دومین شهر بزرگ استان بوشهر است و در ۶۵ کیلومتری شمال شرق بندر بوشهر و بر سر راه ارتباطی و بازرگانی شیراز به بوشهر و در ارتفاع ۸۰ متری از سطح دریا واقع شده است.
نام‌های قدیم شهر به ترتیب تااوکه، برازگان و برازجان بوده است. برازجان یکی از مراکز تمدنی در دوران هخامنشی به شمار می‌آید. بقایای کاخ کورش در برازجان پیدا شده است.
اطراف برازجان می‌توان مناظر زیبایی از نخلستان‌ها دید. این نخلستان‌ها متراکم ترین نخلستانهای کشورند. همچنین دژ برازجان بزرگ ترین بنای تاریخی استان بوشهر است.
مردم شهر به گویش دشتستانی حرف می‌زنند.
وجه تسمیه
درباره وجه تسمیه برازجان روایت‌های زیادی وجود دارد، از جمله:
اسم این شهر متشکل از دو جز است: (بُراز) بمعنی شخص بزرگ و ارجمند و (جان) که تغییرشکل یافتهٔ (گان) است، پسوند مکان می‌باشد. بمعنی جایگاه بزرگان. فرصت الدوله شیرازی نیز در آثار عجم آورده است: «برازجان را برازگان نیز گویند»
از کلمه گرازدان گرفته شده است: زیرا در گذشته اطراف شهر گراز وجود داشته است.
تاریخ
تاریخ برازجان به سه دوره تقسیم می‌شود:
پیش از اسلام صدر اسلام تا صفویه صفویه تا کنون
جمعیت
بر اساس سرشماری رسمی سال ۱۳۹۰ این شهر با جمعیت ۹۵،۴۴۹ نفر، دومین شهر پرجمعیت استان بوشهر است.جمعیت آن در سال ۱۳۸۵ برابر با جمعیت ۹۲٬۲۲۱ نفر بوده است.
بیشترین رشد جمعیتی آن بین سالهای ۵۵ تا ۶۵ بود که از ۳۱۶۱۱ به ۶۷۰۵۲ نفر رسید. افزایش نرخ جمعیت برازجان بیشتر به خاطر مهاجرت روستاییان به شهر بوده است. همچنین در زمان جنگ عده‌ای از خوزستانی‌ها به این شهر آمدند و در شهرک فتح جاداده شده‌اند. استان بوشهر دارای بیشترین رشد جمعیت کشور است.
کوهها
گیسکان، کوهستان سر به فلک کشیده و استوار چون مردم دشتستان، در شرق این شهر قرار دارد. مرتفعترین قله برازجان “قله پراس” به ارتفاع ۱۸۵۰ متر می‌باشد که در منطقه گیسکان واقع شده است.
رودها
رود شاپور (با ۲۳۰ کیلومتر طول) و دالکی (با ۲۱۵ کیلومتر طول) و رود حله و رود فصلی معروف آردو در برازجان، از رودهای معروف شهرستان هستند.
درختان
از درختان معروف این سرزمین نخل، گز، کهور، بادام کوهی (به گویش محلی: اهلوک)، خَرگ (استبرق) و کُنار را می‌توان برشمرد.
حیوانات
از حیوانات بومی هم می‌توان به گراز، بزکوهی، مارمولک و گوسفند و از پرندگان هم به کلاغ زاغی (قلاسوزوک)، فنچ تاجدار، فنچ مجنون، تیهو، چغول و سینه سرخ و بلبل اشاره کرد.
اقتصاد کشاورزی
برازجان قطب کشاورزی استان است و کشاورزی آن قدمتی ۷۰۰۰ ساله دارد. مجموع اراضی مزروعی این شهرستان ۲۴۰،۰۰۰ هکتار است. مهمترین محصول کشاورزی آن خرما است که از بیش از ۱۰،۰۰۰،۰۰۰ اصله نخل به دست می‌آید.
شایان ذکر است که برازجان متراکم ترین نخلستان ایران را دارد. مهمترین انواع نخل در این منطقه کبکاب، خاصه، قصب و شیخالی هستند. بیشترین کلزا، کاهو، تنباکو و گندم استان در دشتستان به دست می‌آید.
صنعت
شهرک صنعتی بزرگ و شهرک صنعتی خوشاب دو شهرک صنعتی دشتستان هستند. از مهمترین کارخانه‌های آن می‌توان به سیمان دشتستان، گچ، دو کارخانه آرد، موادغذایی، دستمال کاغذی مبارک و وسایل بهداشتی، ایزوگام، لوله پلی اتیلن و صنایع مرتبط با نخیلات اشاره کرد.
گویش مردم
به گویش دشتستانی صحبت می‌کنند. که گویش رایج مردم شهرستان دشتستان در استان بوشهر است. بعضی محققین ریشه آن را لری جنوبی می‌دانند و عده‌ای دیگر آنرا فارسی جنوبی آمیخته به بعضی واژه‌ها یا ویژگی‌های گویش لری می‌دانند.
غذاهای محلی
غذاهای محلیبا توجه به اقلیم گرم و خشک این شهر ، ساکنین برازجان از گذشته تا به امروز به غذاهای به خصوصی روی آورده‌اند که معمولا مزهٔ تند و ترش دارند. همچینین نزدیکی به دریا باعث شده فرآورده‌های دریایی به وفور در اختیار مردم قرار گیرد. از این دسته غذاها می‌توان به قلیه ماهی و میگو، دال عدس، پَهتی چُندُر، اُوداغک (اِشکنه)، لِلَک، رشته تِپَک اشاره کرد.
جاذبه‌های طبیعی
نخلستانهای سرسبز، شاهزاده ابراهیم در ۱۸ کیلومتری جنوب شرقی برازجان و ارتفاعات اطراف آن، کوهستان گیسکان (دشت نرگسی و بام بلند)، آبشار شول. آبشار فاریاب در پشتکوه، چشمه زیرراه در ۱۵ کیلومتری برازجان (روستای زیرراه)، چشمه آب گوگردی در دالکی، پارک جنگلی سرکره در ۸ کیلومتری جنوب برازجان، امامزاده شاه پسرمرد در بوشکان، سد انحرافی سرقنات، سد رئیسعلی دلواری (شبانکاره).
جاذبه‌های مذهبی
امام زاده ابراهیم: بقعه امام زاده ابراهیم که در میان مردم محل به نام شاهزاده ابراهیم معروف می‌باشد در دوازده کیلومتری جنوب برازجان و در ارتفاعات گیسکان قرار دارد.
بقعه امام زاده ابراهیم و روستای مجاور آن به نام ننیزک (یا نی نیزک) به وسیله یک جاده فرعی آسفالته که به جاده اصلی برازجان-اهرم می‌پیوندد بابرازجان مرکز شهرستان دشتستان در ارتباط است. طبق روایات تاریخی و سینه به سینه، امام زاده ابراهیم فرزند امام موسی کاظم است.
مساجد قدیمی برازجان: “مسجد فردوس”، “مسجد جنت” و “مسجد قلعه”
جاذبه‌های تاریخی
آثار باستانی برازجان شامل کاخ زمستانی کوروش (چرخاب)، دژ برازجان، و تل مر می‌باشد. گور دختر و کوه قلعه واقع در کوههای گیسکان مجاور شهر برازجان از دیگر آثار باستانی این شهر بشمار می‌آید موقعیت و
ویژگی آثار تاریخی برازجان:
کاخ زمستانی کوروش هخامنشی:
در جنوب غربی برازجان، با قدمتی حدود ۲۵۰۰ سال که تلاش برای یافتن بقایای آن ادامه دارد.
گور دختر:
در روستای پشت پر، بخش ارم، مشابه مقبره کوروش، متشکل از ۲۴ قطعه سنگ؛ متعلق به مادر یا دختر کوروش هخامنشی.
کاخ بردک سیاه:
در ۱۲ کیلومتری شمال غرب برازجان، روستای درودگاه؛ مربوط به داریوش هخامنشی که تلاش برای یافتن بقایای آن ادامه دارد.
کوشک اردشیر:
در مجاورت گوردختر؛ مربوط به عهد اردشیر ساسانی، ساخته شده با سنگ و ساروج.
دژ برازجان یا کاروانسرای مشیرالملک:
بعنوان نماد اصلی شهر برازجان در میانه شهر، مربوط به اوایل قاجاریه، ساخته شده از سنگ با نمای بسیار زیبا و منحصربه‌فرد. این بنا در زمان پهلوی زندان بوده و اکنون در حال بازسازی است. این بنای بسیار معتبر و مستحکم که به دژ برازجان یا کاروانسرای مشیرالملک برازجان معروف است.
همچنین کوه قلعه (در ارتفاعات شرق برازجان)، پل مشیرالملک (۲۴ کیلومتری شمال برازجان)، کاروانسرای دالکی، چهل خانه سعدآباد، قصر دختر و گوری گاه در تنگ ارم
قلعه سبز در شبانکاره، سد سبا در روستای کان سرخ وحدتیه (مربوط به هخامنشیان)، قلعه غضنفرالسلطنه در کوه قلعه، بازار قدیمی و سرپوشیده برازجان از جمله آثار تاریخی دشتستان هستند. ره آورد
مهمترین سوغاتی‌های برازجان عبارتند از:
خرما، رطب، خارک، حصیر و محصولات بافته شده با برگ نخل و سایر فراورده‌های نخلیلات، ظروف سفالی، قالی، قالیچه، گبه، گلیم، نمد، گیوه، عبا، ملحفه، قبا، ارده (شیره کنجد)
قلیه ماهی و میگو، انواع حلوا، رنگینک؛ گرده و مشتک و انواع دیگر نان محلی، لورک و ماست و سایر لبنیات محلی، خاک شیر (درمان درد معده)، زیره، بنگو، گل گاوزبان و شنبلیله.
