شاه قاجار تا سال ۱۳۷۵ ه‍.ش)، جغتای مرکز بخش جوین بود و پنج دهستان نقاب، آزادور، خسروشیر، کهنه و براکوه؛ دهستان‌های این بخش را تشکیل می‌دادند. در سال ۱۳۷۵، نقاب از دهستان، به بخش ارتقاء یافت و از همان سال به عنوان مرکز بخش جوین دارای بخشداری شد. از این زمان بود که منطقه جوین از نظر تقسیمات کشوری، به دو بخش جدا از یکدیگر تقسیم گردید و تا سال ۱۳۸۶ شمسی، این منطقه در قالب دو بخش جغتای و نقاب در تابعیت شهرستان سبزوار بود و سرانجام طی مصوبۀ دولت در سال ۱۳۸۶، بخش‌های جوین و جغتای، به دو شهرستان مستقل ارتقاء یافتند.

اما گرچه منطقۀ گویان یا جوین بزرگ از نظر تقسیمات کشوری به دو شهرستان جوین و جغتای، تفکیک شده‌است اما مردم این منطقه دارای اشتراکات تاریخی و فرهنگی در هم تنیده و کهن هستند که یادآور سرزمینی یگانه به نام سرزمین گویان یا ولایت جوین است.

?جغرافیا

شهرستان جوین، به مرکزیت شهر نقاب یکی از شهرستان‌های استان خراسان رضوی است که مشتمل بر دو بخش مرکزی و عطاملک می‌باشد.

این شهرستان با مساحتی در حدود ۱۶۵۶٫۰۵ کیلومتر مربع، و با ارتفاع متوسط ۱٬۱۰۰ متر از سطح دریا، در دامنۀ شمالی رشته‌کوه جغتای و دامنۀ جنوبی رشته‌کوه‌های آلاداغ و شاه جهان، و در محدودۀ تقریبی ۲۵ٰ°۳۶ تا۵۰ٰ°۳۶ عرض شمالی و ۱۲ٰ°۵۷ تا ۵۳ٰ°۵۷ طول شرقی قرار دارد و از شمال با و شهرستان اسفراین، از شرق با شهرستان خوشاب، از جنوب با شهرستان سبزوار و شهرستان داورزن و از غرب با شهرستان جغتای، همجوار است.

?صنعت

  شهرستان جوین از نظر صنعتی هم پیشرفت قابل توجهی نموده است.از جمله وجود شرکت کشت وصنعت جوین که یکی از قدیمی ترین وبزرگترین واحدهای صنعتی استان که درسال 1354 تاسیس شده و در دشت وسیع جوین به مساحت دوازده هزار هکتار زمین باوجود 130 حلقه چاه عمیق و ظرفیت تولیدروزانه 5000 تن شکر که زمینه اشتغال 2000 نفر را بصورت مستقیم فراهم کرده است. و در حال حاضر بزرگترین کارخانه قندمصرف کننده چغندر قند در ایران می باشد. همچنین کارخانه عظیم اسید سیتریک جوین که بزرگترین کارخانه در خاورمیانه می باشد و در جوار کارخانه قند جوین احداث شده است.

دراین شهرستان تعداد کارگاهای تحت پوشش تامین اجتماعی حدود 1700 واحد می باشد که در مجموع تعداد بیمه شدگان و مستمری بگیران اصلی و تبعی 21000 می باشد. در بخش تعاونی از مجموع 190 شرکت تعاونی تعداد 175 تعاونی فعال وجود که توانسته اند برای حدود 1500 نفر فرصت شغلی بوجود آورند .

?سوغات

سوغات این ناحیه شامل کلوچه شیرین محلی با افزودنی های زنجفیلی، سیاه دانه و زیره سبز و هندوانه و خربزه است که کام گردشگران جوین را شیرین می ­نماید.

?غذای محلی

نان در غذاهای سنتی در محدوده شهرستان جوین نقش محوری و اصلی دارد. بیشتر غذاها بصورت آبکی و ترکیبی از گندم و مشتقات شیر بوده است مانند کمه جوش،کشک جوش،اشکینه و چون ترکیبات غذای بدست آمده از شیر بسیار متنوع می‌باشد بنابراین غذاهای بدست آمده هم به همین میزان از تنوع برخوردار است.

در اکثر این غذاها نان نقش اصلی را دارد و بصورت قطعات کوچک یا به اصطلاح در آن «تریت» می‌شود.

?جاذبه های دیدنی

?روستای گردشگری بیدخور

  مجموعه سیاحتی و تفریحی بیدخور یکی از روستاهای هدف گردشگری بوده که در دهستان براکوه واقع است و در حدود ۴۵ کیلومتر با شهر نقاب فاصله دارد. زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های خوش آب و هوا و معتدل، این روستای کوهستانی را به یکی از جاهای دیدنی جوین تبدیل کرده است.

این منطقه گردشگری به دلیل داشتن طبیعتی زیبا برای اکوتوریسم و از سوی دیگر به دلیل واقع شدن بقعه امامزاده سید احمد (ع) در آن، دارای پتانسیل برای توسعه گردشگری مذهبی نیز می‌باشد. در اطراف این روستای دیدنی آثار و بناهای تاریخی چون حمام قدیمی و برج قلعه نیز قرار داشته که می‌تواند گردشگران فرهنگی را به خود جذب نماید.

?سد یام

سد یام بزرگ‌ترین سد خاکی با هسته رسی در شهرستان جوین، دارای ۱.۵ میلیون مترمکعب حجم مخزن است. از این مقدار آب تنها حدود ۴۰ درصد آن به مصرف کشاورزی می رسد و بقیه به سمت زمین‌های شن‌زار سرازیر می‌گردد. این هدررفت آب سد نیز به دلیل بی‌توجهی مسئولان به لوله‌گذاری در مسیر آب می‌باشد.

ارتفاع این سد از بستر رودخانه ۲۰ متر می‌باشد. سد یام می‌تواند به جاذبه گردشگری تبدیل شود ولی هم ‌اکنون از نبود فضاهای گردشگری و تفریحی رنج می‌برد. از طرف دیگر این سد از ظرفیت و پتانسیل بالایی برای ایجاد اشتغال در بخش‌های کشاورزی و محیط طبیعی نیز برخوردار است.

?آبشار بید

این آبشار زیبا در فاصله ۴۰ کیلومتری شهر نقاب در روستای بید قرار دارد که از جاهای دیدنی جوین می باشد. چشم‌اندازهای طبیعی و سرسبز و وجود درختان چنار در مسیر آبشار بید، به آن زیبایی دوچندانی بخشیده است. در ابتدای مسیر آبشار غاری نیز به اسم بید واقع گردیده که در زبان محلی به غار اژدر نیز شهرت دارد.

?شهر و بنای تاریخی آق قلعه

  این بنای تاریخی مربوط به دوره ایلخانان بوده که هم‌عصر با مسجد سلطانیه زنجان می‌باشد. آق قلعه دارای یک ایوان بزرگ ورودی است که به گنبد خانه بزرگ آن منتهی می‌گردد. در ضلع‌های شرقی و غربی گنبدخانه نیز دو شبستان بزرگ احداث کردیده‌اند. ایوان این مسجد کهن دوازده متر ارتفاع دارد که به سمت شمال باز شده و از طریق یک درگاه به گنبدخانه متصل می‌شود.

در معماری ایوان از طاق جناغی بهره برده‌اند که از خصیصه‌های معماری دوره ایلخانان به شمار می‌آید. در هر دو طرف طاق نیز دو نیم‌ستون قرار دارند که به صورت مناره طراحی شده‌اند. مصالح به کاربرده شده در این اثر گران‌سنگ نیز بیشتر آجر و ملات گچ می باشد.

?بقعه تاریخی و متبرک هفت امامزاده کروژده

  از جاهای دیدنی جوین می‌توان به بقعه امامزادگان کروژده اشاره کرد که به مقبره هفت معصوم نیز معروف است. این آرامگاه تاریخی در شمال روستای کروژده جوین قرار دارد و از مکان‌های با ارزش این دیار محسوب می‌گردد. در دوران حکومت صفویان گنبد و ایوانی بر این بقعه متبرک بنیان نهاده‌اند.

در ورودی این مکان مذهبی و تاریخی، سه کتیبه وجود دارند که حکایت از مرمت این بنا در سال ۱۳۳۷ قمری دارد. معماری داخلی آن نیز به شکل هشت ضلعی بوده که در ضلع‌های سه‌گانه آن نیز طاقنماهای دو اشکوبه‌ای قرار دارند. گنبدی سبز رنگ آرامگاه کروژده نیز زائران را از مسافت‌های طولانی به سوی خود می‌خواند. این مقبره تاریخی از دیدنی‌های ایران محسوب می‌شود و سالانه گردشگران زیادی را به زیارت خود دعوت می نماید.

?آرامگاه خواجه نجم‌الدین کبری

شیخ نجم‌الدین کبری یکی از بزرگان طریقت کبراویه و از درویش‌های این فرقه در شهرستان جوین بوده که آرامگاه نجم‌الدین کبری متعلق به وی می‌باشد. این بقعه تاریخی از آثار معماری حکومت ایلخانان به شمار می‌آید. علاوه بر این، خصوصیاتی از معماری دوران سلجوقیان نیز در آن به کار رفته است.

این بنا یکی از جاهای دیدنی جوین بوده که در کنار روستای تاریخی زیرآباد در دهستان بالاجوین قرار دارد. فاصله مقبره از شهر نقاب هفت کیلومتر می باشد. از نظر ساختار و نوع معماری، این بقعه به لحاظ نمای بیرونی، شش متر ارتفاع دارد و همچنین دارای شکل شانزده ضلعی بوده که گنبدی نیز روی آن قرار دارد.

اطللعت سایر شهرستان های استان خراسان رضوی را در سامانه زمات می توانید مطالعه نمایید.