این شهرستان، در دشت سلدوز قرار گرفته؛ دشتی حاصل‌خیز است که، از شمال به دریاچه ارومیه مشرف است. دارای باغ‌های سیب و انگور منحصر بفرد، به طور عمده می‌باشد.
نام شهر نقده در گذشته «سلدوز» بوده است، که به معنی سرزمینی که آب همه آن را فرا می گیرد و یا راست با نمک است، آمده است زیرا در سمت راست دریاچه شور ارومیه است. در دشت نقده، روستایی به نام نقده وجود داشته؛ که می تواند از دو ریشه باشد، نخست از واژه باستانی نقده و دیگری با تلفظ نقیده به معنای « آبادی نقی» آمده است.
شهرستان نقده از شمال به شهرستان ارومیه، از غرب به اشنویه، از شرق به مهاباد و از جنوب به پیرانشهر محدود می شود. آثار باستانی زیادی در تپه و روستای حسنلو، در چند کیلومتری غرب نقده پیدا شده است.
کوه های شهرستان سولدوز
سولطان یاغیب، فیرنگی داغ، به ارتفاع ۸۰۰ متر در جنوب و نیز مهدی خان، که نام خود را از نام یکی از روسای ایل قاراپاپاق و از پسران نقی خان ائلخان بورچالی گرفته است.
کوه های بابا حسن داغی: با ارتفاع ۲۰۰۰ متر، "ساری داش” در شرق منطقه، "مه ی یه ندداغلاری” در غرب منطقه، که حاوی ذخایر سنگ آهن و مرمر است.
کوه های "لاواشلی یا لواشلو”، با معادن سنگ های رسوبی در شمال غرب و "خان تووز” در شمال سولدوز، در نزدیکی دریاچه ارومیه، از کوه های دیگر سولدوز است.
رودهای شهرستان نقده
"گادار چایی"، تنها رود دائمی سولدوز است. این رود، نقش مهمی در آبیاری زمین های اطراف خود دارد. ” گادار ” در زبان ترکی، به معنی پرخیر و برکت است و برخی هم معتقدند: آن کلمه در اصل ” گئدور "، به معنی جاری و روان بوده است.
رودخانه گدار؛ گلوان چایی ( بالیخچی چای )، گرگول چای، مهمه دشاه چایی، که از کوه های جنوب شرقی سرچشمه می گیرند و به گادار چایی می ریزند و فصلی می‌باشند از رودهای دیگر منطقه سولدوز به حساب می‌آیند.
چشمه های سولدوز
چشمه روستای "شیخ معروف"، در ضلع جنوب، که چشمه ایست معدنی وموثر برای درمان برخی بیماری های پوستی، ” یئدی گوز ” در نزدیکی روستای گوز ایران، در ۲ کیلومتری جنوب شرقی نقده و در دامنه کوه های سولطان یاغیب قرار گرفته و از تفرجگاه های منطقه بحساب می آید، قابل ذکر می‌باشند.
از طرفی وجود تپه "حاجی فیروز”، در هشت کیلومتری شمال شرقی نقده، حاکی از زیست و اسکان انسانها و اقوام دوران ابتدائی و شروع عصر سنگی در منطقه می‌باشد و تپه مذکور یکی از قدیمی ترین تپه های باستانی نه تنها آذربایجان بلکه ایران و جهان محسوب می‌شود…
با این حال مهمترین مشخصه تاریخ باستان منطقه نقده، تپه حسنلو و بیش از ۵۵ تپه باستانی بزرگ و کوچک دیگر است، که در پهنه جلگه نقده جای گرفته اند.
تپه حسنلو نقده
تپه حسنلو، یک مکان با اهمیت تاریخی است. این محوطه، در کنار روستایی به همین نام و در غرب شهرستان نقده، در دشت معروف به «سلدوز»، قرار دارد.
درنقده، تپه‌های تاریخی دیگری هم وجود دارد.
تپه محمدیار، تپه نظام‌آباد، تپه گرد دینخواه، تپه دلینجی ارخی، تپه کویک، تپه مملو، تپه محمدشاه، تپه میرآباد، ساخسی تپه، تپه گرد قورخ، تپه شیخ معروف، تپه حاجی فیروز، تپه تادر، تپه کهریزه عجم، تپه ورزنه، تپه شیخ احمد، تپه بارانی عجم، تپه امینلو، تپه اسلام آباد، تپه تابیه، تپه قلات، تپه حسینعلی خان، تپه قارنا، تپه آقابیگلو، تپه عجملو، عقرب تپه، تپه دالما، تپه پیزدلی، تپه قبرستان آغ جزوه، سلمان تپه، تپه ماواران!
هر هفته بازار محلی بنام " جومابازاری " در روز جمعه در ضلع جنوبی غربی نقده و درکنار روستای " چیانا " بر پا می شود که با توجه به اقتصاد کشاورزی ودامی منطقه ، اغلب روستائیان ، کشاورزان ودامداران انواع تولیدات خود را در انجا عرضه نموده ، نیازهای روزمره خود را از این بازار هفتگی تهیه می کنند . مشابه این بازار به نام " ممد یار بازاری یا جوما آخشامی بازاری " در روزهای پنجشنبه هرهفته در ضلع غربی شهر محمدیار تشکیل می شود . این بازارهای هفتگی از رونق خاصی برخوردارند .
سوغاتی
در میان دشت های حاصل خیز نقده، شهرستانی قرار دارد که قلب تولید چغندر قند در آسیا به شمار می رود. در اوایل آبادانی این سرزمین، برنج یکی از عمده محصولات زیر کشت شهر به حساب می آمد.
سیب و انگور دشت سولدوز در شمال غرب کشور از شهرت بسیاری برخوردار است. چهمجه، بولاماج، قویماق،تره ک، هورره، حه دیک، کوفته، خه شیل و انواع آش مثل سود آشی ، اوماج آشی ، تورشولو آش ، قورود آشی ، یارما آشی ، اریشته آشی ، ساری شیله ، آش دوغ، انواع دلمه، انواع آبگوشت مثل قه یسافا ، اریک له یاغدان، سوغانچا ، اریک شورباسی ، کله جوش از غذاهای محلی این شهر می باشند.
