بزرگترین شهر آذربایجان غربی و دارای فرهنگ کردی است. این شهر در ابتدا جزو استان کردستان بوده است و سپس در تقسیم‌بندی بعدی که صورت گرفت، به استان آذربایجان غربی پیوسته است. بوکان شهری است که دارای جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بسیاری است. بوکان که در استان آذربایجان غربی قرار گرفته است در حدود ده سال پیش نخستین رتبه شهرنشینی استان را به خود اختصاص داد.
موقعیت جغرافیایی
بوکان از لحاظ موقعیت جغرافیایی در جنوب مرکزی دریاچه ارومیه و در ارتفاع ۱,۳۷۰متری از سطح دریا قرار دارد. از لحاظ آب و هوا در منطقه کوهستانی قرار گرفته و دارای شرایط استپی است. تابستان‌های آن گرم و زمستانی سرد دارد. این شهر از غرب به مهاباد و از جنوب به سقز ختم می‌شود.
بوکان با کردستان عراق نیز دارای خط ارتباطی زمینی است. جمعیت بوکان مطابق با سرشماری سال ۱۳۹۵ بیش از ۱۹۳,۵۰۱نفر بوده و مساحت شهر به‌صورت طولی بیش از ۱۲ کیلومتر مربع و از مسطح‌ترین شهرهای منطقه است. شهر بوکان از لحاظ بافت و سابقه شهری و گردشگری از شهرهای کم‌قدمت محسوب می‌شود و سابقه تاریخی آن به عهد قاجار می‌رسد. در زمان ناصرالدین شاه جمعیت بوکان در حدود صد نفر بود و تا پیش از عصر قاجار نامی از بوکان در منابع تاریخی ذکر نشده است. روی نقشه‌های قدیمی نیز بوکان در ابتدا جزی استان کردستان بوده و سپس جزوی استان آذربایجان غربی شده است.
سابقه تاریخی بوکان
در دهه پنجاه خورشیدی روی شهر بوکان تحقیقات باستانشناسی بسیاری صورت گرفت و تپه قلاچی به‌عنوان معروف‌ترین اثر بوکان، مشخص کرد که شهر بوکان دارای سابقه باستانی است. اما این سابقه باستانی با نام امروزی بوکان نبوده، بلکه با نام‌های دیگر در منابع باستانی آمده است. کاوش‌ها روی تپه قلاچی مشخص کرد که سابقه این تپه به حدود ۳ هزار سال قبل از میلاد می‌رسد.
در دوره اشکانیان و ساسانیان بوکان به‌عنوان پایگاهی مورد استفاده بوده است. وجود آتشکده‌های زرتشتی در شهر مشخص‌کننده چنین واقعیتی است. در این شهر دو کتیبه مربوط به این دوره‌ها موجود است که یکی مربوط به پسر اورارتو بود. بوکان در بعد از اسلام نیز مورد توجه بوده است. در دوره صفوی در منابع اشاره شده است، که «رستم‌آغا» جد جلال طالبانی از ستم شاه عباس صفوی به این شهر گریخت و شهر را بنا کرد. در مواردی نیز برخی منابع حضور حکام مغولی در این شهر و فرمانروایی آنها را ذکر کرده‌اند. از حاکمان معروف بوکان سیف‌الدین بوده که ساخت قلعه‌سردار به وی نسبت داده شده است. در دوره پهلوی شهر بوکان دارای شهرداری شد و یک کرسی نیز در مجلس توانست به خود اختصاص دهد.
مردم شناسی
زبان مردم بوکان، کردی بوده و زبان محاوره آنها کردی سورانی با لهجه بوکانی است. در مورد معنی واژه بوکان نظرات بسیاری داده شده است. برخی بر این عقیده‌اند که واژه بوکان در زبان کردی به معنی عروس است. بوکان را عروس شهرهای ایران و شهر فرهیختگان نیز لقب داده‌اند.
مردم بوکان دارای آداب و رسوم کردی هستند که ریشه در باورهای کهن و قومیت آنها دارد. موسیقی این منطقه که موسیقی کردی، ششمال (نوعی ساز بادی) است بسیار معروف است. لباس مرم شهر، لباس‌های کردی است که اغلب کردهای ایران می‌‌پوشند. رقص‌های کردی و بازی‌های محلی نیز در این شهر در بین مردم، جزو آداب و رسوم آنها محسوب می‌شود.
صنایع دستی
صنایع دستی شهر بوکان بیشتر قالی‌بافی و فرش است که فرش بوکان از شهرت جهانی برخوردار است و به کشورهای دیگر صادر می‌شود.
غذاهای محلی و سوغات
از مهم‌ترین غذاهای محلی بوکان می‌توان به گیلاخه، آش دوغ، شورمزه و هلیماو اشاره کرد.
سوغات بوکان را نیز کلوچه‌های محلی، بامیه و ترشی محلی و... تشکیل می‌دهند.
جاذبه‌های طبیعی و گردشگری بوکان
بوکان دارای طبیعت و باغ‌های بسیاری است. از باغ‌های معروف آن می‌توان به باغ امیرآباد، باغ قاضی (باغی است تاريخی با درختان كهنسال و سرسبز كه طی ۵ سال گذشته بر اثر نگاه‌های غيرمسوولانه و اقدامات نسنجبده تخريب و تغيير كاربری شده است) و باغ‌های کوسه اشاره کرد.
رودخانه زیبای سیمینه رود نیز از وسط شهر بوکان عبور می‌کند و چشم‌اندازی زیبا از خود به نمایش می گذارد و به دریاچه ارومیه می‌ریزد. این رودخانه بسیاری از زمین‌های کشاورزی را از این طریق آبیاری می‌کند.
کوه طرقه یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی شهر بوکان است که نامش را از ترغای مغولی می‌گیرد. این کوه از سنگ‌های آهکی تشکیل شده و بلندترین کوه آذربایجان غربی است و هر ساله کوهنوردان بسیاری به آن صعود می‌کنند.
سد بوکان یکی از مناطق تفریحی این شهر است که در سال ۱۳۴۶ ه.ش برای تامین آب کشاورزی ساخته شد. نام پیشین آن، سد کوروش بود که سپس به سد شهید کاظمی تغییر نام داد.
غار قلاچی از دیگر جاذبه‌های طبیعی و تاریخی شهر است. غار قلاچی با دهانه ۸ متری در کوه قلاچی واقع شده و در ۱۲ کیلومتری بوکان قرار دارد و از جمله غارهای طبیعی محسوب می‌شود.
مجتمع گردشگری حسن زیرک که به پارکچه نیز معروف است، یکی دیگر از جاذبه‌های شهر است که دارای ۱۰۰۰ مترمربع مساحت است و در دامنه کوه نالشکینه ساخته شده است. آرامگاه حسن زیرک و دیگر هنرمندان شهر در این مجتمع قرار دارد.
بوستان ساحلی بوکان نیز یکی از پارک‌های بزرگ شهر است که در غرب بوکان قرار دارد و دارای امکانات رفاهی بسیار زیادی از جمله پیست اسکی، مکان دوچرخه‌سواری، سینما و نمایشگاه است.
پارک جنگلی برده‌رش یا سنگ سیاه یکی از مراکز تفریحی شهر بوکان است. این پارک در محل مجتمع گردشگری کوه سیاه واقع شده که بزرگترین جاذبه طبیعی شهرستان بوکان است. بوکان بناهای خاصی نیز در خود دارد که از بین آنها می‌توان به خانقاه شمس‌الدین برهانی و آرامگاه سردار که محل دفن سرداران مکری است و دارای معماری سنتی است، اشاره کرد. علاوه بر این مساجد زیادی در بوکان قرار دارد که نخستین آنها به دوره قاجار باز می‌گردد. مسجد جامع بوکان یکی از مساجد مهم شهر است که در فهرست آثار ملی نیز ثبت شده است.
همچنین شهر بوکان مکان‌های آموزشی بسیاری از جمله دانشگاه و مدارس مختلف و کتابخانه دارد.
کشاورزی
شهرستان بوکان جزو شهرستان‌های برتر تولیدکننده گندم در کشور از لحاظ افزایش کمی و کیفی محصول شناخته شده‌است که هر ساله توانایی تولید ۹۰ هزار تن گندم را داراست و رتبه نخست تولید گندم آذربایجان غربی را در اختیار دارد. محصولات عمده کشاورزی شهرستان بوکان گندم، جو، پنبه، حبوبات و چغندرقند است. بوکان از جمله شهرستان‌های سردسیر آذربایجان غربی است که میوه‌های آن سیب، هلو و زردآلو، آلبالو، خیار و.. است. به لحاظ داشتن مراتع فراوان و سرسبز، پرورش گوسفند، بز و گوساله در آن رواج دارد و صدور آن از اهمیّت خاصی برخوردار است. از صنایع دستی، جاجیم بافی و گلیم بافی دارد.
شهرستان بوکان با تولید بیش از ۶۰۰۰ تن انواع سبزیجات، رتبه دوم آذربایجان غربی پس از شهرستان ارومیه را در این محصول کشاورزی داراست. در این شهرستان ۱۷۰ هکتار زمین به کاشت انواع سبزی اختصاص یافته و به صورت میانگین از هر هکتار ۳۵ تن انواع سبزی برداشت می‌شود که سالانه بیش از شش هزار تن انواع سبزیجات برگی و میوه‌ای در این شهرستان تولید می‌شود
